Cef,}A 8.
Die nataH
Atchidiac.
fat eôpré-
henditur.
B
Cap.}9.
Zabam,Vale
tiam ob- '
fidet, Amo
Arelatenfes
debellauit.
c
Lögobardi
cæduntur.
D
Cap. 40.
Mürijólus
hir.Pift* .
I uos fubegi t.
Try regno aute Sygiberri regis»remoto abhonore Iouino
redore prouincia:, Albinus in loco eius fubrogatur. Ma-
gnam iyer eos inimicitiam h«ec caufegeflit. Igituradueni-
entibus trafmarini,Vigilij archidiacoyi homines, feptua-
ginta vafe, qua vulgo Orcas voeant,oleiliquaminifquefu-
ratifunt, nefeiente domino. Negociator autern cunvco-
gnouiffet fibi rem furto ablatara fuifle,inquirere diligenter
ecepit,quofuctumTuiiTercondictim.Haec qua:rens,audiita
quodam,quod homines Vigilij archidiaconi perpetraflent:
perueniunc h«c ad archidiaeonum, qui inquirens &in-
ueniens, nequaquam puklicarc, fed excufere fuos ccepit,
dicens: Nunquamdedbmomea egrefliis eft qui taleau-
derec admittere. T aliter,inquarp> excufente archidiacono,
negociator ad Albinum bergit: caufem exerit, & archidia-
conu in crimiyf fraudis nuius mixtu accufet.Die aute fen-
d o Natalirij Epifeopo in Ecclefia adueniente, archidiaco-
nus indutus alba adeft, Epifeopum, vt mos eft, inuitans ad
altare debere procedere, acfolenhitatc diei fendi oppor-,
tuno debere teppre celebrare. Nec mora, Albinus de fede
exiliens> adprehenfum archidiaeonum coardat. Pro quo
nuhq obtinere potuerunt, nec Epifeopus, necciues, nec
vllus maibr nata,necipiayox totius populiadclamantis,vt
datis fideiulfoiibus,diem fendum archidiacono Uceat cum
reliquis celebrare, atqueaccuferionem eius in pofteru debere
audiri: fed nec ob ipia fecrofenda iblennia metum ha-
buit,vt miniftru dominici altaris tali in die no auderet adri-
pere. Quidplura ? Quatuormilibusfolidqramarchidia-
conum condemnauit: quod in prxfentia regis Sygiberri
veniens,quadruplifetisfadione,infequente Iouino, eom-
pofuit.
Poft hjectresLongobardora duces, id eft Amo, Zaba^
ac Rhodanus Galliasirrupere.Et Amp quidem dbredune-
femcarpens viaiii vfque Machaovillam Auuennici territo-
rijiquam Mumolus munere meruerarregio, acceflit,ibiq>.
Exit tetoria. Zabam vero per Deinfem defeendens vrbem,
viqueValenpamvenit: ibique caftrapofuit-Rhodanus au-
tem Gratianopolitapam vrbem adgr^flus eft, ibique papi-.
