wTttïonenf.
mulieràlibidiu€?,opêrtapeccaii tehebris, pergitàddoftiu
Eccleliæ per tenebras t>iôdtié*_Cumq; obferata omnia/e-
perilïèt.pullâre fbres.Ecclefi« domus coe pit, ac voces bu-
iufmodi darcîQuqulque lacerdos dormis? quciulqueoltia
claulànon relerasi*air câîugem Ipèiiîis ? cur obdurarisau^
ribus, Pauli pfæcepta non âüdis?Scri'pfir enimrReuertimi-
ni ad alterütrum, ne tenfet vps Saranas. Ecce ego ad te re-
uertor,nec ad extraneumjlèd ad propriu vas recurro. Hæè
& his fimilia diu declamanrijtandem lâcerdotis tepefeitre-
ligio.îubeteam cubieulo intromnti, vfiifq; concubitu eius
difeedere iubet. Dehinc tardius adlereuerfus,& de perpe-
trafo leelere condolens adturus posniténriam;, dioecefis lu^
ftionafterium expetimbiq;cumgemitù ac laçhrymis qu»
commilèratdiiuens, ad vrbem propriam eftïeuerlus : qui-
implero vitoe curfit migrauit àfèculo.nata^ltn.ab boccon-
ceptufilia,^ m religionepmäfit. Iplêquoqj fecerdôscum
côiuge & filiain crypta Câtobennefi,iuxtaa^èrépuWicü
'eftlèpultus.In cuius loco Legqnus epfeopus iubrogatur.
Gregöi
la. Nffi&c-
'nachos ad
inilitiä co-.
t.Oïolïüs
lttsmmus.
BedaHifl.
Angl, lib i
Cap +4-
A r u c r n o r û
Epifcopi.
IEcdefiaftf-
bät vxorib;
is mattyribus in reqüie fèmpicérna dighare.Hisdidis red-
dididpintujn Cuius corpusaChrifttanisfulcepttun * ve-
nerabditerfepültüra; nkndatum eft. Romanorum trfcefi-
mulquirtus i mperium ob tinuit Góftantmus \ atonistrigin-
ta regnarisfceliciter. HuiuS iniperiianno vndecimo cu poft
excenum Dioclctiani.pax redd ita ftiiflet Ecclefüsj béati ffi-
mus praAl Marti mis, apudSabariam Pannoniac ciuitateirt
nafcitur,parentib. gentilibüs ■, non tarneninfimis. Hic Gó*
ftantinus anno vicefimo imperii Ai, Grilpumfilium vene-
no ,Fauftamconiugem calente balfieo inteifecit, fcilicet,'
quod-prod i tore s regnielüs dflè voluiflènr.Huius tempoffe
venerabile Gnicis dóminicie lignum per ftudiutri Helen®
matris eius repertum eiLprodente Iüda Hebraïö, qui pcft
baptiftnum Quiria^us eft vócitatus.V Ique höc tempus hi-
ftoriographus in Chrènicis fcribit Euiebius. A vicelmfo
prim oti.eius imperii anno, Hieronymus préfby ter «ddi-
ditjindicans lutiericumpreibyterunT, Euangelia verfibus
conAripfifleiroganteApradido hnperatore. S'tfb G on-
ftatis autem imperio.lacobus Nifibenusfiiit.ad cuius pre-
ces inclinata; aurcs diuina:clemenri<j;,mu!t;a pericula a ciui-
tateerasrëpulerunc. Se‘d &jMaximinüs Tretferorüm epi-
fcöpus potensin omni fanditateTeperitui% Npnodecimo
Conftantini iunreris anno, Antöntiis Monachus tranfiitj
cêhtefimo artaris Ciifz armo. Beatiffimus HdarmsPidtauiê-
fisepifcopus.ruaAhieretieorum exilio cfepujafurcibiqyK-
brospro iide Gatb'olica lcribens,GÓftantio mifitjqai quar~
toexilit arin o e ü ablblui iubens ,adp rapria red ire permifi r.
