243 Compend'wmTheolo^M
fgnaiiiatem, cum dick •: Credo in ftpintum fanEltim ,.6ç
hune poluit Bar tholomæus. Seçundus exprimit. ejus
fandtiricationem 6c unionem, quain eoùnitur Ecçle-
iia , cam diçit : S an Et am Ecclefiam Gatholicam SanElorum.
Communionem, 6c hune poluit Matthæus. Tertius ex-?
primit ejus remiffionem five juftificationem per generalem
rcmitlïonem, cum d'.cit,: Remijjionem Pcccato,-,
r:im , 6c hune poftiit Simon Ghananæus. QuRrtus exprimit
ejus vivificationem per generalem Rcfurreério-A
nem, cum dicit : Carnis RefurreElioncm, 6c hune pofuiri
Judas Thadæus. Quiritus 6c ultiimiscxprimit æternani
ejus præmiationem , cum dicit : Vitam aternam, 6c
hune poluit Matthias. Ut clariushæc patent in figura-
2 . 4 4
T R A C T A T U S H.
DE X. PR Æ C E P T I S
Legis, ,ér eortipt Etyoßtione.
CI r c à Tra&atum dçPngceptis Legis fummatim
tangeuda funt. Qujd cift Præceptum. Qualiter
Pi'æcepta diftinguantur, Expolitio Præceptoicqucnti.
D E Q ^ U A D A M A L I A
ThftmcUone Articulorum fidei.
rum- Pè^iumerp 6c mfficipnta,Pra;ccptQrum..
ter in ipfisPraxeptis feptemcapitalia, ppoinde alia
peccata próhibeantur.
T)c Definitione Pracepti & ejus Expofitione.
T \ E f i N'I-t u r autem Pneccptum ab aliquibus
^ fic ; Traceptum efi imperium obligatie ad obfervatio-
nem rei vel aElus imperati. Extrahitur radicaliter hare
definitio a definitione P rxc cp ti, quam dat Auguftinus
117 St alia diétinétio quorumdam modernorum, qui
■ ^Symbolum in quatüordecim dividuht Articules : di-'
vidunt enim primum 6c tertium 6c quintum articules’
liip; apofitos, quemlibet in duos 5 nohum vero6c de-
cimum redigunt in unum , protit videtur diftingüi
lib. de virginit. dicens: Pr te.eepi um eß cui non obc-
Symbolum Nicenum, quod.cantatur in Mifïïi. Et iè-
direpeccatum efi. Dicitur in didta definitione, oblig
cundiim hanc diftih&ionem ponimtur feptem articuli’
e s adobfcrvationem, ad differentiam Confiliiquod peile
pertinentes ad Divinitatcm, at alii feptem pertinentes
numquam obligat, ut dicit Auguftinus.; quam vis
ad Humanitatem , fic fcilicet : nam Symbolum aut eft
per accidens id quod confulitür videatur obligate
de Deiate, aut de Humanitate.
ß utpote fi in cafu Pneceptum non polfit, implen nifi
fiat Confilium; ut fi non poflim fuftentarc parentes
T)e feptem Articulis pertinentibus ad Deitatem.
fcilicet Patrem6c Matrem, nifi vendam omnia, tunc,
T7 T Primo de primo-.- Si autem eft deDeitate-, tune
tenerer omnia vendrre :. quod quidem de fe Confilium
-L_' primus Articulus eft, unum Dcum tantum elle. Et
qec qbligat, nifi in cafu per accidens, ut e-
eft ifte. Credo in Deunt. Secundus articulus eft , Pa-
xemplificatntn eft. Et fi objiciatur quod fimiliter o-
trem ellè unum Deum Creatoremque omnium, 6c eft
bligat votum ad obfervationem, 6c lie convenit ei
ifte. Putrem omnipotentem Creatorem cceli ft terra. Et ut
Pra:cepti definitio. Refponde. Aliquid vovere eit
fupra tactum eft, ifti duo articuli fecundum alfigna-
tantum Confilii, nec quemquam obligat ; nullus e-
tionem præcedentem non lunt nifi unus articulus. Ter-
nim contra fuam voluntatem obligatur ad yovendum:
tius aiticulus eft, Filium ejus unicum elle unum Deum
led qui voverit, obligatur neceffario ad reddendum;
fibi æqualem. Et eft ifte. Et in fefum Chriflum Filium
Et hoc ideo e ft, quia reddere votum eft Prascepti,
ejus unicum Dominum nofirum. Quartus articulus eft,
fed vovere eft Confilii.