lionet extendit. Et Amoquoque Arelatenfem debellauit
prouinciam cum vrbljras qu^ circupofita:funt.Et vfque ip-
iiim Lapideum campum, qui adiacet vrbi Maflilicnfi acce-
densjtam depecoribus, quamde hominibus denudauit:
Aquenfibus autem obfidionem parauit, de quibus yiginti-
duabus libris'argenti acceptis abfeeftit. Sicque & Rhodanus
ac Zaban iniocis'quibusacceflerant fecerunt. Qua: cu
Mummolo perlata fuilfen t ,exer ci t um m oui t, & Rhodano
qui Gratianopolitanam vrbem debellabat, occurrit. Sed
cum Eferam fluuium exercitus laboriofe trafiret, nutu Dei
animal amnem ingreditur, vadum oftendit: & ficpopulus
invlterioremripam egreditur. QuoividentesLopgobar-
di,nec morati,euaginatis gladiis hos adpetunt.Commiflo-
que bello,intantum casfiiunt, vt Rhodanus lauciatus lan-
cea,ad montium excel la cofugeret. Exinde cum quingen-
tis virisqui ei remanferant, peruia liluaru protumpens, ad
Zabanem ptruenit, qui tunc vrbem Valenyam obfidebat:
narrauitque ei omniaqu* adafuerant. Tunc datis parked
cupdisin prxdam,adEbredunenfem vrbem regreffi funt,
ibique eiscum innumero exercitu Mummolusinfaciem
venit: commilloque prxlio , Longobardorum phalangas
vlque adinternecionem exfx: cum paucis duces in Italiam
funt regrefli. Cumq; y% Sigulium vrbem perlati fuiffent,
& eosincok loci dure fidciperet,pr*feram cumSifinqjus
raagifternulitum aparteimpGratoris innac vrbe refideret,
limulatus Mummoli puer in confpeftu Zabanis, Silinnio
literas protulit, faluremque ex nomine Mummoli dedit
dicens, En ipfum in proximp.Quod audifens Zaban, curiu
veloei ab vrbeipfa digreflus, pteriit. His auditis Amo col-
fedta omni prxda, in itinere proficifciturrfedrcfiftentibus
niuibus,reli6la prreda, vix cum paucis erumpere poyiit.Ex-
territi enim eran t vi r t u te Mummoli.
... Malta enim Mummolus Bellagefllt,in quibus victori
extitit. Nam poft morteChariberti, cu Chilpericus Turo-
nos acPi&aUosperuafiilettqu* Sygiberto regi per pa&um
in partem venerant, coniun<ftos rexipfe cum Gunthaano
fratre luo, Mummolum cligunt, qui has vrbes ad veru do- \
nvumureubcare deberet. Qui Turonos venies, fugato ex
inde Chlodoueo Chilpericifilio ,exaétis à populo ad partem
regis Sygiberri lacramentis , Pidlauos accellit.Sed Bi-
filiusac Sygarius Pidtaui ciues, colleda multitudine * refi-
fteré voluerunt: quos de diuerfis pactibus-vcircundatosop-
preffit ,-obtqjt, jriteremit, & fic Pidlauos acccdens, làcra-
mentaexegit. Hæc interim de Mummolo didfcalufiiciant:
reliqua in pofterum fUht digerenda.
Andarchij vero interitu locuturus, prius genus ordiri
placet & patriam. Hie igitiir, v t adferunt, Facilis fenatoris
feruus, qui ad obfequium domini deputatus, ad ftudiali-
terarum cum eo poutüs, bene infti tutus emicuit. Nam de
operibus Yirgilij legis Thcodofianie li bri s, arteque calculi
ad pleneeruditus eft.. Hacigiturfeientia rumens, delpicere
Dominos ccepitr&fepacrocinioLupi d ucis,cumad vrbem
Maffilicnfern ex iulTii regis Sygiberriaccederet, cómenda-
uit. De qua regreflus,hunc fecum abire præcepit, infinua-
uitqjeum diligenter Sygiberto regiatque ad feruiendum
tradidit. Que ille per locadiuerladirigens,locum præbuit
militandi. Ex hoc quail honoratus habitus, Aruernum ve-
nit:ibique cum Vrfoçiue yrbis eius amicitias inligatflnte-
tim vt erat actis ingeni^, filia eius delpólare defiderans , lo-
riegm, vt feront v in libellari quo cartæabdi folitæ fîmt,re-
condit, dicens mulieri coiugique Yrfi, quia multitudinem
aureorum meorum amplius quam fexdecim milia in hoc
libellari reconditam tibi coramoneo, quod tuum eile potent,
ft mihi filiam tuam præftiteris deiponiàri.