Tune iam & Ui me n nóftram exorrrur»,noiiifqive iampa-
dum radijs Galh'a pèsluftratur-jhec effico tempore beariffi-
hms Martinusin’Gdfiüspriedicare exorfusêft: quiGhriftü
Dei filium pecmultatniracula verutn Deflm inpopulisdc-
clarans, Gentilium incredufitatem auerric. Hic n.fana de -
ftruxk,n*refrai oppreffit,Eccldïas tedificauit, Sc cum aliis
müitis virtutiV refulgeret-,ad eonAmmandirm kitdis fine
titnlum,tresrr)orruos vi«e refiiruir. Quarto Valén'tkiiani Sc
Valentis anno,landusHilariusapud Pidauos, plenus lan-
óHtate &fide midtis vndtq; virtutibas editis-, migrauirad
cceloSiNam ^ipfelegitarmoSttuosiulcit^Ib. r
Meknia ver a m atrona nobilis,& incok vrbis Romany,
Hierololymafn ob detïorionem^diit, VrbanöfilioRom«
,telido.Qu$ itafèin cuncta bonitarc ftc landi tate omnibus
prabuitjVt T eclaVocareturabincolis>
Poftmórtem aüté Valenrmkni, Valefts ftifëgti Accef-
lör fmperüj'Monachós ad miliriam cógi iubet, noletes far
ftibusprxcipk verberari;. Poft haicbellUm fieurffimumin-
ïhrac asRomani ingrefière.-in qtietata ftiagesTait,yt Ró*
mani amillb equorum priefi dio,ped tbu s Ageren r. G u ro qs
a Gothisinternedonemaximacajderéntur, & Valensfu-
gereCjfagitta fauciatusparuum tugnrium adgrefflus imminent
bus hoftfbus.ïuperfe incenlacafulascp/ata crfruklè*
pultura. Sicqj vltio diuina ob landt orum cnuiirm langui-
nern,tandem eiuiffa proceffit Hüculque Hieronymus, ab
hócvèro tëmpore Oroliusprelbyterphis Icriplir.
. Igitur cum Gratianus inrperator , deftitutacerneretel^
lè rcmpublicam,Theodofium collegam imperii facit.Hic
Theóaofius omriem Ipem atq; fiduciam in Dei milèricor*-
diam ponit.Qui multas genres'nontöm gladio, quam vigi-
liiS & oracionè eompefcuit, Rempubljcam confirmnuir,
Conftanrinopolim vrbem vidtor ingrefiuseft.
Maximus véro cum per tyranhiacra oppreifisBrirnnnis
Ampfilïètvi«ftoriam>a milicibus m>per*kor CreacuS elK Iii
vrbe Treuericaïèdetnifi'firtuens.'Gratianum'iimïeratorem
circumuetum dolis iftterféck. Ad himc Maximum beatus
Mardnusiaepilcopusveniuin loco ergo Gratiani, Theo--
dofius ille qui rotam Ipem in Deum poiuerat, totumfirfci-
pit imperium. Qui dcincepsdiuinisaffatibus frecus, Maximum
Ipoliatum imperiointetfeck. ^
Apud Aruernos vert>.ppft Stremoriititti epilcopü«prae-
dicafcoremq; primus epifcopus Vibicüsfuir^ex fe na to rib.
