Compendium Theologie
4 - 0 7
fimpliciter tarnen loquendp non eft nee debet dici per-
plexus j quia poteft, imrarno tenetur talem conlciep-
tiam depenere per aliquem modorum infra tafto-
rum.
Refpeftu verb quarts qusffionis patet ex pracrniflïs
quod quando Prxlatus praecipit ea quaefïmt fecundüm
Legèm Dei vel praeter Legem D e i, magis efl fibi obe-
diendum quam diftamini cönfcientiac j immb in his ca-
fit. Secundum eft negligentia, cum quirfc ilX?
gligit confcientiam fuarn difeutere , vél fi pon ?.c'~
cufiionem fe expedire nefeiat, negligit tunlab ar
guærera. Tertiùm eft iiigerbia, quandofeilicet or
non humiliât mtelleéhim itium, utmelioribus & r
pientioribus fe credere velit. Quartùm eft fin„,
ritas, quando feilicet homo fuum proprium fen(i,m r*'
quens, non vult fe aliis conformare , nec fequi *
fibüs talis^confcicntiaquæ talipfæceptoPrælatîcontra-^ communes, bonorum contra quod Libro 2Vr-nr* .V*a*
1 IV. T .IrrrKirill- • P vt rumse r-seßr*s.s*».,riatur , fimpliciter eil deponenda 3 quiajaminhis ca- .— r. « /?- ■ 'QïOTa
fibus contra prsceptum Pralati facere, eilet contra L egem
D ei facere. De primis non eil dubium, cum tun’c
fecundum Legem D ei prscipiat.De fecundis verb qus
feilicet funt praeter Legem D e i, hoc idem patet * quia
prsceptum Pradati jam ea quas iic preterLegem Dei e-
rant, fäcit fecundüm Legem Dei eile. Quando verb
Pradatus prscipit ea qu s Hint contra Legem D e i, magis
eil obediendum diftamini confcientias quam Pnela-
to , quia in hoc caiu manifeilum d l , quod contrarium
illius quod Pradatus prscipit feilicet illud quod tune
confcientia diftat, eit fecundum Legem Dei. Et iic
juxta fupratafta ad illud faciendum funt quaii duo liga-
mina, feilicet ligamen Legis D e i, 6c ligamen confcien-
t is . Ex parte verb prscepti Pradati nullum eil in hoc
cafu ligamen, quia fimpliciter non obligat, quia contra
LegemDei prscipit.Et intelligatur hoejuxta modicum
ix. 1 .icribitur: Extrema caftrorum confumpftt ignis. fw W
turn, ell affeftio inordinata , quae Hope inclinatc0T'
fcientiam ad id quod homo tunc appetit, 6c fic •"
earn afuareftitudine deviate. Juxta diftiimSenerJ •
Perit omne judicium, cum res tranjierit in affectum. Se
turn, eil pufillanimitas, propter quam feilicet qiiisfrT
quenter timet ea qua; Iecundum reftum judiciumn-
tionis timenda non iunt. Scptimum eil perpiexitas'
quando feilicet homo fe inter duo peccata polittim e(]e
credit, 6c utrumque dechnare, quin feilicet in unum
mcidat judicat impolfibile: fed ad verum (ut ex fa.
patet) perpiexitas proprie' loqqendo
nihil eil fimpliciter , fed iecundum quid tamenm.
teil eife ahquis perplexus, iecundum ici 1 icet confcientiam
erroneam, fed il.itim ( ut etiam fupra taftum eil)
earn deponendo poteil liberari. Oftaviim eft humi-
litas , cordifque puritas. Unde Gregorius Bonarun
Pentium eft ibi culpas agnofeere, ubi culpa non eft.. E
........ - tem prima funt mala 5c reprehenfibilia, 6c error ex
eis proveniens valde periculofus. Qftavum veto lau,
dabile e i l, errorque ex eo proveniens, pius 6c me-
ritorius, immo nec error proprie dici debet, fedquxdam
IiumiHs fuorum defedfrmmfuasquefragilitatisre-
cognitio, dum tamen non fit nimius.
