15*3° Gregor ij Twomnfis
1A I 'CMOS modo Sarracenos vocabulo corrupto jiuncupant, lr-
tudine primatum fic agminum & fttellitum plurimorum
ad Burgundiam dirigunt, fines îègionumpréoçcupant. Interim,
caroii ex- | rumpentefq; Rodanum fluuiü infidiantibus infidelib9 ho-
f'itT c ll ! minibus fub dolo & fraude Mauronte quodam cum fociis
Caroli-ma-
igniSc R.O-
! landi.
Idem de
ouris Pam-
lilonx vr-
»is perfe-
netipfos
lapfis ado-
€Ca
tolimagni
na trat Tut-
lib-de
vita C aïoli
magni cap.
fuis, Àuennionem vrbe münitiffimam ac montuolam çol-
ledohoftili agmineipfiSarraceni in g re d iu nH lllifq; re-
bellancibus ea regiôné vâftata. Ac contra v i ^ e g i u s Carolus
Cap.
Papa ad Cato
lam
icliqui-
Carolus ii
gnumdiui-
duxgermanumfùüm virum induftrium Hildebran-
dum ducem,cum reli quis ducib9 & comitibus, adillas par-
te s cum apparatu hoftili dirigit,quto> propere ad illam per-
uenientes tèntoriainftruunt, vndilpie iptum oppidum, &
fuburbana préoccupant, muniriflimam ciuitatem oblidet,
aciem inftruunt, donee infecutus vir belligeratorCarolus
prædidam vrbem aggreditur,muros circüdat,caftra pornt,
obfidionem coaceruat ,in modum Hiericho cum ftrepitu
hoftium & fonitu tubarum cum machinis& reftium funi-
bus fiiper muros & asdium meenia irruunt,vrbem munitif-
fimam ingredientes fiiccendunt, hofles inimicos fuos ca-
piunt interficientes,trucidant atq; pröfternum, & in fuam
ditionem efficaciterreftituunt.Vidorigituratque bellator
inßgnisintrepidus Carolus Rodanum fluuiumcumexer-
citufuo tranfiit,Gothor;üm fines penetrauitjvfque Narbo-
nenfera Galliam accéffit, ipfàm vrbem celeberrimamatq;
metropolimeorum obfedit: fiiper Âdicefluuiomunitiohé
in gyrum in modum ariemm inftruxit, regem Saracenoru
nomine Athima cum fitellitib. fub ibidem recludit,caftra-
qùe raetatus eftyiidique. Hscaudientes maiores natu&
principes Sarracenorum qui commorabantur co tempore
in regione Hilpaniärum,coadunato exercitu hoftium cum
aliorege Amor nomine machinis aduerfus Carolumviri-
literarmat'i confurgunt, prsparantur ad p rslium , contra
quds præfàtus dax Carolus criumphatör occurrit, fiip flu-
uioBirra,& valle Corbaria palatio.Illi%muruo confligen-
tibus jSarracehi deuidiatque proftrati cerneütes regem
eoruminterfedum infugamlapfi tergaveiterùnt,quiéua-
ferantcupientes naualieuedione euadereinftagno maris
natantes.Namqjfibimet mutuö conatuinfiliunt.Mox Fra-
ei cum nauibus & iaculis armatöriis fup eos irifiliünt.fiiffo-
cantefq; in aquis interimunt. Sicque Franri triumphantes
de hoftib9 prædam magnam & fpölia capiunt, capta multi-
tudiae capriuorum cum duce vidore regionem Gothicam
depopuIätur>yrbes fàmojïffimas Nemaufum, Agatem, his
in terris funditu s muros & fncettia Carolus deftruens igne
fuppofito concrernauit, fuburbana & caftrà illius régionis
vaftauit. D e u id o aduerfàriom agmine, Chrifto in omnib*
prsfule, & capite iàluti s & viaoriae, falubriter remeauit in
regionem fuam,in terram Francorum ad fblium principat9
fui.Denuo curriculoanni illius naenfefecundo prsdidum
Germanum fiiu cum pluribus ducibus atq; comitibus co-
motoexercinrad partes Prouinciædirigit, Auennionem
vrbem' venientes Carolus properans accefiit, cun dam que
regionem vfque littus maris magris fu s domination! re^-
ftituit, fugato duce Mauronte impenetrabilibus tutiftimis
rupibus maritimis munitionibus' præfàtus princeps Carolus
çunâ a fibimet adquifita régna v id o r regreffiis eft, hullo
contra eum rebellante,reuerfiifqu£ in regionem Franco-
rum ægrotare coepit in ^illa V ermbrea fiiper Iflara fluuio.