conuerfus,vxoremhabens:quffitixta conluetudinem «c-
clelïafticam, remota a conlbnio laccrdotis religiole viue-
batjvacabariténim ambo orarioni i eleemolyms, atque o-
peribus bonis.Cuq; ha:c agerent liuor immid,qui femper
ellstnulus landtitati>có mouetur in fceminam: qua in con-
cupilcentiaviriluceedenSjfiouaEuam efiicir. Na fiiccenla
t ^ io defiindo lànxâu s Hillidius fucceflit, v k eximi*
labâitaris acpreeckrÿ virtutis, qui in tanta lànditate emi-
cuît, vt fàma eius etiam,extraneps fines adirenvnde kdtum
eft vt ab imperatoris Treu erici filia expetirus, vt Ipiritù i m*
mu'ndocumret.-qirod in libro illo quem de eiusvita con-
fcripfimusymcmoraiumus.Fuit autem,vt famarefert,valde
lènex& nlenus dierum>plenulqi bonis Qperibus,quifelici
Conlumuiariont j vitæ huius perhinétus tcamitemigrauit
■ad Ghriftum,lèpuitufq; in crypta, fiiburbano'ciuitatisillr.
Haburt^utem'& archidiaconum nomine St merico Iuftu,
qui>& curium vitæ bonis •confirm mans operibus, inagiftri
tumulo lociatur.Iam vero pofttranAum beati Hillidii cô- •
fefloris,adglorioIitm eius lèpulcbrum tantæ virtutes ap-
parent, vtneclcribi intégré queanCjneCmemoria retinetk
Huickndus-Nepotianus Acceflitv
da'tnoniac
Igiturapud Aruernos fan d u s Nepotiantrs qearrus ha-"
bebaçur epilcopus. A Treueris vero lçgati in Hkpaniam-
j mittebantur,ex quibus Arternius quidam admhabilis là-
i pienriæatq; pulchritudinis, & prima aetate florens, vi fe-
j oritim eft corifeptus. Præcedcnribus verb aïiis, hiç apud
Aruçmos-ægrotus relinquitur^nameotépore a p u d ïre -
uerôSi^>onlaliefràtvinçuîonexus. A làn d o autem Nepo- -
J tianoyilkatus,atqueoleolàndoperundus,tribTienteao-
nrinoredditur famtati. GJui cum abeodtm làn d o v e rbum.
•ptædrcationis açcepiftèt, ob Heus cam {poulain terrenâ, qua
'ficult:ates^roprias>(àndæcapulaturEcelelîæ,lâdù{qjcle-
ricus iptànta prælatus eft làn d itate, vt beato ^Jepotiano
‘fuçcelTorextfterèt,ad rçgendasgregis dominier calas. . :
P e t idem tempasJniuriofas quidam de lènarorib, Ärgernis,
cum magnis opibùsfimilem fibiin comugiopuellâ.
expetii^datoqueaitâbone diem corrftkûknnpriarum.È-
Tat autem vterquevniàas pacrkAdueniente vero die,ceie-
brata nuptiarâ folenmtate?in vno ftrato ex more locantun
Sed.pu ella graaiter contriftata.auerlàad parie tem, amarif-
fimeftçbat.Gui ilfe, Qiiid,inq u it,Turbaris-? Indica quælb
mihi.Ulaqîfilèrïte,adiecitjOblècroteiper lefumCfiriftum
filiumDei, vt mfbi quid dolékslapienterexponasv Tune
iliaconùerlàad eum ait,Si otAnibus diebus vitæiueæ plan*
gam,nunquid tatæ erantkdirymæ vtquearit abluefe tàm
immenlùmpedoris meid olorem r’Sta raeram enim.Vc cor-
pufcülum meum immaculatum Chrifto à yirik ta d u lêr-
uatem:lêd væ mihïquæ taliter ab eo relida lum, quod
optab'am perficere non vaktem^ dc quod ab initio ætatis
meç leruaui.in.hàctiôûilïifna die quam vidérenon debue-
ra m ,pe r d ici i .E<c cee 11 im relida ab1 immortali Chrifto^ qui
mihi dotempromkteôatparadifum,mortalis hominisfiim
fottita confè«tiurrK& pro refis imtnarcelcibilibtrs, arentiu
me rolartïm non bmat» led déformât Ipolium.Er cü début
fwper quadrifiuo agni flunùne, puritatis ftola induererlr^c
mihi yeftis on1' exlïtbuit,h6 honoré.fied qdaropltus verba
protrabimus? Infblix ego q debuilorce mereri polos,hodte
demergor inabÿflbsi O limihi hgpc futur a eraiK, quare n 5
dies viræ mese jpfe fuit finis,q fuie mittû4 Ö fi ante imoojfsç
mortis ianua.q ladis accipere alimétaj O fitnihi dulçiû nu*
tried olèukyin fiinere fudïèntexpenlà.Horrent n.mihi terre
n t Iperies^uia^pmûcH vira crasfixas manus iùlpidorc-
; demptoris.Nec cernodia'dematagemmis infignibuscoru-
Icantia,
B
CapK4<f.
