■ ienfu in abtum exteriorem dicatur tentatio fu'pplcri, fius rationis. Nam ipfa ratio fuperior, ad quam(ut
ultraque piogicdi non pofl'e cum non videatur quid fic ftatim tadlum eft) talis confenfus in hujufmodi
ultra conienlum in adum exteriorem ipfa tentatio ope- abtum , qui de fe ex fuoque genere , vel ex aliqua
rari poflet: propter iftud 8c ctiam fervando ordinem circunftantia peccatum mortale eft, pertinet* null®
prxdifpofitum , poft expofitionem 8c declarationem modo in diblum verum exprefliim confenfum incli-i
natura; 8c qualitatis ipforum primorum motuum ip- nari poflet , quinpriüs de ipfo abtu ejufque natura 8c
fiufque deleblationis , venit aliqualiter de natura 8c qualitate deliberaverit 8c judicaverit, alias ut fupra
qualitate ipfius confenfus in actum trablandum 8c de- ^ tadlum eft , non eflet verus 8c expreflus confenius;
clarandum. Deliberate autem 8c judicare maxime circa tales adtus
Circa quod primb rememorandum venit, quod jam humanos non poteft, niil regulam Legis divina; 8c
modicum fupra, fcilicet de ipfa deledlatione 8c de con- teternte cui lie innititur, conlulat. Coilllilta autem
fenfu in earn,cui parti rationis attribuantur, trablatum regula Lcgis divina; 8c teterniE, in talem abtum qui fic
eft, aliqualiter tangi incoepit, fcilicet quod confen- de J~ r~fe ex — fuoque ------ ------------ genere vel 1 ex — circunliantia -•-----n aliqua it,
peccatum
fus in abtum leu adtus executionem, femper rationi
fiipeiiori attribuitur j fecundüm tarnen quod in ipfa
ratione voluntas includitur , propter quod juxta lii-
periüs tadta , confenius file voluntarius dicitur. Et
caul a eft,quia jam ibi etiam aliqualiter aperiri incoepit ;
cum enim confenfusin aliquiddefe importet vel prte-
fupponat quoddam judicium de eo in quod lie con-
fentitur, nec enim aliter confenfus proprieinaliquid
fieri poflet, nil! per priüs dc illo in quo lie conlen-
titur, ejufque qualitate 8c natura quodammodbjudi-
catum diet 3 8c in omnijudicio, quod bene confideran-
dum venit, ultima Sententia ad fupremum Auditorium
feu Judicatorium fpedtet 8c peitineat : cuminfuper,
mortale ex iftit, confentire non poteft, quin
iplam regulam 8c Legem divinam 8c ceternam, adlu 8c
realiter contemnat 8c fpernat, feque ab ea totaliter 8c
fecundüm babi tum avertat:adlu autem 8c realiter regu-
lamLegis divina: 8c teternte contemnere 8c fpernere,fc-
que ab ea totaliter 8c fecundüm habitum avertere non
poteft, quin peccatum mortale exiftat. Sequitur ergo
, pnedibta limul adaptando 8c applicando, quod
ipfa ratio fuperior in talem adtum peccati mortalis verb
8c exprelsè confentire non poteft, quin peccatum
mortale exiftat. . Refpebtu verb confenfus ipiius rationis
fuperioris a;quivalentis 8c interpretativi hoc
idem patet, quia talis adtus qui lie de fe ex fuoque
ut ctiam læpè fupra tabtum eft, omnium negotiorum ß genere vel aliqua circunliantia peccatum mortale exit
feu operationum humanarum judicium, ad rationem tit5 cum de ipfo fupremum 8c finale judicium, ui
H live | luperiorem I. ;------r.live inferiorem <— fpedlet,a — j lecundüm j— j .\ „ --taeft,
fæpè fupra tadlum adipfam rationem fuperiorem
rnen relpeclum adduplicem regulam lecundüm quam
omnes operationes human;? ( ut faspilfime etiam dictum
eft) regulari habent, fcilicet vel regulam Legis
humame, qua: lumitur ex rebus creatis quas natura-
litey homo cognofcit, cui regula: ratio inferior innititur
; vel regulam Legis divina;, quas fumitur ex rebus
asternis 8c increatis, ad quas homo lpiritualiter
inclinatur, cui regular ratio fuperior innititur, 8c ita
fit quod ipfa regula Legis divina: fit liiperior, immo lu-
prema, 8c per confequens fupremum Auditorium 8c
Judicatorium, ultimaque Sententia ad illam partem rationis
pertineat, quas fic ipfi regula; Legis divina; (qua;
fuprema eft)innititur, quae ell pars iuperior feu ratio
fuperior: cum prasterea de pluribus fe invicem
