\
A
C
'3 ? D. Primaß Comm, in Evtfi.
téft.Videndo ergocremdit, qui confideràndo hominem >
verurii Deum, quemyideie non potera t, exclamauit. In
bac enim. Subabdi, fide. TeJiimmium. Inftitix.Confieuti funt
fines, Senes hic debetiitfs intelligere patres-Ceteris Tefta-
mençi: Patriarchâs videlïcet,Prophetâs,aliosq; iüftoSjqai
in fide, qua c èdierùrit Deo, eîusq; Rtomi^onibus, tefti-
moniumiaudîs, atque-iuftiriæ promiierünt. VndeAbraham
quia credidit Déo, réputanim eitèi ad iuftitiam, & a-
micusDei appcllatus eft. H&c autem fides ita eft accipié-
da, vt çredatur in !çbrde, çonfiteatgr ore, & otpeà ir operi-
bus: Ille enim vert crédi t,qui exercer opèrando.quod cre-*
dit: qüo contra de his qui fictem nomine tenus retinent;
Paului dicit:Gonfitentug.fè holïçDeurt faétis aut negant.
Tideintelüginm apt ata ejfefecüld verbo Dli:vfex inmfibilib.vifi-
biliafièrent. Qufe ünimæ Hcbræorü débiles adhucerant,&
à fidequidem initium fiimpferant: ex paffionibus autem
tribulationum puiilîanimes efficiébantur, minufque patienter
mal? fi biïrrogata ï erebant : hbrtatus eft eos Apo-
ftolus primo ex ftipiis, di; çns : Rcmcmoramini prifti-
nôs dies : "depide ex icriptùra diuina dicente. : Q tra iu-
ftus exfidé vïiiit : deindevero exratioriibus, oftendens.fi-
dfem efteiübftantiam rerumnonapparetitium bNunçatf-
temex progenkoribiis incipitloqui,rnirabiliter eospo-,
nènsin exe.npluîn : quii fîcut illi omnes per fidem iàlua-
diuntvita 6^ nés oinnes pèrfidem fe'uamur : Cüm enim
ihüéffl'râriihiain eilHem paffionibus Ibçium, requielcit,&
re(piràt:acihfide& tri' ulationibns qunlibufcunq; (blet
accidére. Valdc enim fiagile eftgènps hum^hû,nimiumq;
hæfitànsin eogitatione: quapropter ncceflariaeft conlb- -
ferio expræcedenriunyfide& parientia. Apoftolus ergo
ex pàtribus quidem eos hortâtur: fedprimum’tx cô -
muniinitio, diceiis : Manilèftum eft,inquit,quia nonex-
ftanïibus,quæ(unt, Deus efFecît, fed ex inüifibilibus vifi-,
bilia, ex nonfexiftentibus exiftèntia. Ratiocinando ergo j
hbciriuehirenôfpolïumus quo modo feceritex nihilo o-
m nia; Vel ex inuifibilibus vifibilia: qüianô eramus, quan- .
db fada fiint. Vnde eigo ccrtum habetur ï Vtiq; nianifè- \
' ftum eft, quod fidei res eftifta credere, fidequippe crèdi- j
mus aptïta,ideft,perfeéta,feufeëfcafecula: quia nô ex vifi- j
biliBus, fed ex inuifibilib. fedta lunt,quæ videntur. ïnüifi-
bilia autem id poffùmus intelligere informèm matériam, '
dequadieiturinexordipGerteus : In principio(ftnquit)
creaüitDeus coelum & tftrram. In coe'iaurem nomine nô
eftintelligçnduïn iftud coelum cqrpôràle, quod appella-
tur firmàmentum : led angelica Ratura, coeliq; (piritales.