Spiritum fandtum efle unum Deumab utroque proce-
dentein, 6c eft ifte. Credo in spiritum fanttum. Quin- De varia diftinffwne vanaqueajfignatione P r a -
tus articiJuseft, Dciimpeccata dimittayîiis quiiunt mtor tim mTabvUs Leent. : :
m Eeclelia-, cc habent communionem Ecclefiæ, 6c 0
non aliis, 6c eft ifte : San Stam Ecclejiam Catholicam, TA Iftinétio autem ponitur varia Præceptorum • To-
Sattllomm Communionem RemiJJionem peccatorum. Et fic -L^fephus enjm, dicit quinque Mandata effe ficripta
ut -fupra aébum eft cqnjUngimtur Hli duo diticuli ir iv in una Tabula , & quinquè in alia : Origencs autem
ponit quatuor in una & fex in alia : Auguftinus au-
tem ,t
unum, fcilicet nonus 6c decimus. Sextus articulus eft,
Deum lufeitaturum mortuos, 6c eft ifte: Carnis Refur-
r e Elion em. Septimus articulus e ft , Deum efie remune-
ratorem bonorum, 6c eft ifte. Fitam aternam. Sub
quo etiam comprehenditur Deum efie punitorem ma-
lorum.
Defeptem Articulis pertinentibus adHumanitatem.
C I autem Symbolum fit de Humanitate, tunc Aiticu-
Ins primus eft, quod Chriftus conceptus eft de Spi-
ritu fandto, 6c eft iltc : Qui conceptus efije Spiritu fin-
Elo. Sucundus articulus eft FiliuraDei natum efie de
VirgineMaria, 6ceft ifte. Natusex tJMaria Firgine.
Et ut fupra taclum eft, ifti duo articuli fecundum alfig-
nationem pnecedentem , non funt nifi unus articulus.
Tertius articulus eft, Filium Dei efie palfum, crucifi-
xum, mortuum 6c fepultum, 6c eft ifte ? EPaJJusfub Ton-
do Tilato, crucifixus, mortuus & fepultus. Quartus ar-D
ticuluseft, Filium Dei defeendifie ad inferos, 6c eft
ifte: Dejcendit ad inferna. Quintus articulus eft, Filium
Dei refurrexifte a mortuis, 6c eft ifte: Tertia die
refurrexita mortuis. Sextus articulus eft, Filium Dei
afeendiffe ad coelos , federeque ad dexteram Patris
(8c eft ifte: ttAfcendit ad coelos, fedet ad dexteram Dei
Patris omnipotentis. Septimus articulus eft, Filium Dei
judicaturum bonos 6c malos, 6c eft ifte: Inde venturus
eft judicare vivos eft mortuos.
- Tra&atus primiqui eft de expofitionc Articulorum
JBidei, '
1 ponit tria in una 6c feptem -in alia, utpote tria quæ
pertinent ad Deum in prima Tabula, 6c feptem quæ
pertinent ad proximum in fecunda. Et hunc mo-
dum Auguftini fequjtur communis opinio : quod e-
nim Auguftinus ponit tria effe in una Tabula 6c feptem
in alia, hoc magis dicere videtur pro dignitate,
quam pro feriptura , eo quod tria pertinent ad dile-
ctionem D e i, 6c feptem ad dile&ionem proximi Unde
fi confiderentur ipfæ Tabulæ 6c earum fcriptuni
in f e , ficut confiderantHebræi 6cJofephus, ficutra-
que Tabula conrinebat quinque mandata feuPræcep-
ta : fi autem confiderentur fecundum refpeâum 6c
relationem eomm ad quædida Mandata ordinabant,
cum tria ordinentur ad Deum, 6c feptem ad proximum,
poterit tali fine 6c confiderationc, dici D-ia
efiè in una, 6c feptem in alia.
Expoftio Præceptorum Legis. EtPrimo primi.
■ VTunc autem accedendum eft ad expofitionem fin-
gulorum Præceptoi*um. Et cum Lex Præceptorum
pofitajit propter tranjgrejfiones cohibendas (utpatet
ad Gal. 3.) 6c triplicitèr tranfereffio fiat fcilicet cord
e , ore 6c opere, 6c hoc quidem tarn quoad Deum,
quam etiam quoad proximum : ut perfeéta fit cohi-
bitio tranlgreffionis , perfeéta ponitur Le x prohibi-
tionis, 6c fic Mandftorum feu Præceptorum fubfe-
quitur injunftio. Et primo quantum ad Deum, proF
I N I S . hiber
ÉÉÉ D e decern Praceptls. 1 4 6
hibet primum præceptum cor ab idolatria ut Deus fei- ferre cruciatus, quam proprios-. Eorum cjui od.ermt
licet diligatur toto corde: eft enim decolendoDeo, id eft peecatorum6cmalorum, 6c contra, faciensmi-
Se colere Deum, ut dicit gloffa, eft fefe toto mentis af- fericordiam in multa millia id eft in omnes. Et ponit ibi
feEluilU manciparc, ôceft iftud. Non habebisdeos alienos finitum numerum pro infinito. Diligentibus meeft eu-
çoram me. Exod. 20. 3. quafi dicat. Me habebis Deum, ftodientibus pracepta mea. Ibid. Ifte terminus & , poni-
non alienumj exponenfque quod dixit deos^ fubdit. tur ibi expofitivè pr0 ideft euftodientibus. Qiii enim
Non faciès tibi fculptile-, id eft imaginem fculptam, 1 bid. diligit Deum, præcepta e jus fervat. Unde J oan. 14.