confequentibus occurrit judicandum, finale judicium
finalifque lententia fit de illo quod in tali confecutio-
ne feu concurlii eft ultimum ultimoque occurrit, 8c
in negotiis humanis ultimum quod fequitur 8c occurfpedlet
8c pertineat, committi non poteft , nec in
realem executionem deduci, quin ipfa ratio Iuperior
negligens fuerit ipfum impedire, voluntatemque ref-
peblu illius reguläre 8c reprimere, 8c per confequens
quin etiam regulamLegis divinæ 8c æternæ adlu 8c realiter,
fi tunc de ea adlu non cogitabat, vel per mo-
dum cujufdam inexcufabilis omilfionis 8c negligentia;,
fi tunc de ea non cogitabat, cum in tali adlu
cogitare debuiflet, contemplent 8c fpreverit, ac fi
ab ea tötaliter 8c fecundüm habitum averterit. Et
exhinc dicit Beatus Thomas prima Secundæ liiæ Summa;
quod ratio fuperior in ipfum abtum peccati confentire
dicitur , non folum quia fecundüm rationes
æternas femper moveat ad agendum, led etiam quia
fecundüm rationes æternas non diflentit. Adpropo-
fitum etiam iftorum dicit Auguftinus de Trinit ate. Non
poteft peccatum ejjicaciter perpetrandrem mente âifeerni,
tt ifeilla mentis int ent io, penes quam fumma pot eft as eft n
lit ipfe realis adtus, feu ipfius adtus executio, 8c (3 bra in opus moven di vel ab opere cohibendi (loquens dc
per confequens judicium de iplo adlu feu adtus ipfius
executione fit judicium finale fententiaque final is,
8c fic ad fupremum Auditorium , feu Judicatorium
pertinens: lequitur manifeite quod ad ipfam rationem
fuperiorem ad quam fic (ut tadlum eft) judicium
fupremum, finalifque fententia negotiorum feu operationum
humanarum fpeblant, judicium de ipfo ac-
tu feu ipfius adtus executione fpedlat 8c peitinet, 8c
per confequens ctiam confenfus in ipfum adtum, feu
ipfius adtus executionem quando intervenit, cum non
nifi, ut tadlum eft, poft judicium fupremum ac finale
, de ipfo adlu habitum intervenire polfit* Ex quo
iterum lequitur quod (ut etiam in fuperioribus fiepe
eft tadlum ) quotiefeunque talis ipfius rationis luperio-
ris confenfus five verus 8c expreifus 5 five asquivalens
8c interpretativus in adtum aliquem qui ex fuo genere
vel aliqua circunliantia peccatum mortale exiftit,
intervenit, talis confenfus eft peccatum mortale. Quia
femper talis ipfius rationis fuperioris in talem abtum
atione luperiori, prout etiam voluntatem juxta quod
jam dibtumeft, includit) mala aftioni cedat velferviat j
prout hæc latiùs, modicum fuprà 8c Ipecialiter in
dedaratione quinti fex modorum feu fex qualitatum
fe circa deledlationem habendi ipfius rationis declarata
funt. Quæ ibi tabla poflimt ad hoc propofitum refpebtu
confenfus ipfius rationis fuperioris in ipfum actum
applicari. Et adhuc perampliüs 8c emcaciùs,
cum non tanta culpa ipfi rationi luperiori imputari
habeat, nec faciliter tarn grave peccatum infurgat,
dum ipfa verè 8c expiefsc, aut æquivalenter 8c inter-'
pretativè in deledlationem quæ in fola cogitatione
confillit 8c verfatur confentit, ficut quando verè
8c exprefsè aut æquivalenter 8c interpretative in ipfum
adlum peccati confentit, ipfiufque adtus execution
neim
Notanter in præmiflîs, ubi refpebtu confenius ipfius
rationis fuperioris in id quod de fe ex fuoque genere
vel aliqua circunliantia eft peccatum mortale , de apeccati
confenfus , etiam fi ipfe realis adtus , juxta pjverfione à regulaLegis divinæ 8c æternæ fabta ell mentamen
modificationcm, modicum infra tangendam
non procederet feu fubfequeretur, eft tale peccatum
quale eflet ipfe realis adtus. Et ratio jam quodam-
modo in fuperioribus tadta eft, expræmiflilqueliimi
poteft.
Et primo refpebtu confenfus veri 8c exprefli ip.
tio, addita lünt ifta verba totaliter 8c feeundüm habitum.
Etenim averti a regula Legis divina; 8ca;ter-
na; (prout jam in fuperioribus, ubi prtecipuè de hac
prslenti materia naturae peccati venialis tradlari in-
ccepit, aliqualiter declaratum cft) duplicitcr contin-
gere poteft.
