modi. Et intelligantur hsec fecundum flatus.St gra-
du,s perfonarum 3 quia aliquid eft neceflarium ad fa.*
lutem fcirerefpebtu unius, quod foliim diet utile refpebtu
altedus. Aliquid etiam eft neceflarium uni
ad falutem icire explicate, quod fufficeret alteri icire
implicit©, Sc limilitcr.de pluribus. Refpebtu quorum
per oppofitum triplex etiam reperitur ignorantia, fci*
licet impertinentium ad falutem, utilium ad falutem
& neceflariorum ad ialutem. Primafive lit voluntaria
live involuntaria , non eft peccatum. Secunda live
etiam voluntaria fuerit live involuntaria, non eft de
fej peccatum, licet homo earn contemnendo non pcc-
care non pofleti Tertia verb ignorantia,, fcilicet ne-
ceflariorum ad falutem , iterum triplex reperitur»
Una lcilicet omnino involuntaria» Alia omnino voluntaria;
Et alia parti m voluntaria , partim invo-
luntaria. < Prima eft in eis qui fcire non poflunt,
ut funt infantes , pueri, Sc hujufmodi, & base
non eft in culpa, Sc per confequens nec peccatum j
fed ibium eft qiuedam poena , in quantum fcilicet
ignorantia icientiae carentiam, Sc lie quamdam
imperfectionem dicit. Secunda eft in eis qui fcire
poflunt, led nolunt, Sc. fie ignorantiam velle ha*
here videntur Sc affebtare 3 Sc has© proprie non di-
4 U
f t , à voluntate omittente, non autem à voluntate
efficiente feu àpprobante procedit 3 exeufat à .tanto
fed non à toto, ideft non totahter excufat peccatum*
fed benè gravitatem peccati diminuit 3 ita quod peccatum
per talem ignorantiam commiflum, non eft
de fe ita grave ficut eftbt.fi.talis ignorantia non ha-
beretur 3 Sc intelligatur hoc de ignorantia, quæ per
aliquem modum dat caufam ipfi peccato, lie fcilicet
quod fi-ipfa, non effet, peccatum illud non commit-
teretur, vel non eodem modo committeretur : natn
eft alia quædam fpecies ignorantiæ, omne generali-
ter peccatum eoncomitans, de qua nihil ad præfens
propofitum.
Circa verb tertiam Sc ultimam præaibtarum triurn
quæftionum fie diftinguéndo dicit præfatus Doctor
quod duplex eft ignorantia. Qu&dam eft Fatti, anA_
dam eft far is. Ignorantia Fabti dupliciter contingere
poteft, Aut fcilicet adhlbita diligentia, Sc hæc excufat
à toto 3 quod exponatur ut fupra 3 Sc exempli-
ficat de concubitu Jacob cum Lya primogenita Alia
Laban, quern concubitum talis ignorantia excufavit.
Aut talis ignorantia fabti confinait non adhibita débita
diligentia, Sc hæc excufat a tanto, fed non à
toto 3 quod etiam Ut fupra exponatur : Sc exemplicitur
pcena, cum fit volita 3 fed eft culpa Sc pecca- E ficat de fabto Lamech dum occidit Caïn, cum tarnen
tum, non.ratione quidem ignorantia; in fe3 ignora-
re etenim de fe nullum eft peccatum 3 fed ratione pei-
vCrile voluntatis ignorandi ea qute quis fcire tenetur,
Sc.qiue fibi neceflariafunt ad falutem. N ec enim malum
actum culpa; velle, folummodbpeccatum eft j led
etiam velle malum pcenx ordinantis ad culpam, qua-
lis eft ignorantia eorum qua; feiri debent, eft peccatum.
Tertia ignorantia eft in eis qui fcire poflunt Sc
bene vellent 3 fed fcire negligunt: Sc hx c partim eft
pcena, partim culpa Sc peccatum. Pcenä quidem, in
quamtüm fcilicet talis ignorantia quag (ut tadura eft)
quamdam imperfectionem dicit, non eft proprie volita
, immo quodammodo difplicens : culpa verb Sc
peccatum inquantiim ex defcctu hominis, fua fcilicet
negligentia venit,quod ipfe feientiam eorum qua; fcire
tenetur, Sc qua; fibi neceflaria funt ad falutem, non habet
cum habere poffet, Sc fic quodammodo volun-
tarie hanc ignorantiam habere videtui-3 non quidem
feram putaret occidere, quod fabtum talis ignorantia
non excufavit a toto, fed bene a tanto.
