3 9 9 LC;(oJmT/ljpJçeïnpwdiiMu:mm jTl hr jec ov liuo^nmoe 4.OO
nam tunc circa uhiverfalia agibilium ficut ipfafynde- litas intentioms ad aliquid faciendum vel non freien
reiîs verfatur. Secundo verb dicit 8c importât con- dum, animi deliberatione firmata. Ex-iftisconfcien*
feientia 8c magis propriè quamdam acceptionem feu tiæ definitionibus feu diftindtionibus quæ in effe&J
acceptationem ex parte rationis. Etenim confcien- benè refolvendo in idem coincidunt, colligi poteft
tia propriè loquendo nihil aliud eft quam applicatio quod confcientia refpicit 8c concernit tarn facta cmam
quædam feu ordinatio lcientiæ ad aliquem adum. facienda, immb omnia tempora refpicit ut fatis de-
Scientia autem in ratione eft, quod fatis dénotât hæc claratum eft.
præpolitio, cùm : dicitur enim confcientia quafi cum A
alio feientia. Et tunc confcientia propriè loquendo
magis eft actus quam habitus leu potentia. lltoque
modo fe habet ut interims, magif que conjimgitur ration!
fimplici, immb tunc dicitur quoddam didamen
rationis. Et hoc modo non temper de fe eft red a ,
immb frequenter errorem recipitjj quia tunc cum fei-
licetfic ipli rationi fimplici conjungitur, habet circa
particularia 8c per modum cujufdam cognitionis feu
inquifitionis verfari, in quibus frequenter error 8c errare
contingit. Quæ clariùs per exemplum nunnul-
lorum Dodorum concipi. polfunt : formant enim
quemdam quafi confcien tiæ fÿliogifmum 3 cujus fÿn-
derelis Majorem proponit quafi generalem 8c univer-
lalem fie : nullum malum eft faciendum 3 cui confcientia
fe juxta primam fiii importationem leu con-
notationem ipfi lÿnderefi conjungens fine quacum-
que difneukate aflèntit nec tunc errat, quia circa
hujufmodi Majorem non eft errof. Format deinde beret, peccaret. Exindè plurapeccata évitât,
ratio fub if ta Majore unamMinorem adahquem cafum
leu fadum particulare defoendendo .fic : & hoc eft
malum cui Minori fi confcientia fe juxta Jecundam
fui importationem feu connotationem ipfi rationi conjungens
aflentiat, poteft errare 8c poteft non errare.
Infert demum confcientia ex iftis duabus præmiffis
conciufionem lie, ergo hoc non eft faciendum 3 quæ
Conclufio fimiliter erit falfa vel vera, prout fcilicet ip-
fa ratio & confcientia fe illi conjungens, in ilia Minore
erraverit. Quod etiem confcientia prout' magis
propriè 8c magis communiter fumittir, fcilicet dum
magis ratiofii fimplici conjungitur, dicat quamdam ap-
plicationem feu ordinationem lcientiæ ad aliquid, fic-
que magis adum quemdam quàm habitum lèupoten-
tiam importer, patet ex his quæ ipfi confcientiæ at-
tribuunturj fcilicet teftificari, accufare, remordere,
reprehendere, excufare , inftigare -, ftimulare, re-
murmurare, incitare, ligare, retrahere: quæ omnia
(ut clarumeft) confequuntur quamdam adualemap-
*De confcientia indifereta.
”V T O t a r e folent aliqui confcientiam nimis lar,
Pp gam 8c etiam nimis ftridam cavendum fore 3 a-
liquas rationes aftignantes, Unam fcilicet quia confcientia
nimis larga generat pra;fumptionem : nimis
verb ftrida defperationem. Aliam , quia confcientia
nimis larga frequenter illud quod eft malum, elicit
bonum: nimis verb ftrida e contrario fiepedam-
nat falvandum 3 quod non prout verba jacent de ft
fic fimpliciter accipiendum ell 3 fed per quamdam de-
no tationem, Scmaxime in indifferentibus, qua; fcilicet,
ut fiepe tadum e ft , non habent ex fe fuoque ge-
nere quod lint bona vel mala 3 meritoria vel deme-
ritoria. Etenim confcientia larga communiter 8c de
pluribus qua; frequentiffime occurrunt, nullum remorfum
habet, 8c fic plura fiepe faeit qua; fie fa.
