351 Compendium Theologie
li act effet facultas, tranfiret 8c procederet, & tunc eft pofitum 8c voluntatem reftituendi v e l concord-*
mortale: vel appetuntur appetitu iimpliciter comple-
to deliberato 8c abfoluto illicita , ucputa' homo fe
indignum Beneficio aliquo Ecclefiaftico vel Officio
fentiens 6c cognofcens, vel {'entire 6c cognolcere de-
bens, illud Beneficium Ecclefiafticum velillud Offi-
cium fcienter appetituque deliberato 6c abfoluto ap-
petit, 6c tunc etiarri ell peccatum mortale: vel appetuntur
prxdibta fcilicet aliena vel illicita, etiam appetitu
completo 6c deliberato; fed non tamen puro 6c
abfoluto, led conditionato , utputa li talia fine Dei
oftenfa ac injuria proximi haberi poflent, 6c tunc vel
nullum eft peccatum, vel ellveniale 3 fivetalisconditio
a6tualiter exprefle addatur five habitualiter in-
tendatur: quod tamen intelligendism eft dummodo
fcilicet per tales appetitus feu defideria homo non fe
vane paf cat ac perdat, leu intermittat facere illud bo-
num ad quod aliunde tenetur 3 vel non generet in cor-
de fuo aliquos'malos motus feu habitus, quos quan-
do voluerit removere non poffit3 quia tunc poflet efle
mortale peccatum: vel appetuntur non neceflaria 6c
fuperflua, etiam quamvis non aliena nec de fui natu-
ra illicita appetitu nimis ardenti , 6c tali quod mens
ex hoc quodammodo fuffocata impeditur omnino a
confideratione Divinorum ac eorum qux ad fiiam fa-
lutem fpeblant 3 6c hx c eft ilia perniciofa cura feu
follicitudo qux in Evangelio prohibetur 6c eft peccatum
mortale: vel appetuntur feu defiderantur non ne- ^
ceflaria 6c fuperflua nimio appetitu 3 fed tamen tali
qui eft infra Dei amorem 6c timorem, quia talia lie
appetens, nec propterea Deo difplicere vellet, nec
etiam impeditur a confideratione eorum qua; adiuam
falutem pertinent, 6c hoc eft nifi veniale peccatum 3
quinimb poflet talis amor feu appetitus itamoderatus
eife quod non eflet peccatum, immo talem principa-
Hter finem 6c intentionem habere, quod eflet meri-
torius.
Si verb refpeblu fecundi membri principalis, ille
immoderatus amor habendi,non fblum confiftat in appetitu,
fed ultra tranfeat fcilicet in acquirendo , 6c
hoc iterum potell contingere tripliciter: vel enim ac-
quiruntur res injuftx 6c indebitx indifferenteraquo-
cumque, quocumque modo fieri poteft,ut per fiirta, ra-
pinas, injuftitias, extorfiones, aliafque fraudes 6c vias
illicitas, 6c tunc eft peccatum mortale: vel acquiruntur
res refpectu acquirentis 6c illiusa quoacquiriturdefuo <
efle non illicitejnifi quia per artem feu officium aut aliud
opus illicitum acquiruntur, quod de per fe , etiam
fine acquifitione 6c lucro eflet peccatum mortale, ut
eft in meretyicibus, in falfas mercantias fcienter ven-
dentibus , 6c ufiirariis , 6c hujufmodi, 6c tunc eft
peccatum mortale : vel acquiruntur per artem aut
officium feu opus, quod licet de fe fit illicitum, non
eft tamen de per fe nifi peccatum veniale, ut eft in
iftis joculatonbus qui pro complacentia Principum
vel populi ad lucrum habendum otiofa , jocofa 6c
interdum mendofa ( falva tamen aliqua honeftate) di-
cunt, vel diverfas corpomm gefticulationes faciunt,
6c tunc non eft nifi veniale peccatum 3 nifi tamen
propter folam talis diflolutionis deleblationem homo
fe ex toto talibus daret 3 tunc enim eflet peccatum
mortale. Et notanter dicitur propter folam talis dif-
folutionis deleblationem 3 quia fi quis propter necef-
fitatem fe etiam ex toto talibus daret 6c applicaret,
fuam per talia fuftentationem quxrens , cum aliam
artem leu alium modum lucranai riefeiret vel non ha-