Ignorantia autem Juris (ut jam aiiqualiter in fupe-
rionbus declaratum eft) fub duplici qualitate reperitur
, una v incibilis, alia inviheibilis. Vincibilis quam
fcilicet, ut etiam fupra expofitum e f t , quis vincere
poteft, iterum duplex reperitur. Una affebtata, quando
fcilicet juxta etiam fuperius notata, aliquis ea qua;
Juris funt qua; Icire tenetur Sc fcife poteft, Icire non
vult hsec 3 immb illam eoiiim ignorantiam quodammodo
ne a peccato retrahatur, le habere complacet. Ed ignorantia in nullo fe excuf it , nec lcilicet a toto
nec a tanto. Alia dicitur fimplex, cum fcilicet
juxta etiam fuperius notata, aliquis ea qua; Juris funt
qua; fcire tenetur bene fcire vellet, .fed cum fcire
point, negligit. Et htec ignorantia excufat a tanto,
led non a toto*
Ignorantia verb invincibilis fub duplici etiam quali-
^oluntate efficiente, ut in præcedenti 3 fed volunta-C täte reperitur. Una innata, aliaincidens. Innata omte
omittente, qua; licet non proprie Sc verb, effec-
tualiter tarnen Sc interpretative voluntas eft. Et ex
his patet folütio predict a; prima; qua;ftionis*
Secunda verb pra;dibtarum trium qu^ftionum eifi
dem quali mediis, fecundum prasfatum Dobtorem
dilfolvitur: prxfupponit enim primo illud jam flepe
fupra tabtum , quod fcilicet omne peccatum in quantum
eft voluntarium , in tantum eft peccatum. Ex
quo infert quod illud quod diminuit de voluntario,
diminuit de peccato. Deinde illam triplicem diffe-
rentiam ignorantia; in determinatione qua:ftionis pra;-
cedentis pofitam, effebtualiter refumit, dicendo quod
prima ignorantia omnino involuntaria qua; dicitur invincibilis,
quia vinei non poteft, ut qua; eftinpue-
ris Sc natura infenfatis, a toto, id eft totaliter excufat
peccatum 3 fecund a verb ignorantia, lcilicet omnino
voluntaria , qua; dicitur ignorantia affebtata,
nullo modo excufat peccatum3 quia ut per Magiftrum
Sententiarum dicitur. E tfi talis ignorantia excufat in
quantum ignorantia eft, aggravat tarnen inquantum
eft affebtata 3 unde tantum aggravat quantum excufat.
Et circa hanc ignorantiam (quia de ipfa frequenter
verbum occurrit) advertatur , quia nulla igno- ^
nino excufat Sc a tanto Sc a toto, ut in infantibus Sc
a natura infenfatis* Incidens verb iterum duplex eft,
fecundum fcilicet quod dupliciter contingere poteft.
Una namque incidit fine culpa. Alia verb incidit
ex culpa. Prima fcilicet qua; fine culpa incidit, ut
quando gratia exempli, homo dando operam rei li-
cita; efficitur furiofus, Sc ha;c quando totaliter ligat
feu impedit rationem,- feu ufum rationis, excufat a
toto, alias non. De fecunda verb, incidenti fcilicet
ex culpa, ut quando homo pneftitit caufam fua;ignorantia;
duplex eft opinio. Una eft qua; ponit, quod
fi talis ignorantia rationem feu ufum rationis omnino
ligat feu impedit, tunc peccatum quod fequitur excufat*
U t gratia exempli. Cum furiofus qui per
fuam culpam incidit in furiam, ex vi illius furia; occidit
hominem 3 talis enim non peccat, quia ut ani-
mal brutum ex folo impetu movetur, SC non ratione.
Alia eft opinio qua; ponit, quod talis ignorantia
non excufat a toto fed bene a tanto. Unde in cafu
pra;cedenti talis furiofus ut dicit, minus peccat quam
fi furiofus non cflet, peccat tamen. Prima opinio
probalior videtur: propter dubium tamen talibus fi
lanentur^ debet fecundum Canones Posnitentia in-
rantia de fe eft fimpliciter affebtata 3 ctenim omnes ^jungi. Et ha;c quantum ad naa turam feu qualitatem
homines (juxta Philofophum) naturaliter fcire defide- confeientia; dibta fufficiant.
rant, fed eft bene aliq.ua ignorantia de per accidens
affectata , inquantum fcilicet feientiaeioppofita cre-
ditiu* debere hominem movere feu inducei e ad aliquid
quod ipfe non vult, Sc quod fibi difplicet. Tertia
verb ignorantia, fcilicet partim voluntaria, & partim
involuntaria 3 quia fcilicet ut fatis fupra tabtum
DE
±1$ D e natura, qualltflte & numero circumftantiarum. 414 bus auxiliis, inftrumentis vel mediis fecerit , quare
D E
n a t u r a ,
Q ^ U A L I T A T E
& numéro circumßantiarum,
NU N c de natura Sc qualitate Sc numéro cir-
cumftantiarum aliqua dicenda veniunt, etenim
ut fuperius tabtum eft , ad cognofcendam
differentiam naturæ Sc qualitatis peccatorum tarn mor-
talis quàm venialis, non modicè confert hujufmodi
circumftantiarum naturam cognofcere, diligentbrque
dum cafiis occurrunt, confiderare ad débité attend ere.