Per terra veto iiîtclligitur informis m ateria/de quapoft-
. mpdum omnia- faéta lunt : videlicet pmniacor^jralia,
qtiæ tune quodammodoinuifibilia erant, quado tenebræ
• erant Ijiperfaciem abyffi. Ex' ittuifibîli autem materia fada
funtvifibilia,q(iâdo pefSëciës &,formas diuife, & difere-
ta iùnt omnia Poteft &alio modo intelligi quod dicit : Ex ;
inuifibilibûs'vihbiliafierèUt: Inuifibiliter mundus, ante-
quam formaretur,in Dei (àpieritia erat: qiiitamenpèr ex-
pletionem Opens iadus eft vifibilis optatibus humanis. ’
Quod autem dicit fecula perfeda elle verbo Dei : Per fe-
cUia debdinus intelligere omnia qtse fàbla fiintïn rempota
fine % u la verbo Deipatris : iuxta quod Ioannes dixit : “
‘ ôm n ia petiplümfada (unt. 'Secula verd, vt Oüidius Na-
(b dicit,dicuntur à (èquerido,eoquodfe(è (cquanmr, àtq;
reaoluantur,tefteVarrone:i S'ëcula autem exeo dici pof-
(iiht,ex quo varieras coepitéflè terhpotis.Tideplurimant ho-
i ftfam Abet quant Cain obtain Deo per quant tefiimonium coficu-
| tmèüeffeiufim tefiïmoniûm perhtberite Deo muneribus em : &
i per Want defanclus adhucloquitur. Ponit primü eum,qui mala
; paftus eft, & h o e à fratre, prop tïurn i lloru m ponen sexern- 1
plum: etepimeadem pafiifuerantilli d contribulibus fiiis,
ôc-fiUtribits. Plurimam quippe, id eft, maiorern hoftiam
Abel obtulit'Deo , quam Gain : non quod illahoftiare-
buscarnalibusmaior extitiflèt : (cd cjuicquid meliushà-
büit Abel, per fidem Deobeneuolc>animoprotulit,&cX-
indeéi füâ multiplicata fuerunt :& intelligimus,ip(ùm per
hoc placuiflè Deo : fide namq; hoc fecit: quia qui credidit
ea, qüæ bona voluntate offerebat, Deo plàcere, fe-
quereinüriëfândum à Deo , teftimonium quoque-Deo
perhibehtemuiieribus eius: fiue quod ignis defeenditde
coelo.vt in Theodotiqpeiegitur: quiaipflammauit dominus
fuper Abel,& (uper munera eius: feu perillam fernen-
tiam:qua à Domino ifi Euangelio eft laudatus,comproba-
"tus eft elle iüftüs : fie enim dicitDomimis in Euangelio :
'Amen dico Vobis, reôuiretur à vobis (ànguisïuftorum, qui
effufuseft lîiper tert&m , à làneuiné Abef iufti, vfquead
(ànguinemZachariæ filij Baracniæ. Per illam etiam ho-
ftiara adhuc loquitur iam d e ïu n d u s, &diçitur: Sanguis
Abel clamat ad me de terra,. Sine adhuc loquitur : hoc eft,
interemit quidem eum corpore, (cd eius gloriamnön pô-
tuit interimere cum eo : pum enim gloriaillius in in to-
to rhundo pr^dicatur,dum laus eius in hominum ore ver-
fitûr dum eum omnes admirantur,quotidie adhue defim-
&U9 loquitur. Qui ènim alios (ùo exemplo adinonét, vt
iufti fint,qüomodo nonioquitur i Tide EnochplacuitDeo> &
translatas eft,ne vider et mortem: & non inueniebatur: quia ilium
trariftuht Deus. Epoch plaçait Deo per fidc: quia fuit bonis
operibusexornatu'jcredcnsfeomnmoper illam placere
Deo: quapropter translatpseft in paradiuim terrenu,vnde
quondam Adam eieétus eft:- videlicet ne experiretur mortem
corporalem, donec tempus a Deo coriftimtüpercur-
rat: quo liabitu vitæ,velquo ftara confiftatmodoinpara-
difo,non eft noftrüm inquirerè. Hoc tarnen credendü eft,
quià'fine aliqua mo’eftia, & fine aliquo dolore, aut lab ore
quiefeit in ido paradifb.Ët ficut ille viuitfinè aliqua impu-