beret, non eflet talis in ftatu damnandorum reputan-
dus. Si verb refpectu tertii membri, principalis *
amor ille habendi immoderatus confiftat in retinen-
do , hoc iterum poteft quinque modis contingere :
vel enim fcienter 6c animo retinendi retioentur ea
qux quis reftituere tenetur, utputa quia contra voluntatem
ejus ad quem fpedfcat detinere fe feit vel credit,
6c tunc eft peccatum mortale. Et intelligitur
quis animum retinendi habere quando non habetprotempore
6c loco, licet facultas fibi fuppetat vel quando
fibi fuppetet : vel retinentur ilia qua; ad necelfi
tatem alicujus 6c fuorum, five prxcifam, five fecuii"
dum fui ftatus vel dignitatis vel fabti quod jufte ma'
nu tenet congmentiam 6c condecentiam taciunt &
L fpeblant, 6c tunc nullum eft peccatum : vel rctinen-
tur fuperflua five fit refpeblu neceffitatis prxeise re-
tinentis , five neceffitatis congruentix fui ftatus 6c
dignitatis 6cc. ut fupra tablum eft 3 8c hoc tempore
extrema; neceffitatis alicujus, de qua notitia habetur
6c cui de prxdiblis fuperfluis fuccurri poteft 6c non
l'uccurritur 3 6c tunc etiam eft peccatum mortale
quia homini in tali neceffitate conftituto tenetur homo
fuccurrere, non folum de fibi fuperfluis, veruni-
• etiam de fibi neceffiiriis refpeblu quidem manuten-
tia; fui ftatus vel dignitatis 6cc. fed non de his qua;
Iimpliciter 6c precise pro fua vita neceflaria funt 3 quia
in tali cafu homomagis tenetur propria fu«vit£e fuccurrere
quam aliens: vel retinentur fuperflua modo
ftatim declarato, fiipra declarato etiam extravel ci-
tra extremam neceflitatem alterius cujufcumque 3 fed
hoc fit ex quadam infatiabili cupiditate 8c ardore habendi
, cujus infatiabilitatis feu ardoris fignum evi-
dens eft quod quis res potius penes fe putrefeere 6c de-
perire dimittit, quam quod utiliter aliis liberaliterdif-
tribuit 6c difpenfat, 8c tunc etiam eft peccatum mortale:
vel retinentur fuperflua ex immoderato fed in-
ordinato amore habendi 3 non tamen ita infatiabili
6c ardenti ficut ftatim fupra tablum eft , fed folum
quadam immoderantia feu inordinatione qux modicum,
non tamen intotum, a medio virtutisj fcilicet
largitatis deficit 6c declinat 3 6c tunc eft peccatum
veniale, nifi ut fupra ftatim diblum eft, apparet homo
in extrema neceflitate conftitutus, cui fuccurri pof-
fet 6c deberet.
Ex prxmiffis apparet quod avaritia ex fiio genere
eft peccatum mortale 3 etiam ut in fuperioribus factum
eft 3 ab Apoftolo idololatrix comparatur , non
quia fit de fpecie illius peccati, -cum non habeat ali-
quem aftum ejus 3 fed quiaaliquid idololatrix fimile
facit fcilicet creature ferviendo potius quam Creators
5 ut latius. fupra ubi de avaritia agitur , declara-
tum eft.
; Quando Gula eft peccatum mortale,
& quando non.
U l a ex fuo genere eft peccatum veniale, quia
V J appetitus comedendi vel bibendi ex fua ratjone
non fubjacet dominio voluntatis. Circa tamen iftud,
gulm peccatum quod juxta in fuperioribus didra, eit
immoderatus edendi appetitus feu immoderata cibi
aviditas: eft advertendum quod quinque modis poteft
ifte immoderatus appetitus contingere leu confiderari.
Uno modo prout eft folummodo naturalis ficut natu-
raliter homo comedere 6c bibere appetit, dum r'a-
mefeit 6c fitit: 6c hie appetitus non eft peccatum ■,
immo nec etiam dele&atio naturalis qua; ipfum appe-
titum in ipfa cibi fumptione confequitur feu commit-
titur, eft peccatum : 6c hoc in quantum ordinatur
fuper defectum natura; contrarium, quia hiec natu-
ralia funt, nec in poteftate noftra- confiftunt 3 &
ideo nec in talibus eft meritum vel demeritum.