Sed quidnon.worta.ilapeflora cogis, Auri jacra fames*
lg Promifit mulier hæcfimplicifercredens,abfenteviroj
huic defpôiàti paella. At ille regrelfus âd regem,prçceptio-
nem ad iudiceni loci exhibuit, vt puellam hanc fuo matri-
monio lociaret, dicens, Quia dedi arramiradelponiatione
eius .Negauit autem vir ille dicens, Quia neque te noui vn-
defis, neque aliquidde rebus tuis habeo. Qua intentione
pullulante ac vehemitius inerefeéte, Andarchius expetiit
YiTum regis prçfentiaarceftiri.Gûque vcnilfetapud villam
Brennacü, requirit hominem alium Vrfiim nomine quern
adaltare clam adduófcum, iurare fecit ac dicere, Per hunc
locum famftum & reliq.uias marryrum beatorum,qura fi fi-
lam meam tibi in niarrimoino* hon tradidero, fexdecim
miliafblidorom tibi fatisfacefe no morabor. Stabant enim,
teftes iniacrarioj aufeultant es occulte-verbaloquentis,fed
perfonam quæ loqueretur penitus nó videntes. Tunc Andarchius
demulfit verbisJembus Vrfum/fecitq, cum fine
regis prçfentiareuerti 3d patrianvFaftoq; ex hociuramen-.
to,breue facramentorom.regiillo jptulit difeedetidicens:,
Hæc&hæc mihi Vrfiis feripftt: &ideogloriæveftræpr«e-
ceptionem depofeo.vtfiham fiiam mihi tradat in matrimo-
nio. Alioquin mihilieeatres ei9 poflidere, donecfexdecim.
milibus folidorum acceptis, me abhac cauia remoueam.
T une ad eptis præceptioni bus, Aruernum r ed ii t : oftendit
iudici iumonem regis; Yrfiis autemfe in Villauum territorium
cótulit.Cumqueres eius huic cofignarentur,& hie in
V illàuum accefEt. îngreflufqj vnam V rfi domum, ccenam
fibi præcepit prçparariatq; aquas quib9 ablueretur calefie-
ri iubet. Sed cum ferai domus minimerudiDomino parèrent,
alios fuftibus, alios virgis cædit,nonullis capita percu-
tiens fanguinem elicuit. Turbata ergofamilia, præparatur
coena,abluitur hic aqs calidis,ineb r iat ur vino,& fe collocar
fùperftratumîErantautem cumeofeptem pueri tantum.'
Cumqi no mm9 fèmno quàm vino fepukialri9 obdormit
fent, cógrega ta fam i lia, oftia domus q.erat ex ligneis fâbri-
catatabulis,daudit. Acceptifq; clauibus, metasannonæ, q
aderant elidit:ac circa domum & fiipra domum adgregatis
hisaceruis annonæq tunc in manipulis erar, ita vtôperta*
ex nis domus cernereturomnino^ tuncimmiflo per partes /
d iuerfas igne, cum iam fiiper hos inïeiices materia ædificij \
exufta dir ueret, exci tantur,emittun t voees;fednon filit qui ■
exaudiret, donee totadomo adufta ipfos pariterignisab-
forberet.Vrfus vero metuens, bafilicam famfti Iuliani expe-
.tiitrdarifqueregi muneribns, res fiias infolidum recepit.
Chlodoueus vero Ghilperici filius de Turonico eie-
&US, Burdegalam abiit. Denique cum apud Burdegalen-
fem ciuiratem nullo prorfus inquiétante refideret, Sigulfus
quidam aparte Sygiberri,fefuper eum obiecit,que fugicn-
tem eu turns & buccinis quafi labentem ceruum fugans,in
- • ;Æ ‘ . ièqüebatUr,
Cap. 41.
Andarchij
educatio.
F
Andarclm
dolis appi
‘ Vififili
juis t
AndarcMu
buritur.
»
f f ' - '
C*
B
Cap.* 8.
Sacrilcgi
mi fere pe-
Hifi.Franc.
^equebatur, quivixadpatrefégrediliberumhabuitaditû.