gnationecarnis, fine aliqua cohcupifeenda carnis, ita nifi
primus homo peccaffet, cömpleto omni numeto elèdlo-
rumà \ aradilb terreno transrerretur ad paradifiim coele-
ftem.Vtautem transferretur, c.iu(a fuit,quod placuèrac
De o : fed vtplaccrct Deo, caulà fuit eius fides. Nifi enim
crederet, quoclredditurüs ei effet Deus mercedem labo-
ris fui,quomodoplaceret ei? Antetranslationem enim tefti-
mÆumhabuityplacuiJfi Deo. Dicente (criptura: Quiaambu-
5 lauit Enoch curp Deo,obtéperans volunrati eius. Sine fide
enim impoßibile eft placere Deo. Credebat enim Enoch: quia
fi qui s çrediderit elfe Deum,' & ad euip;acçeïferit,rétribution
em haberet: quia ergo fides f undamentum eftomniu
bonorum, ideo ' fine fidénon péteft Deo placere. Credere
enim oportet accèdent£ad Deum, quia e ft: & inquirentibas f i rémunérât
or ßt.Sic quicunq; accedit ad Deum cred£ndo:cre-
dere oportet illu,quia Deus eft: hoc eft,femper habet elfe:
iuxta qiiod ipfè d id t ad Moyfen:Ego film quifiim. Et: Qui
eft mint me ad vos. Credere etiam debet,quia in quiren ti-
bu s le per bona opera,iuxta quod Pfelmifta dicit: Quærite
Dominum :&confortamini: æternus&verus remuncra-
tor fit. Tide Noërefionfo accepte de his, qua adhuc non v'tdeban-
tur: Id éft,de imbribus. Metuens aptautt arcainfalutem domui
fua,per quam. Fidem. Damnauitmundum. Côparatione feili-
cet mêlions fidei 5C fa&i. Et iuftitia,quaper fidem eft hares iti-
ftttutus eft. Fide credidrt Deo,quod induâurus effet aquas
lüpei térram, dicente fibiillo: Finis vniuerlæ camis vehic
coram me, & inducam aquas luper eos : fac tibi arcam de
lignis leuigatis, & cætera quæ lubfequuntur: Ideoq; falua-
tus eft cum omni domo fua : hoc eft; familia lua. Perfedu
autem operis aut rationis, experimento nihil in hac caulà
profecit: Nubebanc,inquit,àlij, vtDominusinÉuange-
lio, & aër ferenus erat : ligna quoque nulla apparebant di-
luuij. Verumtamenille timuit, atq; perfidem de Jhis, quæ
adhuc non videbàt, metnens, conftruxit arcam in lâlutem
familiæ fuæ : per quam fidem damnauit mundum com-
paratiône fideiliiæ, quam mundus habere noluit: often-
dit enim eos dignos hoc lupplicio, qui nequeper centum
annorùm Ipatium ilhus arcæ conftruétione corrigi volue-
runt : per fidem quoque, non per legcm/hærës iuftitiæ
eft ifimtutus, dum ipfe lolus fidem patrum tenuit : & ab
illo cæteridifcedebant. Hæres autem regni coelorum, vel*
hæres mundi dicitur, quia de luo ieniine fuit reparatio’
mundi & ex hoc apparuit iuftiis , quia D eo credidit. Tide
qui voca'tur Abraham, obediuit exire in locumiqueni accept um
erat ht bareditatem,<^ exiuit, nefeiens quo iret. Quali dicerer:
Et ipfe Abraham per fidem placuit Deo : ftatim enim vt
eidixitDeus : Exi dé terra tua .• &vadc interram.quam
monftraueCotibi i dàboqj tibiillam.&femini tuo.'creHi-
d itD e é , & exiuit irf'loçum, in quem ei'præceperat, ne- ‘
fciés quo iret: ignotus ehim erat ei locus SchaBitatio îllius
terræ:
E
P
G
H
A d Hebraos. 139
tër ræ:fit iriqdarttüriiambüiauit, jier fidem ambülauirifiue
• rieicifns q u é n ë t, qübtiiam querrï ffaitaretur, non habe-
bat. Tide mordtiueft in terrq reprontißi.onis,tanquanfin aliéna,