Refpectu iccqnda; diuirum quxitionum principa-
hum, qua feilicet quaritur. Utrum confcientia cr-
nans feu erronea excufet, quod juxta eumdem Bsatum
Thomam ut de prima quteftione principali in fimili
dictum eft , eft idem in effedtu quod quaerere, u-
trum voluntas rationi erranti feu erronea: concordant
fit bona; veniunt juxta intentionemipfius Bead Thomas
confideranda qux lequuntur.
Primo (ut frequenter in iuperioribus didlum eft)
bonum & malum in moralibus, & magis clai-e ad pro-
pofitum caeptum loquendo , quoad meritum & de-
.meritum, confiftit in aftu inquantum eft voluntarily
ita quod^ bonitas vel malitia alicujus actus abipfavo
feilicet clarè & evidenter cognofcit, vel finaliter in a-
nimo judicat & firmat tale præceptumPrælati elfe contra
Legem D e i, quia fi folùm effet timor vel fcrupulus
. confeientiæ, neceffe effet aliter 6c magis per priùs con-
' fulere 6c difeutere antequam tale præceptumPrælad
contemneret.
Triplex autem modus confcientiam deponendi re-
peritur. Primus eft ex feipfo per foitem feilicet 6c fèr-
ventem meditationem 6c difculfionem cafus incumben-
tis acrationum circaipfum occurrentium, diligenlque
ftudium opinionum ac fententiarum Dodtorum; 6c hoc
quandohomo notitiatnLegis divins lumenque friends
ex leipfo habet. Secundus modus eft per difcretamôc
diligentem inquifitionem 6c inveftigationem à literads
6c peritisipfiusLegisdivins, 8cmaxime eis quos quis
peritiores 8c magis probatæ vitæ, judicio fuo commode
reperire poterit ; 6c interdumjuxta gravedinem cafus
, vehementiamque motus feu dictaminis ipfius con-
icientite pluries ac frequenter, 6c hoc quando homo
?.ef t j? . ! 1.®“ luntâte feu voluntatisimperio depeTidet'"*qûia^flaâus
effet involuntarius, nec meritorius nec demeritorius
eilet. L t hinc eft illud fæpc aiiegatum Bead Auguf-
tim quod omne pcccatnm voluntarism eft . adeo quod
fi voluntarium non effet, peccatum non effet.
Advertendum eft inluper, quod quoad propofitum
Pirefens ignoranda fiib duplici qualitate invenitur.
Una eft quæ caufatinvoluntarium,ideftqu:e dum cou-
tingit feu occurrit, reddit leu efficit adum involun-
tanum, 8c hoc proprié indirede, quia feilicet privât
hommem a cognitione quæ præexigitur ad hoc quod
aliquid voluntarium exiltat. Aha eftignorantia quai
non caulat involuntarium ideft quæ dum contingitfeu
occurrit , non proptereà adum involuntarium reddit
leu cflicit, quæ mferius magis declarabuntur. Ei
quibus duobus claie fequitur, quod ilia ignorantii
quæ dum contingit feu occurrit, reddit 'leu efficit
aèturn involuntarium , tollit à tali aftu omnein ra-
fioiicm boni 6c mali moralis, meritique, 6c. demericumbente
judicare, utputa quia notitiarn Legis divi-
nx. non habet. In his duobus modis neceifaria om-
ninb eil humiliatio fpiritus, ac quasdam fuiintellec-
tus captivatio, ut feilicet pie velit credere & con-
fentire obedireque eis quee per fe legit, vel ab aliis
audit} juxta diblum Apoiloli. Captivantes omnemin-
telleüum in obfetjuium Chrifti. * . Cor. x. f . Hoc eil
dicere, quod quilibet in credendis plus debet con-
fentire Fidei quam fibi, 6c in agendis plus credere
aliis quam fibi. Tertius modus eil per converfionem
mentis 6c reverfum ad Deum ejufque confilium per
humilem 6c devotam ac frequentem orationem ubi
6c quando deeil confilium humanum. Juxta5illud
iacrae Scripturx: Cum ignoramus cjuid agerc debeamus
hocfolum habemus reftdui, ut oculosnoftrot dirigamus adte
2. Paralip. xx. i z. quamvis 6c hie modus non debeat ab
ahis duobus prsecedentibus deeife, immo cum eis concurred.
