2 | ï Compendium Theologie 25z
onceffurus non tenetur furto : fi ideo folum fecundüm fe mendacium perniciofum ä
multis reputatur eile mortale peccatum, u t videtur
veile Prcepofitivus 6c Ma g ifte r Gtiillelmus Antiffio*
dorenfis 6c alii Magiftri magni Decretorum.
Sunt autem fecundüm Auguftinum oóto genera
mendaciorum, quorum fufficientiam fic accipe. T ria
enim in genere lunt moventia ad mendacium fcilicet
nocivitas, libido mentiendi 6c utilitas : fi autem no-
civitas fit in caula, hoc eft fi quis mentiatur ut no-
c e a t : aut e rgo intendit inferre alicui nocumentum
Dominus noi
autem non lubfit jufta caufa fic c red en d i, tenetur
furto. E contra ii crederet contredfcare r em 'Domino
m i/ito, licet etiam contredlet Domino volen te , pec-
cat tamen mortaliter 6c furtum fecit 3 quia in pecca-
tis contrahendis, 6c committentis intentio principa-
liter attenditur. D ic it etiam , animo lucrandi j quia
fi quis anciliam alienam in meretricem rapuerit non
lu c r i, fed libidinis caufa , furtum proprie non fe c it,
fcciis autem fi earn rapiat ut vendat. E t nota quod
extrema necelfitate excufetur fur , quia tempore^ Ipiritus , ut fcilicet fubvertatur à Fide Catholica
tantæ neceflîtatis omnia funt communia. E t intelli-
g e quod fub nomine furti intelligitur prohibi-
ta omnis. ulurpatio illicita rei alienæ, am m o dico lu c
r a n d i , qualis e ll rapina, uiura , negotiatio fraudu-
lenta 6c hujufmodi. E t nota quod non dicit : non
fecies rapinam, quamvis rapere fit generalius quam
fiirari. 3 nam omnis qui furatur , r a p i t , 6c non è
converlb : quod fe cit ideo , quia Juaæi quibus hujufmodi
præcepta data fu n t, proniores funt ad furtum
quod ell: o ccu ltum, quam ad rapinam, ubi tef*
ä regulis bonorum morum, u t lunt qui dicunt
Chriftum non incarnatum , vel luxuriam non eile
peccatum moitale 6c hujufinodi , 6c tunc eft primus
mentiri in doétrina pietatis 6c religionis , 6c hoc
eft mortale peccatum : aut intendit nocumentum
totius hominis, quod contingit dupliciter, fcilic
e t vel intendendo nocere univerfaliter 6c totaliter
6c fecundüm genus quod omnibus nocet 6c nulli
pro d e ft, u t qui mendaciter perfequitur hominem ad
mortem 3 6c eft fecundus modus leu fecundum genus
tis adeft 3 6c ideo occurrendo magis periculofo, fiir-
tum in prohibitione nominavit 3 non rapinam: voluit
tamen à parte totum in t e llig i, utpote per furtum
omnem rei alienæ ufurpationem. Per ho c etiam pro-
hiberi v id etu r , ne fiant violentiæ 6c nimiæ exaério-
nes 6c talliæ Principum 6c militum in populum fuum,
quia hoc .videtur rapina e lfe , 6c fpecies furti : prop- citer
te r quod dicitur lia i. 1. ‘P r in c ip e s t u i in fid è le s , f o c i i f u - & ifton
Sed circa hoc diftinguitur ab aliquibus 3 quia
aut talliæ iftæ fiunt fuper fervos , aut fuper colonos
terræ : fi luper fe rvo s , cum nihil habeant nifi nomine
Domini f u i , videtur quod Dominus fervum
fuum talliare polfit 6c onerare quantumcumque vult3
po te ft tarnen Dominus nimis angariando fervum fuum,
nimilque exigendo 6c opprimendo eum , ita graviter
lie contra iltud præceptum faciendo pe ccare , quia
juftitia D e i e x ig it u t unufquifque re fua débité utatur.
N on tamen u t fit rapina dicunt, nec oportet de necelfitate
reftituere , licet pietas ho c exigat. Si autem fiat
modus feu primum genus men d a c ii, Icilicet
men d a c ii, 6c iltud eft peccatum mortale : aut
intendendo nocere partlculariter, 6c fecundüm genus
quod alicui n o c e t , 6c alicui prode ft, u t eft mendacium
mercatorum 6c calumniatorum 3 6c eft tertius
modus feu tertium genus mendacii, 6c iftud fimpli-
eft peccatum moi'tale, 6c vocatur quodlioet
urn trium generum , mendacium pemiciolum.