Vel
J \/e] fcilicet tötaliter, ideft lecundüm habitum, qui
propriè in hoc propofito nihil aliud éft quam quædam
înordiiiatio mentis 8c intentiönis difpöfitiö , ponens
feu conftituens alterum finem. Quod fit Sc contin-1
mt in omni adlu qui de fe fuoque genere aut aliqua'
circunliantia habet 8c importât quod peccatum mortale
exiftat, -licet forfanpro tunc talis indrdioata mentis
ac inneritionis difpontio non attenderetur neque’
oceuiTetet. 'n > '• f t ' 7
Et exhinc etiam ( ut jam latis declaratum eft) confenfus
rationis fuperioris in talem adliim, eft mortale
peccatum i quia fine tali averfione non poteft in
talem adlum intervenire. Vel contingit talis averfio-
non tötaliter, ideft non fecundüm habitum, fed in adlu-1
iôlùmftdell, pro illo adlu qui fit feu exercetur, relpedlu
cujus eft’ bene aliquaiis à regula ipfius divinæ 8c æter-'
me Legis inordinatio j fed non tanta nec talis mentis
8c intentiönis indifpolitio , quod aliiim fineni ponat
feu con-ftitiiat. Et fie eft 8c contingit in omni adlu
qui de fe ex ftioque genere feu aliqua circunliantia'
non habet feu importât quod-peccatum mortale exif-
tat, fed lolum veniale. Nam fi illud ufque adeo pro-
cederet, quod ilia aver lia (juxta quod expofitum eft)
eflet totalis'8c fecundüm habitum aliumque finem ponens
8c conftituens, ftatim à natura peccati venialis
excederet, 8c in naturam peccati mortalis tranfiret,
ut ibi fatis expofitum eft8c exemplifieatum. Et éx- -
bine fimiliter confenfus rationis fuperioris in talem J
adtum, qui fic de fe ex fuoque genere aut aliqua cir-
cunllantia non habet quöd fit peccatum mortale, fed
fölüm veniale,non erit etiam nifi peccatum veniale,quia
fine ilia totali 8c fecundüm h abitum averfione, 8c cum
fola quadam inordinatione poteft in talem adliim in -,
tervenire, ut fatis ex didlis concipere ell. Et intel-
ligantur præmifla, quod fcilicet confenfus rationis fuperioris
in actum, qui de fe ex fuoque genere aut aliqua
circunliantia peccatum mortale exiftit, eft peccatum
mortale ■$ etiam fi (ut jam fupra tadlum eft)
adtus file in quern fic ipfa ratio fuperior confentit realiter
ab extra, non fubfequeretur feu adimpleretur.
Si tarnen hoc non ex parte ipfius rationis fuperioris
ipfiufque voluntatis, utpote fe poft diblum con-
fenfum jam fic in ilium adlum feu illius adtus executionem
præftitum ampliùs avifimtis 8c immutantis ;
fed propter defebtum poffibilitatis, facultatis vel ali-
cujus alterius opportunitatis aut circunliantia: con-
tingeret : nam licet tunc realiter 8c effedhi talis adtus
non lübfèqueretur 8c adimpleretur, propofito tarnen(
& aftebtu quantüm ad incurilim peccati moitalis, fub-
fecutiis dicitur. 8c adimpletus. Et hinc communiter.
dicitur, quod voluntas pro fiibto reputatur.. Juxta-
que illud propriè intelligendum. venit îllùd diblum
Chrilli : Matt. V. Omnis qui vident mulierem ad concu-
f ifeendum earn, jam mocchatus eft earn in corde fuo.
Ex omnibus fie fiiperiùs circa hanc præfentem mate-
riam naturæ 8c qualitatis primorum motuum delcbta-
tionis 8c confenfus in adlum peccati tradlatis, ea quo-
dammodö epilogando habetur quomodo primus motus
primo primus ipfius fenlüalitatis qui naturalis dicitur,
nullum peccatum eft. Secundo vero primus
motus ejufdem qui ex fomite procedit, peccatum
veniale exi(lit. Deledlatio autem,five rnorofa, five non
niorofa morâ remporis, dum tarnen non fit rnorofa
mora conienlus } per rationem fcilicet luperiorem
u-rè 8c realiter, aut interpretative 8c eftedlualiter de-
Jiberati; quod contingit in lecundo, tertio 8c qiiar-
l|) lex modorum fdu lex qualitatum fe circa delebta-
tionem habendi ipfius rationis fuperioris lüperiüs. de-;
claratis, etiam fi didla deledlatio fit 8c feratur circa
ea quæ de fe ex fuoque genere vel ex aliqua circun-
llantia peccata mortalia exillunt, ell folum peccatum
veniale. Deledlatio verb rnorofa, morâ confenfus,
per rationem, fcilicet fuperiorem verè 8c exprefle
a),r interpretative 8c eftedlualiter deliberati, quod con-