ili cafulis habitai!do cum Jfaac & Jacob coharedibm/epromißionis
«j^m.,CaJh|adiminutiijum nomen e f tt cafe, idreft,do-;
mo. Hic autem pro tentoriis taberi^culisq/politum eft,
ih qiribus Abraham cum Ifeac ôc Iacobhabitauit, rnore-
yïatoçpin,^ peregrinorum, aocèns éos fidem p c i , vtpo-
tëconærêdes prômillionis liiæ, Eacnim promjlfio, quæ
eftad AbtaHam, feÀa eftâd Ilàac & Iacob omnesq^j
fimiil cohaÿédés finit in repromilfioilibus Abrahæ. Abra-
hæ namq; d iâ ü eft.- In te benediceritiir omnes gentes ter-
ræ: &in Ifeac vocabitut tibi fernen. Ad Ifeac autem: Comp
lets, inquit, Dëus iuramenturn quod Ipopondit Abrahæ
pdtri tuo:Mulriplicabp fernen tuû,licutftellas coeli : dabo-
qùë pofteris tuis Vniuéms regiones hais. Ad Iacob quoq;
aixir,Ego Deusomnipotens: crelcere, jk m u ltip lic an d e
ciani gëhtes.ex' te ; daboq; tibPtérram „qtiam dedi Abra-
h a n , & Ifiàc; Ecce quomôao omnes,cb^æredes.fiint in
momiflionibué Abmnæ. Notafidum autem eft,quiafideS
Abrahæduplieâtür p romagnitutline fidei: vnde&caput
fidei dicitur. 'Nam licut fide exiuit de terra liia,nëlciés quo
iter :fic fide manlit, & demoratus eft in terra lua, quafi in
aliena^ vidit filium ibi vt per?grinurii habitantem : vidit
uepotem': vidit feiplùm in aliéna terra peregrinantem, &
f f îtu r b a r ù r , quaquam ad iplîim diélumenet : Quia tibi
dabo & femini tùô: tarnen nëq; ipfe,neq; Ifeac,nèq; Iacob
poiïtiïôntin liane promiflîonem: fedlucceffioillorum.Et
quia quand© obedïuitDeb èxiens de terri lùa, nôvocaba-
txir Abraham-fed Abram, idëoconfîdëratè dixit Apoftö*
lus .-FideiquivpcatiirnqncAb'tahaffi',tünc vocabattir A-
bra in, moi'atus eft in fërra jïrômiflîouis »"quafi in aliéna.
Prim um quidem vo catua eft ille Rànr, deihdé Abrarii, âd
extremum Abrâham. Expect ab at enim fundament a haben tern
ciuitqtem,cuius artifex & conditor DeinGiqitas lhpern£fun-;
ftabintaterii firmita-
.temqj feï:inquâqui femël lociitn ihüeneritj nunqüäpo-
.teiitexhære^ri, n ë ^ f eqélltt ldëô^ înquit, illi fide morati
furit in te r ta rep rp m illi o nis, quäfi in aliéna. Repromiflîo-
aésin tèrra fe^a's hört attçndëbarit, fed fumram quietem
quærebâr/Ofteh'derqfit énim fëif ftî's ïnaioiib.çlfe. dignPs:
ideitco nôpermifiteos acciperé ifta, quia m aioradare vo-
lebat. Tide &ïpfit Sara fier His vlrtutemin cotfceptionefiminis
accëpit^tiajfipraürtempusatatis : quoniam fidelem credidit effe
eum, quipromifirat. Qmeftiohicoritur:Qriare dicit,fide âc-
cëpifle Saram virtutem cpneipiendi, eum ab angelp re-
pteherifa fit, cur riferit, caufe infidelitatis : Riliis enim ille
étiam fi gaùdij fuit, plenæ fidei non fiiit:Riliis autem Abra-
hæ &gaudi| &c nlenæ fidei fuit, quæita Ibluitür : Quia & fi
p |im i^ dfibitauir,poftmpdum càrilen verbis arigeli lo-
'iidata eftînfide,&euaciiâtàdubitationis caufe,introdu-
ïla:eftfides,qüæ"dedit Virtütem in conceptione feminiS;
qüiaîamj^Ôttifitetaeratætatei &'ftèrilis : Duplexênîme-
ratpræclüfipi vna tépôfiSjfèrlueràtquippe iam : alia vero
natufæifterilisJenim erat: fed adfufeipiéndums& rënneri-
d um femeà'accepitvirtutèm, Mùliëres namq; éx dtiabus
pi:ædipuèrëbbsftërileselfelblent : liue ^fuia in vtiluà Vir-