Eö etenim tempore bis à Romana fede (anäi Petri A-
: poftoli beatus Papa Gregorius clauës venerädifepulchri,
1 cumvinculisfanȊi Petri &rnuneribus magnis& infinitis
legarione,quod antéa,nullis auditisautvifistemporibus
fuit, memorato principi deftinauit. Eo pa6to parrato, vt ad
partes Imperatoris recedcret,& Römanum confiilatu præ-
feto principi Caroio fanciret. Ipfe itaque princeps mirifico
ac rhagriifico honore ipfitm legationé recepitj munera pre-
rioia contulit, atque cum magnis præmiiscum fins fbdalib9*
miffis Grimonem Abbatem Côrbènfis monafterii,&Sjr-
gobertum reclufiim bafilicæfiunfti Dionyfii martyris, Romain
adliminafan&i Petri & fanfti Pauli deftinauit. Igitur
memoratus priiiceps confilio optimorümlüorüm expeti-
tofiüis fuis regnum diu: dit. îtaque primogènito fiip Çaro-
• lo Magnd nomine, Auftriam & Sueuiam,xquæ nunc Alemannia
dicitur, atque Thoringiam tradidit. Alterum veto
Ifècundum filium Pippinum nomine Burgundii & Neu-
ijftrafîæ prouinciæ prétérit. Eo anno Pippinüs dux commo-
toexerritucum auunculo fuaHildebrando duce,& multiï
— — :-------------— ---------- - ,
quod dici domr & moeror fbllicitat ruinam, in foie,
luna & ftellis noua figna appàruere, feu & pafehaUs ordo
facratiflimus turbatus fuit. Carolusnempe princeps Pari-
fiis bafilicam fàn<5ti Dionyfii martyris mtucis mqneribiis di-
tauit, venienfque CarifiacumviUam'Palatiifiiper Iflàram
fiuuium valida febre corteptus obiit in pace,cunélis in gÿro
regnis acquifitis.Rexitautem vtraque régna annos I5 tran -
fiit itaque 4. Cal. Nouembris, fepultulqiie eft Parifiis in
bafibea làndti Dionyfii many ris.
EIVSDEM GREGORII
TVRONENSIS,
D E G L O R IA M A R T Y R V M ,
L ib r i D v o .
PRjEFATIO AVCTOR1S IN L1BRVM
PRIMVM.