a. 4. quod vocat Auguftinus idolum, neejue fimilitudi- Si ejuis diligit me , fermonem meum fervabit. Sed quæ-
nem omnium qua ineoelofient defuper : & cju^in terra deor- ritur j qualiter iftud pofièt dici primum præceptum j
fiim 6cc. quæ expofitio eft verbi præcedenris. V el cum dileéfcio Dei dicatur primum mandatum, Matt.
fecundum Origenem fculptile five idolum eft, quod
non habet fimilitudinem in natura , ficut chymera :
fimilitudo autem eft eorum quæ aliquam habent in
natura fimilitudinem , ut imago hominis vel bovis
ad verum hominem vel ad verum bovem -, quod videtur
per hoe quod fequitur , quæ in coslo defuper , eft
qua in terra deorfitm. Sed ex fioc videtur quod prohi-
bcantur imagines quæ ad litteramfculptilia lunt,
quia fculpuntur: fed refpondetur, quod ante Incar-
nationem qiiando data luit hæc Le x nulla in ligno
vel in lapide Iculpi potuit incorporalis Dei imago ,
quia imago lpiritus fingi non poteft , 6c propterea
ante Incarnationem rCprobandæ erant imagines > fed
quia hoc fieri potuit poft Incarnationem Filii D e i,
propter hoc ex tunc fieri conceduntur, 6c ab ipfo
quidem qui Legem tulit, 6c difpenfare potuit, fcilicet
:m feili- C E cundum Prxceptum cohibet os a perjurio , a
Chrilto.Unde refert Damafeenus quod Chri-E ^ blafphemia, a mendacio , 6c eft illud: Non aftu-
^Vbagai’O Regi mifit in panno imaginem fliam, mes invanummmen Dei tui, fcilicet false vel fliperflue,
Chrilto. T r ’ ^
22. Hoc eft (loquens de diledtione Dei) primum (
maximum mandatum. Refpondetur quod illud man-’
datum de dileótione D e i , idem eft cum hoc primo
Prascepto Decalogi: jubet enim primum Prxceptum
Decalogi, unum Deum c o li, 6c nihil ei in amore
prceferri, 6c fie idem eft vel sequipollet primo man-
dato jiLxta prxallegatum Matt. 22. cap, Vel poteft dici
quod dileócio fpeciale mandatum non eft, fcilicet radix
6c ftipes ceterorum, ad quod fcilicet cetera mandata
reducuntur. Unde primum mandatum dicitur, non
ordine fed dignitate, ideft inter cetera prxcipuum 6c
maximum, cum omnia comprehendat.
Expoftio fecundi Pracepti.
ftus Ab; _ _ ^
eo quod pidlor ab eodem Rege miffus ad depingen- vel dolose per nomen Dei jurandö , vel mentiendo \
dum imaginem Chrifti non poterat vultum ejus præ vel ipfuin nomen blafphemando, vel perverse de Deo
claritate intueri, ut ejus lingula lineamenta 6c membra
proprie deferiberet. Sed quia h x c refponiio nihil
omnino apud unum populum Judxum valeret,
quoniam noftras imagines reprehendunt, ideo aliter
dici poteft, quod non fimpliciter prohibentur omni-
no fieri imagines. Unde Beda. ,, Imagines fieri nul-
11 littera divinavetuit j harum etenim afpeftus mulfentiendo.