ciendo«non peccat: in quibus tamen fi remorfum haqua;
alius incurreret 8c committeret. Confcientia
nimis ftrida è contrario communiiis 8c quafi dc omnibus
8c frequentiflimè fine caufii remorfum habet 6c
dubitat : 8c cum plurima necefl'ario facere habeat, périma
freit, quæ fic cum remorfii faciendo peccat, in
quibus tamen fi remorfum' non haberet non peccaret*
Exindèque plura peccata incurrit 8c committit quæ
alias non incurreret, nec committeret. Circa quod ac
etiam circa plurima tarn jam didorùm quàm dicendo-
rum benè notandum 8c advertendum venit, quod aliud
eft confcientia , aliud timor confcientiæ : quod in effe-
d u eft dicere, quod magna eft differentia inter habere
de aliquo, feu facere confcientiam, 8c intelligatur formatant
, 8c habere folum timorem confcientiæ, quem
ah qui 8c benè, communiter fcrupulum confcientiæ vcw
cant. Confcientia etenim, prout jam didum eft, fcilicet
formata, eft quando finaliter, ideft poft difeuffionem 6c
deliberationem ex definitiva fententia rationis judi-
catur 8c firmatur aliquid efie faciendum aut profepbcationem
alicujus cognitionis feu feientiæ ad e aC quendum , vel non faciendum aut vitandum. Et
qua; aguntur 3 qua: quidem appficatio tripliciter habet
fieri fecundiim diverfitatem trium temporum, vi-
dehect pra;teriti, prasfentis Sc futuri.Uno etenim modo
8c refpedu prmteriti temporis habet dida applicatio
fieri, dum fcilicet recognoicitur aliquid fadum vel non
fadum efie : 8c fecundiim hoc confcientia de hoc
quod'fibi vel in malo commiflo vel in bono omifib,
aut e converfb confcia eft, contra mentem teftificä»
tur j eamque vel accufat, remordet 8c reprehendit
vel etiam excufat. Aho modo refpedu prasfentis
temporis habet dida applicatio fieri, dum fcilicet a-
fiquid faciendum imminet vel occurrit: 8c fecundiim
hoc confcientia proiit de illo in bonlim vel malum
fecundiim judicium rationis per applicationem feien-
ti*e feu cognitionis ad illud judicantis fibi confcia
eft , mentem ipfrm facere vei non .facere inftigat 8c
ftimulat 8c. recalcitrate , Alio modo 8c refpedu fiitu-
ri temporis, habet dida applicatio. fieri, dum fcilicet
confcientia ad aliqua in futurum facienda vel non facienda",
prout fibi‘ de eis fecundiim judicium rationis
contra talem confcientiam formatam facere, etiam fi
erronea fit , fic fcilicet quod ratio in fic difeutiendo,
deliberando ac definiendo erraverit , eft peccatum.
Timor verb confcientia; feu fcrupulus eft , quando
non fic finaliter,ideft poft difeuffionem- 8c deliberationem
ex definitiva fententia judicatur 8c firmatur a-
liquid efie faciendum aut profequendum, vel non faciendum
aut vitandum 3 fed mens inter dubia vacillar,
nefeiens, quid fit melius 3 nec ad quid potius tenea-
tur 3 non tamen quqquo modo vellet omittere quid-
quid feiret efie placitum divinam voluntati. Et contra
iftum timorem feu fcrupulum confcientia facere,
non femper eft peccatum, licetpericulofus valdefit,
8c quantum fieri poteft abijeiendus 8c extinguendus.
Caufam iftorum inferius fubjungentur: pro quofeien-
dum, quod inter cetera quam fiiper pramfenti materia
confcientia per Doblores trablantur, du^ folent licet
diverfimode formari 8c determinari quamftiones3
ex quarum determinatione tarn ftatim dio:a , quam
adhuc inferiiis in hac eadem materia dicenda, quam
per applicationem lcientiæ feu cognitionis ad illam D etiam plura alia quæ in hoc Trablatu circa materiam
judicantis confcia eft, mentem ipfam excitât, inci- peccatorum mortalis 8c venialis trablata funt, 8cad-
tat 8c figat vel retrahit. Flures à diverfis Doébori- hue forfiui trablabuntur , clariùs intelliei poterunt.