I e r o n y m v s presbyter , fitpoft apofto-
lum Paulum bonus doiftor Ecclefise, refert fe
du€him ante tribunal aeterni iudicis,& extern
film in fupplirio grauit er csfinn, eo quod Ci
ceronisargutias,vel Virgilii fallacias fiepius
le&itareti confefliimq; fe coram angelis faniftis ipfi domi-
natoriomnium^nunquamfe deinceps ha:cle«fturum, neq:
vltra tradtarur um,nifi ea qua; Deo digna & ad Ecclefis xdi-
ficationem opportunaiudicarentur. Sed & Paulus apofto-
lus, Qufpdcuftint, i n q u i t , qua ad adificationemin-
uicem cujlodianius'.&c alibi, Otnnis fernto mains ex ore vefiro non
procedat: fed ft quis bonus adadificationem> vt detgrattatn audien-
tibus. Ergo hxc nos oportet fequi,feribere atque loqui,quae
Ecclefiam Dei asdificent, & quae mentes inopes ad notitia
perfedbe fideiinftrudione fanifta&ecundent; non enim o-
portetfallaces tommemorare fabulas, nequephilofopho-
rum inimicam D eo fapientiam fequi, ne in indicium Jtter-
n * mortis domino difeerrtente cadamus. Quod ego metu-
ens,&aliquadefanriorum miraculis qua: harienus latue-
runt, panderedefiderans, non meiis retibu^ veivinciri cu-
pio vel inuolui-Non ego Saturni fugam,nonIunonis iram,
non Iouis ftupra, npn Nepturiiniuriam,non jfioli feeptra,
non^Eneadum belia,naufragia,vel regna commemoroita-
ceo Cupidinis emiffionem, non Afeahii dileiftionem, hy-
mensfcofq; lachrymas, velexitiafieuaDidonis:nonPluto-
nis trifte veftibulum, non Proferpina; ftuprofum raptum,
nonCerberitriformecaput :-non reuoluam Anchi&coL-
loquia,non Ithaciingema, no Achillisargutia^nonSino-
nis fallacias »non ego Laocponrisxonfilia,non Amphitty o-
jiidis robora, non Iani conflirius, fugas, vel obitum exiriale
proferam: non Eumenidum variorumq; monftrorum formas
exponamtnon reliquarum fabularum commenta, quse
De fe r
lit ita Èpil
Hierony.
habeturq:
hie auri:orante finxit mendario, aut verfii depinxit heroi-
co fed iftaomniatanquamfuperarenam locata,&cito rui-
turaconfpiriensjaddiuina & euangelica potius miracula
reuertamur 5 Vnde loannes euangelifta exorfuseft dicens,
Inprinctpioeratverbum,&verbum eratapud Deum,& Dens erat
verbum, hoc erat inprinetpio apudr Deum. Omnia peripfuntfatta
fiint&fine ipfifattum ejlnibiLEt deinceps a it, Et verbum caro
factum efi, &hab 'ttauit in nobis :& vidimus gloriam eiusgloriam
quafivnigentti dpatreplenumgrdtia & veritatet Quod ante if
Bethleem nafeiturus erat,ita ait propheta,& tuBethleemEu-
fiatd3non es minima inmtUibus luda.Ex te enimprodtetrexqui re-
gat populu meum lfrael Hoc enim & Nathanael ille a Ghana
Galiles dixit, Rabbi,tu es films Dei,tu esrexjfrael: ipfe eft&fa-
lus mundi*. de quo & ille Simeonait, Nunedimittisdomine
feruum tuum U pace, quid vidertint oculi mei faluiare tuum.
Nato ergo domino noftrolefii Chrifto fecundum Cdf-
nem in Bethleem oppido, in diebus Herodis regis, iuxta
fidemeuangebcam, Magiaboriente venerunt Hierofoly-
mam dicentes, Vbieji qui natus efi rex Iudaorum: vidimus eniiti
Euângclii
poêtaïun
ngmentis
înüfteiidi
Stella dux'
jnagorum
pueris con
Cap.*.;; • ;
Cluifti paf-
Co&relui-
. Cap. 4.
; Milfio A-
I poftolorum
Nicephot.
: AflUraptio
I viiginis.
D
I Cap. 5. ;
y Ciucisia-
1 uentiq'..,
[ Nicephili.