Tarnen per A ndegauos tegreflus, ad eum rediit* Cum autem
çontentip inte r Guntheramnum & Sygibertum reges
yerteretur, G unthecramnus rex apud Pacilios omnes Epi-
jÇcôpos regnilùicongteeatjVt inter vtrofq; quid veritasna-
bcïet, edicerent. fed y t bellum ciüile in maiore pernicitate
jcrefeeret, eos audire peccatis facienribus diftülerunt.Ghil-
jpçricus autem rex in ira commocus,per Thcodobertum
fftium feum feniore, qui à Sygiberto quondä adprehenfùs
.ftcràmj^itû dederar vt ei fidelis elfet, cantates eius puadit,
$ eft T uronos & Pidauos, 8c reliquas citfa Ligerim fitas.
Qui Pi&auos veniens contra Gundobaldum ducepugna-
uic. X.erga autem yertente exercitu partis Gundobaldi,ma-
guâibi ftragçm dg populo illo fecit. Sed & de Turonica re-
gioqe maximam partem incendie, & nifi ad tempus manüs
dediifentjtotam continuo debellailèt. Cômoto autem exercitu
Lem ouiçinum, Çadurcinum, vel reliquas illorum
prouincias peruadit, vafbt,euertit, Ecclefîas incendie, mi-
niiteria de trahit, cfericos interficit, monafteria virorum
deiieit,paellas deludit, & cundta deuaftat, fuitqueillo in
tempore peior.in Eeclefîis geraitus, quam tempore perfe-
cutoris Diode tiani.
Etadhucobftupefeimus &admiramur cur cantæfuper
eos plagæ inruerant : fed recurramus ad illud quod parentes
eorum egerunt, & ifti perpétrant : illi poftprædicatio-
nem facerdotu.de fànis ad Ecclefîas funt conucrfiàfti quo-
tidie de Ecclefiis prædas detrahût.Illifàcerdotes domini ex
toto corde venerati fùnt, & audierunt: ifti non fblü nô au-
djunt, fed e tiam pcrfequun tur. Illi monafteria & Ecclefîas
ditauerunt . ifti eas diruunt ac fubuertun t. Quid de Latta
monafterio refera, in quo beari Martini habétur reliquiae?
Cum ad eum viius cuneus hoftiura aduentaret,& fluiuû qui
propinquus eft, tranfîre djfppnerêt,vrriionafterium expo-
liaret, clamauerunt inonachi dicentes: Noliteô barbari,
nplite hue tranfîre! Beatienfm Martini iftud eft monafteri-
um.Hçc audientes eorum mulci copundiàDei timoré regrefli
fîmt. Viginti tarnen exipfîs, quinonmetuebâtDeû,
neque beatum eonfeflbrem hono Abant, afeendente s na-
uem illuc tranfgrediûtur,&inimico ftimulante,monachos
cædunt, monafterium euertunt, refq; diripiunt, de quibus
facientes fàrdnas, naui imponûnt.Ingrfeflîq; fluuium,pro-
tinus vibrante carina hue illucque feruntur. Cümq; araifto
auxilio remotum, haftilibus läcearum in fttndum aluei de-
fixis remeare conarentur ,nauis fùb pedibus eorum dehiE
cit, & vniufeuiufque ferrum quod contra fe tcnebat,pe-
<5tori defigitur’, t ranfuerberatique cunâi à propriis iaculis
interimutur. Vnus tantû exipfîs quieos increpabat,neifta
comnùtterent,remanfitinlæfus.Quod fi hoc quis fortuitu
eueniftè iudicat, cernât vnum infbntem plurimis euafîffe
denoxiis. Quibus interfedis, monachi ipfos & res fùasex
alueo detrahen tes, illos fepelien te s res domi reftituun t.