Et hinc eft quod communiter per Dobtores très afli-
gnantur caufæ principales propter qiias hujufmodi
eircumftantiannn confideratio non foliim ad feientiam
Moralem, fed valdè principaliter ad feientiam Theo-
logicam pertinet, qualis, non dubium, eft feientia re-
giminis, inftrubtionis Sc direbtionis animarum, maxime
in foro poenitentiali, quæ ùt dicit Gregorius
in Paftorali, ars eft artium, feientia feientiarum. Pri-
nia caufa eft , quia hujufinodi feientia Theologica
confiderare habet abtus numanos, fecundùm quod per
fecerit, quomodo fece rit, quando fecerit. Phtlofb-
phus autem in 111. Ethic, addit obtavam circumftantiam,
lcilicet circa quid. Sed Tullius earn fub ilia circum-
ftantia, quid, comprehendit. Hie tamen ipfàrum circumftantiarum
fiet delararatio fecundùm numerum Sc
pofitionem Philofophi. Numerus autem feu fufficien-
tia iftarum circumftantiarum fic fumi poteft. Circum-
.v A ftantiaenim, ut jam dibtum eft, dicitur quafi extra fub-
ftantiam abtus exiftens 3 fed tamen ipfum abtum ali-
quo modo attingens. Triplici autem modo feu ref-
pebtu poteft circumftantia abtum ipfum humanum at-
tingere. Uno modo inquantum attingit ipfiim abtum
in ie. Secundo modo inquantum attingit caufam ip-
fius abtus. Tertio modo inquantiim attingit effebtum
ipfius abtus. Refpebtu primi modi dupliciter poteft
ipfa circumftantia ipfum abtum in fe attingere, vel
per modum fcilicet cujufdam menfiiræ feu commen-
fiirationis, Sc fie erunt circumftantiæ refpicientes feu
çoncernentes locum Sc tempus, quæ denotantur per
hæc duo verba in prædibto verfu pofita, fcilicet ubi
vel quando, vel per modum qualitatis ipfius abtus, Sc
fic erit circumftantia refpiciens feu concernens modum
agendi, quo fcilicet abtus ipfe fabtus eft quæ deno-
tatur per hoc vérbum, quomodo. Refpebtu verb fe-
eos homo ad beatitudinem, falutemque æternam or- cundi modi, fcilicet refpebtu caufæ ipfius abtus, cum
dinatur: omne autem quod ad aliquem finem ordi- -n omnium abtuum Sc effebtuum humanorum quatuor
natur, oportet efîe illi fini proportionatum. Abtus funt caufæ principales, fcilicet efficiens, materialis,
lutem humani fini proportionsntur fecundùm quamdam
commenfurationem quæ fit per débitas circum-
flantias 3 rationabiliter ergo ad prædibtam feientiam
Theologicam pertinet ipfarum circumftantiarum confideratio.
Secunda caufa e ft , quia ipfa etiam feientia
Theologica confiderare habet abtus humanos, fecundum
quod invenitur in eis bonum Sc malum , melius
& pejus. Hæc autem in ipfis abtibus humanis fre-
quentiffime ex circumftantiis reperiuntur, fecundùm
quod iplæ circumftantiæ ut infra declarabitur, diver-
fificantur : rationabiliter ergo ipfarum circumftantiarum
confideratio 3 ad hujufmodi Theologicam feientiam
pertinere dicitur Sc pertinet. Tertia caufa eft,
quia ipfa etiam feientia Theologica confiderat abtus
humlnos, fecundùm quod funt meritorii, vel deme-
ritorii, quod quidem convenit abtibus humanis, ad
formalis Sc fiifalis, quadruplex circa illas quatuor cau-
fas accipitur feu occcurrit differentia feu qualitas cir-
cumftantiarium circa enim caufam cfficientem alias
accipitur feu occurrit circumftantia ipfius agentis,
qua; denotatur per hoc verbum quis. Circa caufam
materialem accipitur feu occurrit circumftantia circa
objebtum, qua; denotatur per hoc verbum quod addit
Philofophus, fcilicet circa quid. Circa caufäm formalem
accipitur feu occurrit circumftantia circa caufam
coagentem feu cooperantem feu concurrentem,
quie denotatur per hoc verbum, quibus auxiliis. Et
intellege, ut jam tabtum eft, vel inftrumentis See. vel
hujufmodi qua; faciunt ad formam abtus. Circa cauiam
finalem accipitur feu occurrit circumftantia circa
propofitum Sc intentionem agentis, qua; denotatur
per hoc verbum, cur, id eft propter quid, qua decauquod
requiritur quod fint voluntarii. Abtus autem là See. Refpebtu vero tertii modi, fcilicet refpebtu effe-
humanifrequentiflimè judicari habent voluntarii v e lC btus ipfius abtus, accipitur feu occurrit circumftantia
.7 J •• 1. . U1..J ____1 *.„1: „o... — Or ___
involuntarii, fecundùm cognitionem vel ignorantiam
circumftantiarum. ILitionabiliter igitur circumftantiarum
cognitio ad hujufmodi feientiam Theologicam
pertinere dicitur, Sc pertinet.