t'ugi; in quinto Scultimo prædidlorum fex modorum,
Toms I. Pars IIL
feu fex qualitatum1 fe habendi ipfius rationis , . 8cc,
nec non etiam . confenfus in adtum , quando . tarnen
(ut læpe fupra tadlum) funt 8c feruntur fuper his
quæ 'de fe ex fuoque genere , aut ex aliqua circun-
ftantia peccata mortalia exillunt j funt etiam . peccata
mortalia. Et ad iftud propofitum per modum
exempli applicantDoctores, licet diverfimodè, tell-
tationem qüæ fuit in primis Parentibus, ex quorum
didlis poteft fenfualitas ipfa ferpenti eomparari,
ratio verb inferior, ut jam in fuperioribus tac-
tum eft, mulieri Èvæ, 8c rati© fuperior viro.Adæ,
Cum igitur in ipfa , primo motu , fecundb tarnen
primo ipfius fenlüalitatis illecebra infurgit, quod
non nifi ex fomitis cormptione provenit, 8c qua-
fi cum ferpens .comeftionem pomi Evæ fuggelîit,
ideoque tunc peccatum folum veniale eft 8c ievif-
fimum. In deledlatione veto non rnorofa, morâ confenfus,
qui lcilicet confenfus fit per rationem fuperiorem
verè 8c expreflè , aut interpretative 8c éilèdlu
aliter dcliberatus,' quantumcumque ifta didla deledlatio
fit forfan rnorofa morâ temporis , quantun-
cumque etiam ipfa ratio inferior juxta prædibtos
fecundum5ltertium 8c quartum fex modorum, feu
fex qualitatum fe habendi 8cc. vel circa talem deledlationem
non benè advertat, vel fubito aut im-
propriè etiam in earn çoiifentiat, tunc mulier
line viro ipfbque, ignorante comedere dicitur. Idpo-
que .tunc lolum peccatum veniale eft -, quia quod
in deledlatione peccatum mortale iriterveniat, à
confenfu viri, feilicet rationis fuperioris vero 8c ex-
preflo , aut interpretativo 8c eftedluali 8c non alias
procedit. In deledlatione vero rnorofa morâ con-
fçnfûs interpretativi 8c efteclualis, quando fcilicet
ratio ipfa iuperior juxta quintum fex modorum
prædidlorum feu fex qualitatum fe habendi ipfius
rationis 8cc. talem deledlationem reprimere negli-
git j tunc mulier fola , fed tarnen viro feiente comedic,
8c tunc licet vir noncomedat, propter ilium
tarnen ejus confenfum interpretativum 8c effedlua-
lem peccatum mortale efficitur, etiam fi ( ut fæpe
diblum eft ) défit voluntas perficiendi adlum 8cc. Qiiia
mulier benè poteft fine viro comedere , moitaliter
autem fine viri confenfu vero 8c expreflb, aut interpretative
8c eftedluali non poteft peçcare. In deledlatione
vero rnorofa morâ confenius veri 8c expref-
f i , quando fcilicet ratio ipfa fuperior juxta ultimum
fex modorum prædidlorum feu fex qualitatum fe habendi
ipfius rationis, 8cc. verè 8c exprefle confentit}
tunc vir non fblüm confentit-} fed ficut 8c mulier
comedit, 8c ctiam fi défit voluntas perficiendi adlum
8cc. eft peccatum 8c gravius quaminciilüpræceden--.
ti : gravius etenim eft in talem illicitam deledlationem
verè 8cexprefle confentire, quàm non reprimere in-
terprëtativè 8c eftedlualiter confenlüm præbere. In
conlenili vero in adlum peccati feu ipfius adtus executionem,
qui (ut talè liipra declaratum eft ) foli rationi
fuperiori attribuitur , eft ac fi vir. non folum
ficut 8c mulier comederet} fed quodammodo ac ii
juberet 8c præciperct, 8c tunc etiam fi juxta fu-
perius tabla, talis adtus realiter ab extra non procederet
8c fequeretur , eft peccatum mortale} 8c
adhuc gravius quam in cafibus præcedentibus inquan-
tùm fcilicet (ut etiam fupramonftratumeft) graviùs
eft in adlum peccati feu ipfius adtus executionem,
quam in folum ejus deledlationem confentire. Vel
aliter dici poflet, quod fcilicet in deledlatione moro-
fâ morâ confenfus veri 8c exprefli ipfius .rationis fupe-
j rioris ( de qua ftatim fupra ) vir non comedit ficut mulier,
fed fblüm comeftioni mulieris confentit ( ficut fupra
diblum eft ) fieri in deledlatione rnorofa morâ confenfus
interpretativi 8c effebtualis ejufdem rationis fu-
periöris, Eitque propter hujufmodi confenfum verum
8c exprefliim peccatum mortale, fed- gravius, ut jam
tadlum e ft , quàm in tali confenfu interpretativo 8c ef-
fqctuuji, inquantùm fcilicet graviüs eft verè 8c expref