Vel illi appetitui feu defiderio naturali qui quodammodo
neceffitatis eft , fuperadjungitur quidam
appetitus deledtationis 6c voluptatis in cibo, &
tunc eft folum peccatum veniale : Et hoc verum
eft nifi ille appetitus edendi ultra progrederetur,
fic fcilicet quod propter illam delectationem feu
voluptatem qua; fic fibi fuperadjungitur , fieret line
quacumque neceflitate transgreffio Prascepti
Ecclefia; vel fuperioris , utputa quod folveretur je-
junium per Ecclefiam indidum, vel Religions contra
prohibitionem in fuo Ordinefub pftecCpto faftam,
come-
2^3 D epeccato ïn Spiritum fandtum.
comederet carnes vel hujufmodi, nam tune effet peccatum
mortale. E t notanter dicitur, fine neceflîtate3
quia fi hujufmodi tranfgreffiones ex neceffitate fièrent,
utputa nimiæ fenedfcutis vel nimiæ juventu-
tis vel infirmitatis vel laboris neceflàrii 6c hujufmo-
d i, tune non effet peccatum, immo poflet ilia ne-
354 ipfa concupifcentia confiderari poteft prout etiam ex
deliberatione confentitur in opus, 6c tunc eft moi>
tale peccatum, etiam fi pro tunc non' tanfeat in actum
ab extra: refpcétu verb fecundi membri principalis
, fcilicet prout concupifcentia luxuria; confiftit ab
extra in operc, hoc iterum contingere poteft dupliceffitas
talis efle quod quis hujufmodi Præcepta o b -^ citer. Uno modo prout ipfa concupifcentia tranfit
fervando peccaret. In talibus tamen obfervan-
tiis ad quas homo ex Ecclefia; Prcecepto, vel voto, vel
injun$:ione pcenitentix tenetur, 6cpropter neceflita-
tem aliquam eas adimplere non poteft, bonum eft pete-
re licentiam a fuo Pr^lato vel a fuo Curato vel a fuo
Cdnfeffore.
Vel nifi ille appetitus edendi eflet cum tanta libidine
6c ardore, quod homo nimio 6c finali affectu illi delec-
tationicibiinheeferet, ita ut pra;poneret amori 6c ti-
mori Dei, 6c tunc eft peccatum mortale.
Vel nifi quando ille appetitus vel ilia dele&atio in talem
confuetudinem ducitur, quod facit totam vitam
hominis talibus deledtationibus occupari 6c deputari :
6c hie poflet efle peccatum mortale. Immo funt t^liai-
ta peccato mortali vicina, quod ebrietas ab Apoftolo
inter mortalia peccata computatur.
Ebrietas tamen quandoque eft peccatum veniale, ut
quando ultra neceflitatem quis accipit, fed hoc eft fe-
cundum menfuram imperceptibilem: quando verb e-
greditur quis a menfura perceptibili,qux fcilicet fecun-
6c progreditur in actum venereum completum
6c confummatum , 6c tunc confiât efle peccatum
mortale : alio modo prout ipfa concupifcentia tranfit
8c progreditur in aliquos aétus difponentes ad ipfum
aclum venereum vel ipfum circumftantes feu concomitantes.
Et hoc iterum contingere poteft tripliciter
3 vel enim hoc fit per vifiim, vel per linguam,
vel per tadtnm. Si primo, ut fcilicet quando ipfa concupifcentia
ab extra vifu pafeitur, ut quando quis a-
nimo 6c fine concupifcendi mulierem, inipfam prof-
picit 6c intendit, 6c tunc eft peccatum mortale :
nam illud (ut dicit Auguftinus) non eft titillari , fed
plenè libidini confentire, juxta illud Matth. v. Qui
viderit mulierem ad concupijcendum earn, jam m 02chains
eft earn in corde fuo. Et notanter dicit, ad concupijcendum
earn, quoniam fi aliquis mulierem infpiceret ut
rem pulchram, 6c non in deterius procederet, tunc
parvum vel nullum eflet peccatum, vel iblùm effet
peccatum curiofitatis. Si verb fecundo iftorum
trium ultimorum modorum fieret, ut quando
diimrationembeneordinatamdifeernipoteft, 6c hoc B quis muiierem propter libidinem provocat, vel
in tali menfura ex qua evertitur ftatus mentis , hoc-
que eftrenata quadam libidine fit, ut fcilicet quando
hoc Dei amori 6c timori præponitur3 tunc ebrietas
eft peccatum mortale. Si quis autem alium inebriat,
ita fcilicet eum ad potum invitans, ut intendat fta-
tum mentis ejus evertere, 6c hoc facit in ejus nocu-
mentum, peccat mortaliter 3 quia tunc magis fibi
aufert, quam fi auferret aliquod temporale, quia u-
fum rationis tollit.