tutécàlonsjionhabent,qltiaexcôquant fernen viri,fiïri fe-
üeâu tem Venit ,, cum dëfieiunbfiiuliebfià: fiùe qüàrido
.Hrp lua cohcludiftir erial#iriiuuentÜtéîVt non pérüeniât fe*
men adipcxçpncepttonis; Cdntra quæ Deus dédit Vir-
tufem: h6fccft;ééhtrafteriliktëm dcfeneâutem. Ad lôçu
Ctenim conceptionis fetis petüPnit fernen : & poftqUam
péruéfiifi dédit pa*rtus foliditatern mulieri'/feékiniq; eft j
vt’fidèi loliditatë yteii ihlblida ëbnfortarentur, & omnia
i.pôffiBiliafiërefitCredentû Pröpterquod & ab vnüorti funt,&
hoc emortno, tanquamfidera caltinmultitudin?i&ficut arena,
qua eft ad or am maris, imumerabilis. Pröpter hocjinquit^iiia
y t^quevetâm habuit fwem* Aijtahàm videlicet ,6t Sara :
ab vno corpâtë’Àbrahæ & Sarai-'ötti ltint innumerabiles
populi. His vërbis yoliiitöftehdete, quia non IblUtH ge-
ifflitSara ^ verum etiam & plures quam aliqpa foectfnda-.
rflm muherum/^Vnutn afttem-Corpüs dieit habere files
duPsVpropter hpc quod djeitüf in Genefi ; -Quia .erbat
ddoineâhîëVttâ.' Addidkquoq;adhüc: EthöC,inquiens, ,
corp'Pre emottüo tiatifunt: non vita m ortup,fed femine^
Seriexenim homo fernen quidem tanrn funde tepotëfti
fed tarnen felidita|e fern inis caret,vt filios procreare polfit,
niÇ fèrtè de aç|ulëlcéhtüla, vt alij ferunt. Sicut fidera coeli,
. yelafenamansl hyperbolicôs d i^ iim eft Perfideraau-
'tèmcbeliboni intëlligendi funt exvtçoque populo filij A-
b rah æperfidem. Arvero per A rénam maris reprobi accipiuntur
exIudaicppopulo filij Abrahæpër carnem, qui
térrena femper quærentes, pondéré peccatorüm grauati-
tur.Etfi ftellæ coeJi,fiue arena maris,vel etiam illi,qui defi--
gnati fiint, p^rhæc innurnërabiles lunt: Deo autem, cui o-
mnia patent,nüir.erabilesçxiftunt iuxfa fidem. Id eft,cum
fide, pefunüifunt^omnes ifii,non acceptis repromißionibus,fid
à Ponge eas afiicientes^falutantesfér confit entes, quia peregri-
ni,& hofiitesfunt fuper terrant. Qui enim hacdicUnt. Subaudi,
quiaperegrini fîintduper terram.^ Significant f i patriam in-
quirère.Etfi quidem////«;. Subaudi,terræ. Meminijfirit, de qua
exierunt, habebantytiq^ tempus reuertendi-Nunc autë.Dvtm noa
luntfeuertiadeâ, d e qua exierunt, fed mprantur in aliéna*
qüàli peregrini. Meliorèni appetunt, id eft, cveleßem. Duo quæ-
dam hic dighum ejft quærerc. Cum enim fiipra dixilfeu
Transparus eft Enoch,& non videbatur, ne videret morte:
hic dicit ; Quia fecundum fidem omnes ifti mortui Hint
Et cùm iterum dixiflet, Non accepille eos repromilfio-
nesjfed à longe eos alpéxrlfet;luperius dixit de AbelïQufa
tcftimoniü confeeutus eft, quod effet itlftus. Et de Enochs
quia translatus eft. Dé Noë quoq;, quia feluatus eft cün-
aemnatione mundi. De Abraham nihilominus e til Ifeac*
&Iav o b n u llidübium?quin plurimas promilfiones tàm
de Chrifto , quam de terra repromilfionis acceperint«
Quæduo liuiufmodi (plutionem gerunt .* quod primo di»
xit i Omnes ifti mortui lunt cum nde : ita eft intelligendu*
Omnës ifti mortui fiint, præter lolum Enoch, quem noui^
mus elfe translatum. Quod vero fiibintulit* non accepiffe
! eos repromilfiones : manifeftum eft, quia in quibufea rebus
accèpcrunr. in quibuldam minimè, neqjplenitudine.