Si autem libido mentiendi fit in caula, ho c eft fi
quis mentiatur e x fola lib id in e , tunc aut move-
tur tantum e x aftedtione 6c intentione mentiendi
6c non propter aliud 3 6c eft quartus modus
feu quärtum genus mendacii, quod vocatur mendacium
libidinoliim , 6c ponitur mortale peccatum:
aut movetur e x intentione movendi auditorem ad
complacentiam v el rilum 3 6c eft quintus modus feu
quintum genus mendacii, quod vocatur mendacium
jo c o fum , quod ponitur u t communiüs veniale peccatum
: aut utilitas aliqua e ft in cau la, ho c e lt fi
limer colonos terræ five inhabitantes terram, tunc
quis mentiatur u t fibi v e l alteri p ro fit , 6c tunc aut
taxanda eft illarum talliarum feu exaétionum accep- utilitas ilia confiftit in bonis fortunæ quæ perdi pof-
t io , fecundüm laborem Principis v e l militis quem fin it, u t fi quis mentiatur ne per raptores fiiam pe-
habent in defenfione illius te rræ , quam ipfi coloni ^cuniam amittat 6c eft fextus modus feu fextum geaut
fic talliati inhabitant , 6c etiam fecundüm expenfas
quas necefie eft Principi v el militi fecere fecundüm
iuam moderatam 6c honeftam familiam, 6c fi ultra
e x ig an t, rapina e f t , 6c per iftud pncceptum inhi-
betur.
E x p o f i t i o o f t a v i P r a c e p t i .
nus mendacii: aut illa utilitas cönfiftit in bonis corpor
is , ut cum quis mentitur pro falvando vitam hominis
, ut fi homo requiratur ad eum o ccidendum, aut
ad mortem ducendum, 6c mentiendo dicat fe non
vidille v el nefeire ubi f i t , 6c eft feptimus modus feu
feptimum genus mendacii : aut illa utilitas confiftit
in bonis anim«e, qua; tamen fic lunt in anima,
u t quodamraodo etiam habeant eile in corpore., ut
cum quis mentitur pro fua aut alterius pudicitia vel
virginitate fervanda, 6c eft odbavus modus feu o£taanjmo
( ~ \ C t a v u m Prasceptum in ordine principali 6c
^ quintum in ordine eorum qua; relpiciunt proxi- |
mum, quo Icilicet prohibetur quis contra proximum vum genus mendacii, fecundüm debitam aflignatio-
tranlgredi, ore fcilicet ferendo felfum teftimonium , nem A u gu ftin i, 6c vocatur quodlibet iftorum trium
eft iftud : N o n locjtuiris co n tra p r o x im um tu um fa l fu m ultimorum generum mendacium officiofiim, 6c de fc
te fiim o n ium . In quo 6c perjurium 6c mendacium pro- ponuntur elfe peccata venalia.
hibentur3 quia ut dicit Auguftinus L ib . de mendacio
5 omne mendacium hoc g e n e r e v e r b s compleSlitur: D e t f i p l i c i g e n e r e mendacii.
quifquis enim aliquid enunciat, perhibet teftimonium ^
animo fuo3 unde fi mentitur , falfum teftimonium T N fiimma, nota quod in genere eft triplex menanimo
fiin nprhihpt' Ppr ho r anfpm nfiod h icd ir it.
-*-Harium C riU rp t rwnirirUnm . liKiHinoiïim Rr
fuo perhibet. Per hoc autem quod hic dicit,con tra P r o x im u m , ut dicit Auguftinus de quaeftionibus
E xö d. non videtur prohibere mendacium quod prodeft
alicui, 6c nihil obeft ei cui mentitur. E ft argumentum
quod eft aliquod genus mend acii, quod
non eft mortale peccatum, illud fcilicet quod non fit
cum libidine decipiendi vel nocendi: nec enim omnis
intentio v el libido fallendi efficit moitale peccatum
: pra;dicatur enim hoc complexum, intentio fel-
len d i, 6c de mendacio perniciolo, 6c de mendacio
jo c o fo , 6c de mendacio officiolo 3 fed tamen per prius
6c polterius, 6c de fe fecundum fuam primariam inten-
tionem non dicitur nifi de mendacio pemiciofo. Ec
dacium fcilice t perniciofum, libidinoliim 8c officio-
lüm. P rimum, fcilicet perniciofum continet fub le tria
prima genera fuprapofita 6c declarata, 6c eft femper
peccatum mortale.Secundum,fcilicet libidinofum continet
fub fe quartum genus lirprä pofitum 6c declara-
tum , quod ponitur mortale- E t quintumquod dicitur
jo cofum, 6c ab omnibus ponitur veniale. T ertium , fcilic
e t officiofiim continet fiib fe fe xtum, feptimum 6c
oétavum , genera etiam fuprä polita 6c dèclarata.