bus afiignantnr confcientia deferiptiones. Una a
Joanne Damafceno, quod confcientia eft Lex intellec-
tus noftri. Alia a Bafilio,, quod confcientia eft^rationale
judieatorium. Alia, quod eftcognitio fuiip-
fius. Alia, quod confcientia eft habitus mentis boni
8c mali diferetivus. Alia, quod confcientia eftcredu-
, tclligi pötéru
Prima igitur quæftio fic traólari lolita 3 eft utrum
confcientia errans obliget. Secunda, utrum confcientia
errans excufet. Circa primam iftarum dua-
rum quæftionum : utrum fcilicet confcientia errans
obliget3quod ut ponit BeatusThomas prima Secundæ,
fuæSummæ,cft idem in effeblu quodquærere, utrunT
Ao 1 D e natura & qualitate confcientia. 40 i voluntas ä ratione errante difeordans , fit mala 8c 'rationis 8c diblamine confcientia pofilint bona vel
pecccz : conformiter ad aliqua fupra tablorum, tri- mala effici , 8c exinde ad talia quis tenen 8c obhga-
plicem diftinxenmt nonhülli abluum qualitatem: vi- ri vel ab eis prohiberi, ut fatis declaratum eft. Sed
delicet quod aliqui funt de fe ex fuoque genere feu na- iftam pofitionem iftumque modum dicendi partim ap-
tura boni: alii funt de fe ex fuoque genere feu na- • probat 8c partim impugnat Beams Thomas Libro iu-
turamah : alii funt indifferentes j fcilicet qui de /fe A p ia liotato. Inquantum enim ponit quod ratio vel
i fuoque genere feu natura non habent quod fint confcientia circa actus de fe fuoque genere feu natuboni
vel mail, lit levare feftucam de terra vel mo
vere manum. Dicunt ergo in effeélu, quod rCfpe-
8tu abtuum duarum primarum qualitatum , fi ratio
vel confcientia de ipfisjudicet 8c dibfcet fecundùm ve-
rum eorum efie fuamque propriam naturam , utputa
quia ahquid quod de fe ex fuoque genere feu natura
bonum eft, ratio judicat ut bonum, 8cexindè confcientia
dibtat hominem teneri ad illud faciendum :
vel aliquid quod de fe ex fuoque genere feu natura
malum eft, ratio judicat ut malum, 8c exindè confcientia
illud diblat efie prohibitum, 8c fic non faciendum,
nullus eft ibi error, immb reblum judicium
: eadem etenim ratione præcipiuntur bona, 8c
prohibentur mala. Sed fi ratio vel Confcientia de præ-
diélis ablibus judicet 8c diblet contra verum eorum
elle, fuamque propriam naturam, utputa quia
ra indifferens errans obligat, voluntafque a taU ratione
talique confcientia lie errante difeordans mala
eft & peccat 3 earn approbat : fed inquantum verb
ponit, quod ratio vel confcientia circa actus de fe
ex fuoque genere feu natura bonos vel malos errans
non obligat, nec voluntas ä tali ratione talique conf-
cientia lie errante difeordans, mala eft 8c peccat3
iplarn impugnat, monftrans quod idem elt dicen-
dum de ratione vel confcientia circa ablus de fe
ex fuoque genere feu natura bonos vel malos er-
fante fcilicet obligat 3 8c quod voluntas ä tali ratione
talique conlcientia lie errante. difeordans ,
mala eft 8c peccat 3 ficut dicitur de ilia qua? cir- -
ca abtus de lë ex fuoque genere feu natura indifferentes
errat , 8c caufam hujus ex fequentibus
effecluahter aflignat : certum eft enim quod proaliquod
de feexliioque genere feu natura bonum eft, t, prium objebtuin voluntatis 8c à quo ac fecundùm quod
.....11*.J j : o voiuntatis honitas 8c' malitià dependet 8c accipi
debet, eft illud quod fibi à ratione objicitur feu
lupponitur : non quidem fecundùm quod illud ex fe
iplo, defuique natura eft 3 fed fecundùm illam qua-
litftem in bonitate vel mahtia, fecundùm quam ab
ipfa ratione apprehenditur 8c ipfi voluntati objicitur
feu proponitur. Etenim (ut frequentiùs fupra diblum
eft) ratiovoluntatem movere habet 8c movet fecundiim
fui objebti apprehenfionem, 8c fecundiim illud
quod apprehendit. Certum eft infuper (ut jam modicum
fupra fatis declaratum eft) quod ratio, etiam (quod
benè notandum eft) credendo forfan fe débité voluntati
divinæ conformare, licet tamen tunc efret3 po^.
teft quandoque ahquod objeblum apprehendere 8c voluntati
objicere feu proponere fecundùm aliam qua-
htatem,quam illud quod de fe ex fuoque genere feu natura
non habet 3 fic quod non folùm contingere poteft
in ablibus de fe ex fiioque genere feu natura indifferentibus
3 fed etiam 8c eodem modo in cafibus
qui de fe ex fuoque genere 8c natura funt boni 8c maratio
judicat ut malum, 8c exindè confcientia illud di-
iftat efie prohibitum 8c fic fugiendum, vel aliquid de
fe ex fuoque genere feu natura malum, ratio judicat
ut bonum, 8c èxindè confcientia diblathominem teneri
ad illud faciendum 3 tunc ibi eft manifeftus error
talifque ratio 8c confcientia dicitur errans. Et
eodem modo refpeótu aótuum tertiae qualitatis , fi
ratio vel confcientia de eis diblet 8c judicet contra
verum efie, fuamque propriam naturam, utputa quia
aliquid de fe ex fuoque genere feu natura eft indifferens
3 ratio judicet bonum vel malum, 8c exindè confcientia
dieet hominem teneri ad illud faciendum, vel
prohibitum 8c fic non faciendum 3 eft etiam ibi error
, fed non tantus, eritque talis ratio feu confcientia
errans 3 fed non tamen ficut in cafu prsecedenti.