Accëpit uquidem'Enoch, ne videret môtté : accepit Noë*
vt feluaretur, acceperunt & illi plùrimi : Sed hæe quædam
erant illis libamina : quædam erant & ptimæ deguftatio-
nes fiiturorum.nori pïenitudo bromi(ïïoôUm4 Deus ènim
non lolum,quæ futura lunt,licois lagitUt : fed etiam quæ
huius vit* fiint necelferia,præftat: ficut difeipülis lùis.dice-
bat. Primum quærite regnumDei,& iuftitiam eius, & liæd
omnia temporqlia,inquantuni Vobis expediunc, âdijcien-
tur vobis.ln hoc enim^qufa in prüfend leculo ex patte lau-
dem iuftitiæ promeruerunt,riec cum impi j s perierunt, lo-
cupletesq; fuerunt bonis temporalibus* licetpétegriniefe
fent: y tpotë legitur de Abraham, quod état diues in argen-
to & auro : aliquas deguftàtiones promiffioniiiji peteepe5
rant. In hoc vero, quia plenaiij promilfionem: dé longe ta*
nïèri alpiciebant promilfiones, qùas vehiés Chr iûus præ-
dicauit,dicens: Quöniäm fi quis dimiferitdomum,aüt
fratres,aut IbroreS, aut pattern, aut inatrem propter me*
centuplumaccipict, & vit4m æternam polfidebit : iftam
promilfionem non lunt eonfeepti illi antcDortiini aduë-
tum,licét qmnia fiiaieliquifiènt,(îcut&Apoftoli:fiueét-
iam promilfiones de dominiaduetitii non fiint eo'hfecuti:
qtioniam licet eis protoilfiis effet, taroèii nô Viderunteum
præfentem in mundo. SalutabantealHé quoq; prémiffio-
nes,id eft;Optabafit, fîeut dominüs ait in Euangelio:Multi
reges & Prqphetæ cupieruöt viderè, quæ vos Videris; &
nonviderunt: & alidire quæ aildiris,&nonaudierùht: Ex
métaphota nauigantium dixit,falutanteS,qui àlérige pro-
Ipiciétes delideratas ciuî rates, an tequam ingrediantur, eas
felütatione præueniunt : ca lque fibi familiäres efficiunc;
Alpiciebant autem in fide iftàs promiffidnes g felutabant
■denderio* eonfitébantür fermone, quod peregtifii ë fient*
iuxta qùpd Pfemifta dicit; /(Qjiomam peregrinus lum à-
pud te, ficut omnes patres meh Peregrinus à peregrê, id
eft, à longè-proficilcendo d iâu sc ft: Peragtace ènim, per*
ambulare dicimus: nam in tabernaculis habitabac, qui lè-
pülchra pecunijs emebanr.- Notum eft quomodo pére-
grini erant, iritantum, v t etiam vbi luos fepdirent mot-
tuos îjion haberent. Quapropter primo iuftiüs eft peré-
grinurrl elle mundi huius & holpirem,nihilq; côrnune habet
«