E t eft femper veniale nifi e x accidenti efficeretur
mortale.
decem Præceptis. H I B I -
ad quod quis erga proximum tenetur : vel iilario-
ne.inali, quod- quis ,fibi interre npn deberet. Contra
prim tun, fcij-ice^CQntraomiifipn^m boni ad quod
quis erga proximum’ tenetur , datiir quartum PrrejM
' pxpofitio noni cpdeoimi PræceptorumLegis.
•xT O n u m 6c decimum Mandata in. ordine princi-
JN pali? fextum 6c , fpptimiim in1 oifiine eorum
U ______ ______ . qupd^fl.- Honora 'Patrpm
v — reipiciwit proximym , eo quod, div.erfo -modp & Mavre% Illatione vero malicoiiordinantur
fecundum ordin^m textus Exo4i 6c Deu- tingfif triplicitq: contra proximuintrangreffionemfie,-
teronotnii, fimul pertradlentur, in quibus prohibetur .......E
tranl^teflio iivcorde.ocH>ri^vptoxi^UiP- Fit autem
tranfeteffio in corde dupliciter , | videlicet ,quantum
ad conçüpifeentiam cârniS , Contra quam ponitur np-
nuiTi Mandatum, quod eft. N o n confid era b is u x o r em
p rox im i t u i 3 quod ppmtui; nonum Præceptum fe-
ciiiidümMagiftruminLib. Sententiarum, & fecun-
dimi Auguftinum 6c fëcundüm librum Deuterono-
111Ü3 licet aliter ordinctur in Exo do . Item fit tran-
("reilio contra proximum in corde quantum ad con-
Qipjfcentiam pculorum y contra quam ponitur de-
ciimnn Mandatum , .quod eft : N p n con cu p ife e s
domim p r o x im i t u i , quod ponitur in E xo d o nonum.
In quibus notandum quoci prohibetur fpeciali Man-
dato coneypifeentia carnis 6c concupifeentia oculpri
fcilicet opere, rore, 6ccorde : .^operequidemdii,
plicitef : vel feibcet 'malum prdxinip ihicrendo in
feipfo ideft in lua propria perfpnqi quod per. quintum
Pra;cepturn, feu Mqndatum prohibetur,, in quo
dicityr.. N o n p c c id e s : vel proximo" inferendp: in'ie
fua, 6c hoc itcrum dupliciter: ;vel fcilicet’in re fua
fibi per Legem cohjuhcta , ut eft,uxor 3 ;qupd.’ p.ef
fextum Prasceptum feu Mandatum ’ proh ib e tu r in
quo dicitur. 1\ o n m x c h a b e r is : vel in re lua fibi
per Legem coiijundta, fed omnino.fcparata, qualia
funt bona fortuity quod per feptimum. PiWceptum
feu Mandatum prohibetur, in quo dicitur. N o n f u r tu
m fa c i e s . Ore ‘ fit'--c"dntra prPxiihu m tranlgrefiio fibi
mentiendo, fellendo0 decipiendo, ■ •felfum/tefti-
fiando 3 quod per oftavum Pra;ceptum feu Mandapotiiis
quam concupifeentia aliofum malo-B.tum prohibetur, in quo dicitu r: Non loquaris comra
ruin aCtuum 3 quia iftx dux concupifcent-iiE ha-
bent deledtationes liias etiam ante opus, 8c non tan-
uim conjundlas operi, ut dicit Auguftinus 3 6c cum
hoc etiam hafient in opefe nocumentum prpximi,
quod non fic eft in concupifcentiis aliorum adluum:
ideo propter iftam turpitudinem iftarum concu-
pifeentiarum quK fic funt ante opus, reprimen-
dam, data lunt ilia Mandata qu^ prohibent cordis
cagitatum s vel propter caufam fupra in-fine fexti
Mandati alfignatam.
Porro quod fubditur, non fervum non anciliam &c.
quod anne£titur nono mandato fecundum ordinem
Exod.decimo , fciiicetdenon concupifeendo domum
proximi fecundum ordinem Deuter. f. Ipecialiter
ad decimum pertinet Mandatum : ordinatur tamen
cum nono fecundum dictum ordinem Exodi, eo forte
quod ea quæ ib i enumerat, finit rés mobiles licu t u -^ In primo quippe Præcepto feu Mandato prohibetur
xor, de qua eft nonum Mandatum. r- ~ - ' ’ ' — ;------- ----------------------------------- -1
Unde fiumitur numerus feu fufficientia Proe-
ceptorum Lcgis.
NUNC reftat videre numérum 6c fufficientiam if-
torum decem Praeceptorum léuMandatorum L e gis.
Circa qupd no ta , qubd ficut fupra diétum e f t ,
L e x Pra;ceptorum p ofita e fip r o p te r tranjgreffionem. Galat.