Nepôtia-
iuis oleo
(ânat febr
citawfcm-
Hifi, franc LiberiV. 423 |
feantia, cum illam foineam mkor mente Coronam.Refpuo i fuperfuitquiexhacmultitudinevigilaret.IgiturvbiT
I i.« __i . . ___T-.--;, r n n r n . niri pne rn n fn irin n r n h d n rm ifïe .ndorehenlam làncti 1
c
Scpulchrü
loge lateq; diffufalpatiaterræ tuæ, quiaamoenitaté concu
pifeo paradifi.Horrent tua lolaria.cum dominumrefiden-
temfulpicio fupraaftra.Talia cummagnofietuiâdanti,cô-
motus pietateiuuenis ait:Vnicos nos nobiliffimiAruerno-
rum habuere parentes,& ad propaganda generation! con-
iungere vo lp f rant, ne recedentibus de mundo fuccederet
hæres extraneus. Cui ilia: Nihil eft mund us,nihil funtdiui-
tiæ,nihil eftpompa feculi htfius: nihil eft vita iplà qUafrui-
mur: fed ilia magis vita quærenda eft, quæ morte terminate
non clauditur,quælabevllanô foluitur, necaliquooc-
calu finitur,vbi homo in beatitudine æterna pçtmanés, lu-
cè non occidente viuit. Et maius èft his omnibus, ipfius
domini prælèntia.iugi perfiuens contemplatione,in ange-
lico trâslacus ftatu, indiirolùbililætitiagaudet.Ad hæcille:
Dulcillimis, inquit, eloquiis tuis æterna mihivitatanquâ
magnum iubar illuxit:& ideo fi vis à carnali abftinere con-
cupilcentia,particeps tuæ métis efficiar.Illa relpondit, difficile
eft lexum virilém mulieribus ifta præftare.Tamenfi
feceris vtimmaculati permaneam9 in lèculo,ego tibipar.të
ttibuam dotis, quâ promilïam habeo à Ipôfo domino meo
Ielù Chrifto,cul me & fàmulâ deuouielîe & Iponlàm.Tüc
illéarmatus crucis vexillo,air:Faciam quæ hortaris:& datis
inter fe dextris,quieuerunt.Multos poftea in vno ftrato re-
cumbentesannos, vixerunt cùm caftitate kudabili.Quod
pofteain eorum tranfitu declaratum eft, nam cum implero
certanûne, puella migraretad Chriftû, pera«fto vir funeris
officio,cùp1 puellam in lêpulchrumdeponeret,ait: Gratias
tibi ago ætiçrne domine nofter,quia hune thefaurum ficut
à te comméndatum,accepi,itaimmaculatum pietati tuç reftitùo.
Ad næcilla fubridens: Quid,inquk, loqueris quod
non interro^aris? Illàmque lepultam, ipfe non poft multü
inlèquirur.Porro cum vtriufque fepulchrum è diuerfis pa-
rietibus colloeatumfuilTec, miraculi nouitas quæ eorüca-
ftitatem manifeftaret,apparuit.nâ fa d o manecum ad iôcû
populi accedercnt,inuenerunt lèpulchra parirer, quæ longe
inter fe diftare reliquerant: fcilicet vc quos tenet focios
coelum,lèpultorum hic corporum nonleparet monumen-
tum.Hos vfque hodie, duos amantes voçitare loci incolæ
'Vblüerûnt.Meminimulque de his in libro Miraculorum.