: Dum hæc agerentur,Sygibertus tresgentes ilias q vitra
Rhenum habentur,comoUet,& bellü ciuile ordiens,çôtra
fratrem fuum Chilpericum ire deftinat. Qùtfd audiens
Chilpericus,adfratremfùum Guntheramnû iegatos mit-
tit. Qui coniunâi paritecfoed us ineunt, vt null us fratrem
fuum perire fineret. Sed Gum Sygiberrus genres illas addu-
cens venî(fet,& Chilpericus de alia parte cit m iko exercitu
refideret, neehaberetrèx Sygibértus fùper fratrem irurus,
vbiSequanamfluuiûtranfînearec fratrifub Guntheramno
mandat dicens: Nift me pçrmifecis per tuam forcera hunc
fluiùm tranfîre, cum omni exercitumeo fiiperte pergam.
Quod ille tanens,foeduscum eodem iniit, eumq; tranfîre
permifit.DeniquefentiésChilpcricus, ^Guntheramnus,
feilicet reli^o ,eo ad Sygibertum tranfiller, càftra monuit,
&vfque Aualocium Carnotenfem vicum abiit. Quem Sy-
gibeccusinfecutus, campurafibi præpararipetiit; üfeyero
rimeos neconlifaveroqueexercitu, e tiam regnû eoro côruerec.
pacempeti^ciuitatefqueeiusquasTheodobertus
male pemafecat, reddidit, deprecans vtnullo eafti culpa-
rentur earutn habitatores, quosriüeiniufte igni ferroque
opprimens adquifïerat. Vicos quoque c}uicirca Parifîos e-
rant, maxima tune flamma conlîim^(ît, &tamdomus,qu2
res reliquæ abhofte direptas fùnt,vt ériam &captiuidu-
cerentur.Obteftabatur enim rex ne hæc fièrent: fed furoré
Uber. IV*. 449
B ïblioth. Vit. Pair. Tom.6.Pars i.
gentium quæ de vlteriore Rheni artinis pàrte vénérant * fil-
perare non pôterat, fed omnia patienter ferebaf dottec redire
poflèt ad patriam. T une ex gentilibus illisCOntra eum
quidam murmurauerutjcur/e à certamine fubtraxiflet. Sed
ille, Vt eratintrepidusi àfeenfo equoad eos dirigit, eofqile
verbis lenibusdemulfîrV multos ex eis poftea lapidibus
obruipræcipiés. Sed nec hoc finebeati Martini fuiffevir-
tute ambigitur, vt hi fine bello pacificarentun __ Nam in ip-
fà die qua hi pacem fecerunt, très paralytiri ad beati bafiu*
cam funt diieâi quod in fequentibus libris domino itiuan-
tedifTeremusV
Dolorem enimingeritanimo, iftaeiuilia bellareferre»
Nam poft annum iterura Chilpericus ad Guntheramnum
fratrem fuum Iegatos mûrit dicens: Veniat frater metis’s &
videamus nos, & pacificariperfequamur Sygibertü iriimi-
cumnoftcum. Qjiod cum fuiflèt faâ:um, feque vidiffent,
aCmünerib. honoraflènt, commoto Chilpericus exercitü
vfque Rhemos acceflït,cun&aincendens atque debellansi
C^iod audiens Sygibértus , iterum conuocatis gentibus
illis quarum fupra mémoriam fecithus, Parifîos venit, &
contTafratrem fuum ire difponit,mittens nuncios,Dunen-
fibus& T uronicis^vt contra Theodobertutn ire deberenn
Qjiod illi diflimulantes, rex Godegifîlum 8ç Guntheram^-
num duces in capite diripic Qui commouentes exercitum
aduerfus eum, pergunt. At ille dereliûus à fuis cum paucis
remanfît: fed tamenad bellum exire non dubitar.Ineuntes
autem prælium,Theodobertus Üfi<ftus, in eampo profter-
nitur, & âb hoftibus èXanime corpus , quod dici dolor eft,
fpdliarur. Tuncab Arnulfo quod.'|m eolle«ftus,ablurofqüe
ac dignis veftibus eft indutus, & ad Engolifmenfem ciuita-
tem fepultus Chilpericus vero cognofeens, quod iterü fe
Guntheramnus cum Sygiberto pacificaflet/einfra Torna-
cenfes muros cum vxore & filiis fuis communiuit.