3- ip- Tranlgrefiio autem in primo luo genere quantum
ad materiam praefentem attinet 3 dupliciter habet
fieri, fcilicet directe contra D e um , v el direétè
contra proximum.
T>e triplici modo tranjgre jionis contra Deum.
COntra Deum autem contingit direétè tranlgref- c,.
p r o x im u m tu um fa l fu m te fiim o n ium 6cç. C ord c deni-
que fit contra proximum tnmlgreflio dupliciter : vel
Icilicet quantum ad concupiicentiara carnis 3 contra
quod datum eft nonum Præccptùm feu Mandatum :
in quo dicitur : N o n defiderabis u x o r em -p r o x im i ' i ü i 3
vel quantum ad concupifcentiam oculorum 3 contra
quod datum eft decimum 6c ultimum Præceptum
feu M endatum , .in .qup dicitur : 2 SÇon concupifees dom
um p r o x im i t u i , n ù n 'f e r v ù m , non- a n c iliam ( fie .
Qualiter per decem Præcepta Legis omne peccatum
mortale prohibetur.
O Oftremo notandum eft qualiter in De calogo fit
virtualiter ôc effeétivè omnis peccati mortalis pro-
hibitio: prohibentur enim ibi feptemcapitaliapeçcata.
fuperbia: ipfa etenim,oration;, in timo debitoque cul-
tui contrariatur. U ’ndè Ecclef. 10.' in i t iu m fu p e r b ia
h om in is apoftatare d D e o .
Inyidia autem prohibetur, in quartoPrsecepto feg
M a n d a to : ibi enim u t ä parte totum intelligatur, p rx -
cipitur unieuique honorem debitum impendere, qupd
facere non finit invidia.
Ira autem prohibetur in quinto Pnccepto feu Mandato
: ibi enim perfeétè intelligendo prohibetur o c-
cilio feu homicidium, omneqiie nocumentum in per-
fona p ro ximi, ad q u x inducit ira.
Lu xuria vero tarn cprporalis quam mentalis prphi-
betur in fexto P n ccep te feu Mandato, 6c in n o n o : ibi
enim prohibetur moechia, omnifque iliicitus concu-
bitu s , 6c etiam omnis illicita carnis cPncupifcentia.
G u la autem qua; defervit luxuria;, in cifdem due-
bu$ Prieceptis effe-ftualiter prphibetur : licu t enim in
fionem fieri tripliciter fcilicet eprde, cre 6c p-^natuiis nutritiva defemtgenerativ^, itainvitiisgula
-re. Gerde autem fit .centra Deum pranfgrefiio, defervit luxuria; : vel fecundüm alios, Gulainpricum
quis fcilicet a D e o avertitur per idolatriam vel
bujufmodi, quod per primum Pncceptum feu Man-
datum prohibetur, in quo dicitur. N o n h a b e b is deos
alienos coram m e 8cc. O r e fit contra Deum tranf-
•grefiio per nomen fcilicet linim mentiendo, blalphe-
mando, perjurando 6cc. quod per fecundum Pra;-
•teptuni leu Mandatum prohibetur in quo dicitur.
I f on ajfumes nomen ‘D e i t u i in v a n um 8cc. O pere autem
fit contra Deum tranlgrefiio, quando fcilicet tempore
debito 6c ad D e i cultum principaliter deputato
fit operatio non lic ita , v el illi cultuifeu illi tempoi'i
convenions 3 quod per teitium P racep tum feu
•Mandatum prohibetur , in quo dicitur. M em e n t o u t
diem fa b b a ti fa n fd ific e s 8cc.
Lontra proximum contingit diredte tranfgrelfio-
nem fieri duplicitei*. V el omiffione fcilicet boni,
mo Mandato prohibetur 3 gulofi enim ut, communiüs
Deum non co lu n t, fed ventrem Ilium. Unde
ad Philip. I. Quorum Deus venter- efi 8cc.
Acedia vero in tertio Præcepto feu M andato prohibetur
: ibi enim præcipitur débita fabbati fenétincatio,
quôd proprie fit per fpiritualem .animi quietem in
D eum , ferventemque 8c diligentera laudem D e i , cujus
contrariura omnino efficit acedia > quæ in feipfa quie-
tem extra Deum quærens tab efeit, 6c a laude divi-
na torpet.
Avaritia tam realis feu exterior quam etiam mentalis
prohibetur in feptimo Præc,ept© feu Mand ato ,
6c in decimo : ibi enim prohibetur furtum , omnif-
■ .que rei alienæ ufurpatio , indebitaque detentio-, 6c
etiam omnis mentaus bonomm 8c rerum illicita cori-
cupilcentia.
Q u o d