Qui autem alio modo ut frequenter apud
plureSf deponTtfirngna D P Hk verb quæ dum occurit, „onreddit feu
pericula 6c plus quam plures forfan crêdant meumt
Tunc non eft propriæ confeientiæ depoCtio fed
contemptus gravis 6c fuperba præfumptio. Jilamse-
nim homo cjtii fimper eft pmidus, Prov. xxvni. 14 in
eis feilicet quæ ad falutem pertinent. Ex iliis tribus modis
cum nonnullis fuperiiis traâatorum poffunt notari
o â o ex quibus caufari 6c provenirefolet ipfius conicien-
tiæ error. Primiim eft ignorantia, quando feilicet
quis nefeit quid fibi eligendum vel declinandum
cit aclum involuntarium , diftam rationem boni &
mail, meritique, 6c dementi non tollit. Patet ex
pradiffis quod (ut jam ftatim dicäum eft) talis ratio
bom 6c mali, meritique 6c dementi' a voluntatc de-
pendet. Eit pretcrea pro prxdibtorum bcaliquorum
iubiequentium intelleitu notandum, quod ignorantia
tnphei modo feu fub triplici refpeflu fe poteft ad aftum
voluntatis habere. Uno modo antecedenter , alio
modoconcomitanter, 6c alio modo confequcnter. An-
4°9 D e natuHraH & H qualitate confeientiæ. tecedenter autem fe habet ignorantia ad .a6fctim voluntatis
quando non ell volita }■ leu ut ira dicatùr , volun-
taria} 6c tamen ell caufa volendi aliquid quod alias homo
non vellet,feilicet fi talis.ignorantia nomdTet,ut pu--
ta quandohomo ignorât aliquam circunilantnamactus}
quam feire non tenebatur,. 6c ex hoc aliquiéagit quod
non faceretfi illam circunilantiam feiret tut-ponit Beatus
Thomas exemplum de illo qui diligentia dchinc in- * qua, vel ex malo habitu proveniens. Alio modo cum ali-
de circumfpiciendo adhibita, jgnörans aliquem trän- quis ni
fire per viam y -projicit fagittam, qua trarifeunt
intern in-
terficit.: in. ifto enim calu iilaignorantiaiflius <
| I eircimllantias,
. feilicet tranfitus illius hominis non d l volita
nec voluntaria, quia file projiciensfagittam bene vo-
luifiet tranfitum illius:hominis feire , 6c tarnen d i
caufa volendi, quia alias file homo non voluilfet , feilicet
projiciendi illam fagittam, qu,am alias non proje-
cület, fi feilicet illam circuiillantiam tranfitus illius hominis
feivifiet } 6c ita de multis aliis quasi frequentiffi-
me occurrunt. Et hasc ignorantia fic antecedens fimpliciter
caufat involuntarium', id d l dum contingit
6c occurrit aftum involuntarium reddit feu efficit. Con-
comitanter autem fe habet ignorantia ad aftum voluntatis,
quando eil de eomet quod agitur •, quod fie-
tiam feiretur, nihilominiis ageretur, ita quocl ipla ignorantia
non indilcit ad volendum ut illud fiat} fedfo-
lum cum tali fafto concurrit, ita quod fimul contingit
illud elfe faftiim 6c efie ignoratum. U t juxta exem-
4 T O
quis vult ignorare ut exculatiohem peccati habeat-,
vel ut a peccando non retrahatur. J uxta illud Job. xxik
Sciemiam viarum warum nolumus. Et haec dicitur
ignorantia afleftata. Indirefte vero iterum duplieiter
contingere poteil. Uno modo, cum-aliquis.aftum non
conliderat- quod' confiderare debet 6c potell} Öchasc
dicitur ignorantia malte eleftionis, vel ex paffione ali-
el lOtitiam quam de aliquibüs deberet habere, non