In eo anno fulgorper coelum difcùrrifTe vifumeftficut
quondam antemortem Clorharij faâù vidimùs.Sygibert9
vero obtëtis ciuitatibus iljis, quæ citra Parifîos fùnt poûtæj
vfque Kothomagenfem vrbem acceflît,volens eafdem vrbes
hoftibus cedere.Quodnefaceret,àfùis prohibitus eft,
regreflus inde, Parifîos eftingrelfus: ibiq; adeü^unichil-
dis cüfilijs venit. Tune Franci,quiquddarn ad Childebertu
afpexerant feniorem, ad Sygibertum'legàtionem mittunt,
ytadeos venierts, dereli<fto Chrlperico j fuper feipfum re*
géra ftabilirçnt Ille vero hçc audiens,mifit qui fratrem fuu
in fùpra ttiemorata ciuitate obfiderenr,ipfe illuc properare
deliberans. Cui fendus German9 Epifeopus dixit, Si abie-
ris,& fratrem tuu interficere nolufcriç, viuus & vidorredi-
bis,fin autemaliud côgitaueris,morieris:fîc enim dorainus
perSaloirfonem dixit: Foneam quam fratri tuo parabis, in
èam conrues.Quodillepeccatis facienribus, audire negle-
xit. Veniente autem illo ad villam,cui nomen eft Vidoria-
cum,colleduç eft ad eu omnis exercitus, impofitoq; fùper
clypeofibi regé ftatuüt. T une duo pueri cficultris vahdis,
quos vulgo ScramafàfcOs vocat,infedi veriéno,maleficarià
Fredegunderegina, cum alia cauûmfegerere fimukrent,
vtraque ei latera feriunt. At ille vodferans, atq; conruens,
BÔpoftmulro fpatio emifîtfpiritû : ibiq; & Caregifîlus et»-
bicttlarius eius eôrait:ibi & Sygila qui quondam ex Gothia
vénérât,multum lafeçatus feft.^’pofteaab Chilperico rege
côprehenfus, incenfiscü caüteriis candentibus omnibli§
iunduris,aémébratim feparatus, ctudélitervitam finiuit.
Fuitauté Chafegifilusille tara leuis opère qgrauis cùpidi-
cate: de minimis confùtgens »raagnus peradulatibnes cum
rege effedus eft : competitor rerum ahenarum, teftamen-
torumque eftrador: coi talis fuit vitæ exit us, vt non mere-
retufyoluntatem propriam morte imminente complere,
qui aliorum volutates fæpe deftruxerac. Chilperiais autem
inancipiti cafudefixus,indubium habebat,aft éuaderet,
an periret, donee act eum mfflî véniùnt de fratris ôbitu nu-
ciances. Tune egrçffiis, à Tornaço cum vxore & filiis,eum
veftiram apud Lambros .vicum fepelfüic. Vnde poftea
Sueflïonasin bafiHcafendi Medardi,quam ipfe ædifi^
uerat,trahslatus,fecusChlothariüm patrem fuum fepultùs
eft. Obiitautem quartodecitnoregnifùoanno iætateqüa-
dragenaria. A rranfîtuergQ Theodoberrifenioris vi^uèad
exitum Sygiberri,(upputan tur an ni xxix.Inter exiturn vero
dMxilite» prfi midi ■
cohibë-
Cap.jo.
Bellü int«
regulos
Francis. .
Theodor
bertus OO»’
tap.ii.
Fulgur dif-
Scramafaxl
gladij.
Sypbettà»
dolis Fie-
degundc
occiditur,
chaïegilîlüs|
teftamentorum