Juxta qua; dicunt infuper praedióti, quod ratio vel
confcientia circa aóbus tertia; qualitatis errans, fcilicet
qui de fe ex fuoque genere feu natura funt in-
differentes , five fit in pra;cipiendo five in prohi-
bendo, obligat, ita quod voluntas a tali ratione,
talique confcientia fic errante difeordans, ideft con- C lj ; clarum eft enim quod eodem modo poteft ratio
trarium illius quod fic judicat 8c dibhit faciens , aliquid quod defe ex fuoque genere feu natura bonum
eft mala 8c peccat. Sed ratio vel confcientia circa actus
duarum primarum qualitatum ^errans, judicando
fcilicet 8c dibtando ea quæ de fe ex fuoque genere
leu natura bona funt vel neceffaria ad falutem , mala
elfe 8c fic prohibita 8c fugienda 3 vel ea qua; de fe ex
fuoque genere feu natura mal a funt, bona efie, 8c fic
ex debito facienda3 non obligat: undeintalibusvoluntas
ä tali ratione talique confcientia fic errante
difeordans, contrariumque illius quod fic judicat 8c
diblat faciens, non eft mala nec peccat. Et ratio
poteft efie, quia nullo modo videri poteft quod ah-
quis ad id quod de fe ex fuoque genere feu natura
malum eft, poffir 8c maxime ad hoc per errorem rationis
8c confcientia; teneri feu obligari, cum illud
potius ex feipfb prohibitum videatur. Ergo cum ad
tale quid quis obligatus non exiftat, immb e contrario
videatur
eft apprehendere , ac voluntati objicere feu proponere
ut malum, 8c e contra3 ficut illud quod defe
fuoque genere feu natura indifferens eft , poteft ut
bonum vel malum apprehendere, ac ut tale voluntati
objicere feu proponere. Cum ergo, prtedibta magis
ad propofitum applicatido , 8c gratia alicujus e-
xempli, ratio ahquid quod de fe ex fuoque genere feu
natura bonum eft, apprehendit - ut malum, 8c ficut
malum, 8c per confequens diblante confcientia fugiendum,
ipfi voluntati objicit feu proponit, jam illud
efficitur 8c eft proprium objeblum ipfius voluntatis3
non quidem fub ratione boni 8c tanquam bonum,
quamvis de fe ex fuique natura bonum exiftat, quia
non eft ut tale ab ipfa ratione apprehenfum, 8c ut
tale ipfi voluntati objedlum ffeu propofitum 3 fed fub
^ ratione mali 8c tanquam malum de per accidens, 8c
ddeatur ab illo prohibitus, videtur quod illud fic fugiendum: quia ut tale , eft ab ipfa ratione appre-
faciendo nulla rationepeccarepoflet, immopo- henfum, 8c ut tale, diblante etiam confcientia, ipli
liter nec ab eo quod de fe fuo- voluntati objedium feu propofitum. Sic ergo ut videtur
in ifto cafu proprium oBjetlum voluntatis eft
malum 8c fugiendum: quamvis ut ta&uni eft , in
illud ut tale apprehendendo , ac ut tale ipfi voluntati
objiciendo feu, proponendo, ipfa ratio ipfiufque
confcientia; didlamen erraverit. Si nunc ergo ipfa
voluntas tali rationi, talique confcientia; dichunini,
quamvis erranti contradicendo , in tale fuum obje-
6tum feratur 8c fe applicet, certum eft quodfcr-
tur 8c fe applicat in objedlum malum , 8c dF
61 ante' confcientia fugiendum , 8c per confequens
C e eft
mis mereatur. Si
que genere feu natura bonum eft, poflet quis 8c
maxime adhuc per errorem rationis 8c confcientia;
(ut tadtum eft) prohiberi, cum potius ex feipfo faciendum
videatur. Ergo cum a tali prohibitus non
exiftat, immb potius ad illud videatur obligatus,
videtur quod illud faciendo nulla ratione peccare pof-
fiti iinmo potius mereatur. Non fic autem ell in
indifferentibus qua; de fe ex fuoque genere feu natura
nec bona nec mala exiftunt3 8c ideo facilius e x
^iqua occafione feu circupllantia, utputa ex judicio
Tomi /. Pars ƒ/ƒ.