curat acquirerc,: 6c fecundum hüttemodum ignorantia
univerlälium Juris quas quis feire tenetur, völuntaria
dicitur quafi per negligentiam provenicriS} cum enim
non mil propter negligentiam häbeatur, voluntariè
haben viaetur,
■ Nunc igitur prxdifta ad propofitum folutionis prte-
diftte fecundas quteilionis principalis juxta intentionem
ejuldem Beati Thomte applicando. Si ratio
vel conicientia erret errore volurttario , qui feilicet
non caufat involuntarium, utputa qüia provenit ex
ignorantia- vel- concomitante -, qute. feilicet cum ac-
tu concurrit, nec ad iplum per-ficiendum inducit}
vel confequentem, quas- feilicet- Vól.ta,' feu voluntariè
eit vél direftè propter negligentiam, - utputa quia
eil error, feu ignorantia circa id-quod quis feire
tenetur vel confiderare debet 6c potell} tune talis error
rationis vel conicientia; non excufat, quin volun*
tas tali rationi vel cönlcientiae lie erranti concordans
plum Beati Thomæ de illo qui quærit holtem occidere, B fit mala. Si autem fit error qui caufat involuntarium,
& animo fiio occidere firmavit} contingit quod cafü ' — • - . • , .
vel in nemore vel alias ilium hoflem lagitta vel lancea
oecidit , fed dum eüm occidit, credit occidere cer-
vum : in illo enim calu ilia ignorantia quod tune hof-
tis ille ibi effet, 6cqüod tune occidat,concurritcum.
ipfo fafto feilicet cum ipfa occifione, ita quod fimul
contingit ilium hollem occidi: 6c occidi ignorari •:
nec iplâ ignorantia quod feilicet ille hollis tune ibi
elîct, induxit ilium occilorem ad eum occidendum,
quia ita benè eum occidiflet, fi ibi tune eum eflefei-
vilfet, ficut occidit quando ignorabat. Et talis ignorantia
dum contingit feu occurrit, non reddit feu efficit
aftum involuntarium} quia non caulât aliquid quod
fitrepugnans voluntatiidellperquod voluntas fi feiret
impediretur facere quod tune facit, ut fatis ell confiderare
in exemplo fhitim pofito : fed talis ignorantia
utputa ex ignorantia antecedente quæ ex ignoranda
alicujus circunllantiæ abique omni negligentia caufii-
tur, proveniens} tunc talis error rationis vel confeientiæ,
voluntatem tali ratiorii vel eonlcientiæ fic
errand concordantem excufat, ut non fit mala} ut-
putà grada alicujus exempli, juxta eumdem Beatum
Thomam fi ratio 6c con'cientia alicujus adeo errent,
quod fibi diftent quod poflit ad uxorèm alicujus ac-
cedere} voluntas tali rationi 6c confeientiæ fic erranti
concordans mala e ll, nec exculàtur, eb quod error
ille provenit ex ignorantia Legis D e i, quarri feire
tenetur vel inquirere : fi autem ratio 6c conicientia
prædicli hominis in hoe errent, quod aliquam mu-
îierem quam loco fuæ uxoris de noftefubmilïàm ignorât
, credat elle uxorem fliam, 6c ilia muhere ciebi-
tum repolcente velit earn cognoiceré, exculàtur vofi
benè advertatur, bene caufat feu efficit-aftum pro luntas ejns ut non fit mala } quia error ille ex ignoillo
inllanti quo fit non voluntarium, fic feilicet quod rantia alicujus circunllantia; provenit, quie involi
pro illo inflanti quo fic voluntas non habcat aftuali-^ tarium caulat, 6c fic excufat.