Et fi objiciatur quod fecundum iftam expofitionem
iftud pertinet ad quintum præceptum fe-
cundæ T abulæ fcilicet ad illud. Tftm loquaris contra proximum
tuumfalfum teftimonium, ubi agitur de perjurio
: die quod jurans falfum, dupliciter peccat. Primo
fcilicet contra proximum fuum eum decipiendo,
6c ifto modo ex parte verbi quod ordinatum eft ad
„ turn eompundtionis folet præftare contuentibus j 6c proximum, 6c quoad hoc cadit fub diéto quinto manr>
r dato feu præcepto fecundæ T abulæ: Item fecundo
peccat invocando ad confirmationem falfitatis, vel
deceptionis teftem divinam veritatem, 6c ifto modo
peccat in Deum , 6c quoad hoc habetur fub ifto fecundo
mandato feu præcepto primæ Tabulæ fcilicet
in ifto loco. Tfec enim habebit Dominus hominem infon-
tem, id eft innocentem, fcilicet quin apud Deum no-
> qui litteras ignorant, quafi vivam de Ghrifti Paf
j, fione exhibent recordation.em. Salomon enim in-
„ ftinétu divino eas fecit in Templo D e i .,, Sed omnino
prohibentur fieri ad hunc videlicet finem , ut ado-
rentur 6c colantur. Unde fequitur. Neque adores, ne-
que colas ea. Exod. 20. f . Ad adorandum igitur 6c
colendum prohibentur imagines fieri. Nos autem
non adoramus imagines , fed refertur honor 6c ado- Ccentispxnas exolvat fcilicet qui affumpferit nomen Dei
ratio ad imaginatum, fcilicet ad Deimi j vel ad San-
âum ejus æujus eft imago, ut dicit Auguftinus libro
tertio [de DoElrina Chriftiana. Sequitur. Tfon adora-
bis neque coles. Ibid. Inter quæ fie diilingue. Tfton ado-
rubis fcilicet veneratione corporis, ut mclinando eis,
vel genu fle&endo. Neque coles fcilicet affeétione
mentis. Unde gloflà. eAliud eft colere, aliud eft ado-
rare. Poteft quis invitus , vel adulando Regibus idor
lattis, vel tormentis viétus adorare, cum tarnen feiat
idolum nihil elle * 6c fie nulla mentis affeélione ad
idolum moveri 6c per confequens nec colere : colere
enim eft toto mentis affedtu 6c ftudio mancipari.
Sequitur, Ego enim^ diferetivè dicit, quafi,diçeret5
Fgo, non ahn s , [um Dominus 6c ideo timend us. Deus
tuus, Sc ideo diligendus. Fortis pelotes Exod. 20. y. id-
eft diligens amator. Unde Deut. y. p. Deus tuus Deus
amuUtor vifitans, fcilicet puniendo, iniquitates Patrum
fcilicet non euftodientium præcepta data fin filios ideft
punjens etiam ipfos filios fi Patres ifta non eufto-
dicrint : puniuntur enim quandoque filii pro peccato
Patris temporaliter, non ætçKnaliter. Et fic intellige.
fruftra. Exod. 20.7. Unde Deut. f . Non ufurpabisr/omen
Deifruftraj quia non erit impunitus qui fuper re vana
nomen Dei affumpferit. Vel non habebit Dominus
infohtem, ideft , innocentem, hoc eft ä culpa immunem,
eum qui affumpferit nomen Dei fruftra, quia
ut habetur Ecclef. 23. Vir multum jurans, replebitur
iniquitate, (ft non difeedet a domo ejus plaga. Sed quid
dicetur de ift-is Magnatibus 6c fecularibus , qui con-
fuetudinem habent jurandij numquid tranfgrediuntur
iftud prasceptum feu mandatum, 6c peecant morta-
liter ? Aliqui refpondent dillinguendo j dieentes quod
perjurium multipliciter dicitur, fcilicet indiferetajura-
tio utpote quandp quis inutiliter jurat verum, vel
quando fine deliberatione jurat 5 6c tunt non cre-
dunt effe mortale peccatum : nam tune fit prseter
prxceptum 5 fed non contra prxceptum, nifi forfan
nimia effet afluefadlio. Alio modo fumitur perjurium
, ubi vel quando quis jurat cum deliberatione
lllud quod juiamento non eilet aflerendum , immö
nec fimpliciter dieendum feu loquendum, fed potius
oppofitum, 6c tune creditur efie mortale peccatum.
illud Ezech. l8. Filius non portabit iniquitatem Patris^ Älii diftinguunt dieentes , quod perjurium multipli-
&C; fcilicet xternaliter: vpl, vifitans peccata Patrum in
ß/os etiam xternaliter 5 ffei® autem quia, funt pecca-
ta Patrum, fcilicet quia funt, peceata filiorum imitan-
tuun peecata Patrum. Zlfijue in tertiam ft quartamge-
ncrationem. Ibid. Hoc dieit ^ quia quandoque folent
I atres in tertiam 6c quartam gonerationem -vivere, 6c
plerumque filiorum vel nepotum fuorum molelbüs
Tonii IC Pars ID.
citer dicitur. Uno modo 6 .1fä juratio , quæ fi fiat
ex ignorantia , adhibita tarnen priiis diligentia débita,
non eft peccatum : fed fi fiat non adhibita diligentia
débita , peccatum quidem eft , fed veniale :
fi autem falfa juratio fiat feienter, utpote cummen-
dacium juramento confirmatur, tune nifi tantumjo-
cando fieret, femper eft peccatum mortale. Alio
Q . 2 modo