Ad declarationem igitur materiæ particulariïis def-
cendendo, circumftantia fic deferibitur, quod eft accidens
abtus humani. E t intelligatur ilia deferiptio
non de accidenti quod ineft rei ut fua qualitas, ficut
album dicitur accidens rei albæ, fed inteiligatur accidens
quafi cum alio fimul in eodem fubjebto con-
currens oc exiftens, extra tamen fubftantiam ipfius
cum quo fic concurrit Sc exiftit : fic enim circumftantia
dicitur accidens abtus humani -, quia cum abtu
human© fimul in eodem fubjebto concurrit Sc exifte-
re poteft. Eft tamen extra fubftantiam ipfius abtus
humani, nec eft de ejus fiibftantia. Quod fatis nomen
de fe importât Sc connotât : dicitur enim circumftantia
quafi circum aliquid flans.
circa illud, quod ex tali abtu contingit Sc fecutum
eft, qua; denotatur per hoc verbum, quid.
Ha: igitur fiint circumftantia;, ex quibus (ut plu-
ries tabtum eft ) abtus humani quoad bonitatem vel
malitiam, meritum vel demeritum Sec. judicari habent
, nec plures reperientur, quin ad aiiquam pra?4
miflarum fint reducibiles.
Et ad majorem inftrubtionem mediocrium Sc fimr
plicium quibus, ut fuperius tabtum eft , non tan ti'
feientia vel Librorum facultas fuppetit, expediens jut
dicatum eft de pra:dibtis circumftantiis aiiqualiter ex-
emplificai’i , ut exindè in fimiliafacilius manuduci pofi
fint, Sc fervando ordinem verfüs fupra pofiti. Refpebtu
igitur primi verbi, fcilicet quis, certum eft quod,
ceteris paribus, gravius peccat Sacerdos quam fimplex
Clericus , Sc gravius Clericus quam fimplèx laï-
cus , gravius vir quam jfqsmina. Refpebtu feamdi,
fcilicet quid: certum eft quod , ceteris aliis paribus,
Circumftantiæ autem fecundùm quas, ut fupra tac-D homicidium eft gravius peccatum quam furtum, Sc
turn eft , abtus hujufmodi judicari habent boni vel
mali, meliores vel pejores, meritorii vel demeritorii
&c. Sc per confequens ad beatitudinem falutemque
aaernamordinati, aflignantur à Tullio in fua ‘Retbo-
fica feptem, quæ continentur in ifto verfu
Quis, quid jubi , quibus auxiliis, cur, quomodo, quando.
Etenim juxta quod ipfeTullius dixit. In abtibus hu-
roanis ad eorum bonitatem feu malitiam débité dignof-
cendam, prædiblaconfiderandaveniunt, fcilicet quis
cft qui fecerit, quid eft quod fecerit, ubi fecerit, quiadulterium
quam fimplex fbmicatio. Refpebtu ter-
tii, fcilicet ubi, certum eft quod ceteris aliis paribus
furtum vel perculfio vel fbmicatio qua; fieret in Ec-
clefia vel alio loco facro, eft gravius peccatum quam
fieret extra Ecclefiam, Sc in loco non facro. Refpebtu
quarti, fcilicet quibus auxiliis, inftrumentis vel mediis
Sec.certum eft quod domum ad pra;dandum intrare
per falfam clavem, vel feram aperire per inftrumenta
iubtilia, vel per fubornationem famuli aut ancilla;, ceteris
aliis paribus, eft gravius peccatum quamaeafu .
inven