Arcadiivero & Honorii fecundo impepi anno/a n û u s
Martinus Turonorum epifcopus,plenus virtutibus &-làn-
; &itate,præbcs infirmismulta bénéficia,oétogefima & pri-
j’itio ætatis fine anno,Epilcopatus autem XXVI. apud Con-
datenfem dioecefis luævicum,excédés à leculo féliciter mi-
i erraukad Ghrrfttira.Tranfiitautc media noéte, quæ dpmi-
' iticîi habebatur, Attico Cæfareoq; confulibus. Mufti enim
in eius tranfitupfalientium vocesaudieruntin çoelo, quod
libro virtutum eius primo pléniusexpofuimus. Nam cum
orimitus fanétus Dei apud Condatenlem,vt diximus, vieil
æ^rbfare cæpilïec, Piétaui popuii ad eiustranficü ficut T u -
ronici conuenerunt.Quo migrante,grandis altercatio in v-
trumque furrexicpopulum.Dicebancenim Pibtaui,Nofter
eft monachus,nobisabbasextititinos requirimus cômén-
dàtum.Sufficiar yobis,quoddum elTet in mundo Epilcq-
puSjvli eftis eius cdlloquio,participaftis conuiuio, firmati
fuiftis benedi(ftionibus,infuper & virtutibus iocüdati:fuf-
ficiât ergo vbbis ifta omnia:nobis liceat aufèrré.vel cadauer
eitanimum. Adhçc-TuronicirelpoqdebâuSi virtutum no-
bis fiufta fufficere dicitis, Icitotc qiiià vobifcum polit’ , amplius
eft quam hieoperacus,nam vtprætermittamuspluri-
ma vobisVulcitatiit duos mortubs,nobis vnum : & v t iplè
fiepe dieebat, maiorei virtàs ante epifeopatum fu it, quam*
poft épifeopatu m.Ergo necelïe eft, vt quodnobifeum non
impleuitviuens,expleat vcl defunbtus.V obis eftn.ablatus,
nobis à Deo donatus. Verum fi mos antiquitus inftitutus
feruaturinvrbequaotdinatuseft,habebitDeoiubenteA*
pulchrum. Certe fi pro monafterio priùilegiü cupitisvin*
*i. r • . - ____:___... aï mrlnnllsriiim m m MpnlO.
T«tônei|.1 SuUib.î.
nici eos conlpiciunt obdormilïè, adprehenlàm lànbtilïimi
corporis glebam, alii per feneftrâ eiiciunt, alii à foris lùlci-
piuntrpofitumque in naui cum omni populo,per Vingénâ
fiuuium defcendunt.Ingreffique Ligeris alueum,ad vrbem
Turonicam cum magnis k udibus plàllétioq; dkigunc co-
piolb.De quoru vocibusPiblaui expergefa&i,nihil de the-
fauro quem euftodiebâthabentes cum magna confulione
adpropriafuntreuerfi.Qnodli quis requiret, çurpoft rrâ-
fitum Gratiani epifcopi,vnus tantum,id eft Litprius, vfijue
ad lànétum Martinum fui llet epilèopus,noueric quia oblï-
ftentibus paganis.diu ciuicas Turonicafine benediblione
làcerdotalifuit,nam qui Chriftiani eo temporevidebâtur,
occulte& per latebras diuinum officium celeb rabant, nam
fiquiàpaganis reperd fuilïènt Chriftiani ,a u t afficieban-
turverDeribus,autgkdiotruncabantur. A paffione ergb.
domini, vlque tranlitum lànéti Martini, anni CGGCXII.
computantur. .
Explicitüs eft liber primus , continens annos V. M.
D XL VI. qui computantur à principio mundi vlque ad
tranlitum lanéfi Martini epilcopi.
Turones'
u fine be-
nedictione. j
GREGORI I TVRONENSI
S H IS TO- RIARVM, LIBER II.