ter volitionem ilium aftum faciendi, ut etiam patet
in difto exemplo flatim pofito: datum eft enim quod
ille occilor pro ilia hora qua ilium hoflem fic a cafu
occidit, non habeat aftualiter voluntatem eum occi-
dendi, quia tunc ibi eum efie ignorabfft immo cer-
vum ibi efie: 6c cervum occidcre credfebut. N ec fequitur
quod fi talis ignorantia reddat feu efficiat actum
non voluntarium, quod propter ea eum reddat
involuntarium: magna etenim inter ifla duo ell differentia.
Reddere enim feu efficere aftum non volun-
tarium, eft facere quod voluntas pro inilatiti quo ille
aftus fit, non habeat aftualcm volitionem eum la-
oiendi: reddere verb feu efficere aftum invollinta-
iium, eft facere quod voluntas aftualem feu habitua-
lem volitionem habeat ilium aftum non perfieiendi,
qua; valde inter fedifterunt. Magna differentia ell in-
tcr non velle facere 6c vellc non tiicere. Primiim pra;-
diftorum, ut jam taftum eft, bene caufat feu efficit
ignorantia coneomitans, de qua nunc agitur : fed
Poffunt alia multa exempla concipi, 6c ad propofitum
applicari, immo fi-equenter occurrunt calhsdi-
verfi in hac materia.
Pro ampliori adhuc tarn pr^diftorum quam materia:
in fe declaratione, expediens vifum eft deter-
minationem trium quasitionum, quas fuper n. Sen-
tentiarum traftat Dominus Petrus de Tharentafia Or-
dinis Pncdicatomm, olim Innocentius Papa. v. h:c
juxta effeftum diftorum fuorum breviter fiibneftere.
Prima qua;ftio eft. Utrum ignorantia fit peccatum ?
it. Utrum ignorantia excufet peccatum? in. Qua;
ignorantia excufet peccatum ?
Circa primam qiuellionem notandum primb fecundum
eum venit, quod cum culpa fit defeftus volim-
tarius ejus rei qua; debet inefie, ipfa ignorantia in
quantum caret voluntario, caret culpa , fed inquantum
habet de voluntario, habet de culpa. Cum in-
fuper ( ut etiam dicit) privationes per habitus cog-
nofei habeant, utputa juxta propofitum cceptum locundum
non caul lit nec efficit} 6c ratio eft, quia ^ qiiendo, ignorantia per fcientiam} advertendum venit
quod triplex, quantum ad materiam præfentem
fpeftare videtur, reperitur feientia. Unaeftimpeiti-
nentium ad falutem. Aha utilium ad falutem. Alia ne-
ceflariorum ad falutem. Impertinentium ad falutem} ut
feire Geometriam vel Arirhmeticam vel hujufinodi.
Utilium ad falutem } ut feire Epillolas Pauli : Aftus
Apoitolorum: 6c hujufinodi. Necefiàriorum ad fà-
lntem} ut feire duodecim Articulos Fidei, decern
C e I modi.
idem non poteft eodem inflanti elle aftualiter volitum
p ignoratum, fed bene poteft eodem inflanti efle ha-
hitualiter feu difpofitivè volitum 6c ignoratum : con-
{cquenter autem fe habet ignorantia ad voluntatem,
"iquantiim ipfa ignorantia eft volita feu voluntaria}
quod duobus modis contingere poteft. Unomododi-
reftc , alio modo indirefte. Direftè, quando aftus
v°luntatis fertig in ipfam àmorantiam, ficut cum ali