Quando Luxuria fit peccatum mortale &
quando non.
colloquia familiaria fecum habet , vel per verba
adulatoria 6c deceptiva attrahere conatur, 8c tunc
eft pecatum mortale. Si verb tertio iftorum trium
modorum ultimorum fieret, quod fit per ofcula,
amplexus , hujufmodique muliemm contreciatio-
nes, 6c tunc etiam eft peccatum mortale, 6c tan-
to gravius quanto magis per talia libido accenditur
propter nimiam approximationem ad ignem 3 8c vo-
catur ab Apoftolo turpitudo. Quod tamen ita accipi
debet , fi præmiflà ex libidine feu propter libidinem
fiant : nam tangere mulierem immo 6c ofculari non
libidinis intentione, fed ex neceffitate 3 feu quadam
honeftate, ut interdum fit, non eflet peccatum 3 dummodo
nihil fit in intentione cormptum.
Præmiflà etiam omniaintellige, nifi per Sacramen-
tum Matrimonii cum débita moderatione debitifque
circumftantiis fupra, ubi de peccato luxuriæ abtum eft,
aliqualiter declaratis, excufarentur.
T U xuria fuo genere eft peccatum mortale 5 quia
eft contra illud Præceptum Decalogi, Non moecha-
beris. Circa tamen iftud peccatum luxuriæ (quæ juxta
in fuperioribus tabla, eft libidinofa quædam circa a-
blusvenercos voluptatis concupifcentia) eft advertendum
quod concupifcentia ipfa luxuriæ dupliciter con-
tingere feu confiderari poteft. Uno modo prout eft fo-
linn in corde, alio modo prout etiam ab extra confiftit
in opere. Quantum ad primum modum poteft hoc iterum
contingere triplieiterJPrimo modo prout ipfa concupifcentia
in folo primo motu confiftit, 8c tunc non
eft nifi veniale peccatum. Pro quo iterum feiendum
eft, quod differentia eft inter primos motus virtutis
generativæ, & primos motus virtutis nutritivæ : nam
primus motus in virtute generativa eft femper peccatum,
non autem fic ell in virtute nutritivä 3 quoniam
potentiaconcupifcibilis non tantum corrupta eft
in virtute nutritiva ficut in virtute generativa. Secundo
modo poteft ipfa concupifcentia confiderari
prout ipfum motum naturalem fcquitur confen-
fus in deleblationem, licet non in opus, 6c fic eft
p'eccatum mortale. Et.intelligitur hoc , five file
confenfus in deleblatione fit refpebtu fuiipfiuf-
D E P E C C A T O
I N
SPIRITUM SANCTUM
Et diver sis ipftus peccati acceptionibus.
EX p E D I T a igitur juxta ordiiiem in hoc Trac-
ta^ulo exponendorum declaratione quart« di-
vifionis peccati mortalis, quie ( ut fupra tablum
eft) per feptem vitia capitalia fumitur 3 ipforuraque
feptem vitiorum capitalium explicata natura 3. venit ■
nunc aliqualiter circa unam particulam terti« divi-
fionis peccati mortalis fupra etiam politic tangen-
dum, fcilicet in Spiritum fanblum.
Circa quod feiendum eft quod licet omnia eflèntialia
omnibus tribus perfonis fanbliffima; Trinitatis «quali-
ter conveniant 3 communiter tamen attribuitur feu apnon
met, five fit refpeblu . aliorum , utputa quando
homo cogitando (ut interdum contingere poteft) ad
deleblationem quam aliqui alii in abtu venereo ha-
bent deleblatur in fe , 6c in ilia dcleblatione haben- ^ propriatur perfonæ Patris potentia, perfonæ Filii fada
ex deliberatione confentit, etiam fi forfan ex fe u pientia, 6c perfonæ Spiritus fanbli bonitas. Etex,hinc
vellet ilium abtum venereum exercere. Et 1
tanter dicitur confenfiis in delebtationem, quia fi de-
leblatio ut quandoque fit infurgeret, 6c in illam delebtationem
homo ex deliberatione non confentiret,
non effet tunc nifi veniale peccatum. Tertio modo
Tomi I Pars III.
infurgit quod illi qui peccant ex infirmitate qua; pro-
prie contrariatur fapienti«,dicuntur peccare in Patrem,
ideft contra Patrem: qui enim peccant ex ignorantia,
qux proprie contrariatur fapientix, dicuntur peccare
in Filium: qui autem peccant ex propria malitia
Z qux