Rolèquentes ordinemtemporum,mixte cô-
^ fulèque, tam virtutes làndtorum, quam ftra-:
ges gentium memoramus. Non enim irrario-
nabiliter accipi puto , fifoelicem beatorum
vitam inter milèrorum memoremus excidia,
! cum id non facilitas lcriptoris, lèd temporum fériés præ-
ftet,namfolicitus.le(ftor fi inquiratftrenue,inueniet inter
illas regum Ilraeliticbrü hiftorias, fub Samuele iufto,Phi-
neetn interilic làcrifegum: ac Ab Dauid,quem forrém manu
dicünt,Goîiam Allophylum çofruilTe.Memmerir etiam
fubHeliæ eximii vatii tempore,qui pluuias cum voluit ab-
ftulit,& cuhi libuit,arentibus terris infudit: qui viduæ pau-
pertatem oratione locupletauit,quantæ populorum ftra-
ges fuere, quantæ fames : vel quæ lîccitas , milèram op-
preflîc humum. Quæ Ab Ezechiæ tempore, cui Deus ad
vitam X V. annos auxit, H iero Alyma mala pertulerit. Sed
& Ab Elilæo propheta, qui mo«uo$ vitæ reftituit, & alia
inpopuUsmiracula multa fecit,quantæ interneciones,quç
i miferiæ ipfum Ifraeliticum populum oppreflèrunt.Sic&
Eufebius, Seuerus, Hieronymufque in Chronids atque
Orofius,&bellaregum, & virtutes mâttyrum pariter te-
xuerût.Ita & nos idcirco fie fcriplimus, quo faciüùsAculo-
rum ordo velannorum ratio,vlque ad noftra tempora rota
reperiatur. Venientesergo per ante di&oram audorum
hiftorias ea quæ in pofterum a d a A n t, dominp iubentc
diflèremus.
Igitur poft excelïum B. Martini Turonicæ ciuitatis epifcopi,
Ammi & incomparabilis viri,de.cuius virtutibus,
magna apud nos volumina rctinentur,Briccius ad epifco-
patum Accedit.Atvero Bricciusifte cum eflêtprimæuæ æ-
tatis iuuenis, fando adhuc Martino viuéti in corpore multas
tendebat infidias,p ro eo quod ab eodem plerunqj cur
faciles res fequeretur,arguebatur. Quadam auté die, dum
quidam infirmus medicinam. à beato Martino expeteret,
Bricciü adhucdiaconumin platea couenit; cuifimpliciter
ait,Ecce ego præftoîor beatum virum,& nefeio vbi fit, vel
quidoperii agat.cui Briccius,Si,inquit,delirü illü quæris,
prolpice eminus: ecce coeluin lolite ficutamens relpicit.
Cumq-, pauper ille occùnoicddiro q> petierat impetralfet
hinéïfb’ fuic.Hlsergolitigantibus,foierucmenoxclaudi- J lira^ubividcor?Cumq;iUecontuiUBhæcaudieHs,d.xiflè
turcorpulque in medio poiitum, firmads lèris ab vtroque fedebcgaret.a.cv.rfanausrNonoeameameaados tuum
p o p n lo cuL d itu r.fam m m vt m anefeftoà Piftauis per e ran t.cum ^ c e ram p rlo q u e b a ra ? Amen d.co r.br.qma
vb^emiaipauferteturlèdDeusommpotensnoluitvrbem obü n u 1apudDeuvtport»1ead.pont.ficatushonorer e ac-
T u roniwmpropriofruftrarepattono-Deniquenodtcmer cedasrfednouerisre.nep.lcoparurTmltaadperfapanarum.
diaomnis Piâ;auafomnophalangaeoprimirur,nec yUas Baccm, hrecaadrensirndcbat , dicen, : Noqne vmrm
Bric ci us B.
Martino
jnfidiatur.
n ih lin th . V e t . P a t r .T o m .6 .P a r s i