altum confeendêreîefFe^taqllë pnöttis ltt’ngiWiöbfcüt® ha®
(ftiyigiiàntique ptdbeeûlé lu h il préhtiif fü^pliçàntiûlluee-
feenté qübqüè coelo paulatitn deficiens j data terris lüeejab
Joculis mirâcinm euaniiit. Ëgô atitëtii aiidieba fépiusiquod'
etiäriflychili qiii àccendebanttifàhte rise bignôra,ëbüllié-
tes virtu té diuiria,ln tantum exüiidarént oleufn,vtVas fiip^
pofitum plerunq; rèplétent : & tamliüxta fttiltitiam meh-
tis durç,nunqad h ^ c credendà tnoüèbati donee briltä feg-
niriëm ipfà ad præfens q oftenià eft Virfüs atgüeret ; idéoq;
q u é ocülis prppriisViderimj explicabo. Caulàdeuotionis
extitit vtfepulchrum fànéti Hilarii vifitans» huiusreginéâ-
direm colloquia : ingreftiifq; monafterium, confàlutata re-
gina, coram addranda cruce ac fàcris beacorum profternor
pignoribus.Deniq;oratione faifta fiirrexi.Erat enim ad dex-
tramlychnus accenlus, quécumftillisfrequentib.defiue-
feconfpexiflènii riftor D eum, qUiaputaui quafi Vas effet
effradtum quia erat ei cöncha fuppofita,in quam ôleum de-
fiuês decide bat. Tune couerfuS ad àbbàtiflàm,aio, Tantanë
te mentis ignauià, Vt integrurri cicindilé laborare hon pofi
fis,inqüo olétlni aecendatur j nifi effra&um quo denuat
ponas?&illa,Neceftitadomihe mi,fed Virtùs eft crucis iàn-
étæ quam cernis. T une eg® ad me reuerfiis, & ad m embriâ
reuocans quæ prius audieram, conüerfiis ad lychnum, video
in modum ollæ feruenris magnis fiuétibusexundare,
ac per oram ipfôm vndisintumefeentibus fiiperfluere, & vt
credo ad incredulitatë meam arguenda, magis acâügeri,ita
vtin vniushoræfpacio plufquam Vnum fextàrium reddëret
vafeulum,quod quartarium nontenebat:admiratufque fi-
lui,ac virtutem adoradæ crucis deinceps prædic^üi. Puella
quædam Clirodechildis nomine,dum poftmortem patris
in vrbis Cenomânicæ territorio refideret,ocüiprum amif-
fione multatur.Poftquam autem ex iuflione Chilpetici régis,
adhuebeata Radegunde regina fùperftite, ad antedii^ti
monafterii trafmififfetregulam,ipfàbeatiflima oftendehte,
ante fânriam profternirurarcam : ibique cum reliquis fàn-
étimonialibu s vigibas explican s, dar o mane iifde difeedén-
tibus, proftratafoloincodemloco quieuitiapparUirque ei
per vifurn quafi aperiret aliquis oculos eius,& vnum fànità-
ti redditum,dum cum alio laborarer, fubito ad ôftiijreferati
fonum expergefaifta, vnius oculilumérecepit. Quod non
ambigitiirhoc per crucis virtutem fuilfepræftifumEner-
gumeni,claudi, &alii quoque infirmi perfepe in hocloéo
fenantur.De his ha&enus.
Spccîofi autem omnique métallo nobiliores dominicæ
crucis claui, quibeaca mepibra tenuèrunt, ah Heleriaregi-
napoftipfius làcræ crucis inuentioném repgrti fiint:& de
duobus quidçm?fræhnmimperatoris.muniuit, quo facili9
fiaduerfægentes reftitiffent principi, hac yirtutefegaren-
tur.Dequibus noneftignotum, Zacharia vatirinaflepro-
p he tam : Erit,inquit,^«od in os equi ponitur^ànftum domini. E o
enim tempore Adriaticum mare rnagnis fludibus moue-
batur, in quo tam firequentia erant naufragia, ac demerfio
hominum,vt vqragoiiauigantium diceretur. Tuncproui-
da regina,condolens excidia miierorum,vnüm ex quatuor
dauis deponiiubet inpelâgus/cofife de domini mifèricor-
dia, quod fæuas iîuduum commotidnes facilepolferob-
primere. Q u o fado red ditur mare quietum, tranquibaq;
deinceps nauigantibus flabrapréftantur. Vndevlqjhodie
nautæ nindificàtum mare veneràntur,cum ingrefli ruerint,
ieiuniis orationibüfquc & pfàllentio vacat.Glauorum ergo
dbminicorum gratia, quod quaraôr fiierint, hæc eft ratio:
duo fiint afïïxi in palrois, & duo in plantis, iSéquæritur cur
planté affixæ fintqnæ in cruce fànda dependere vife fimt
potius quâftare : fedinftipiteeredoforaméfàdummani-
feftü eft.Pes quoq;paruulæ tabulé in hoeforameninfertus
eft:fuper hançvero tabu làm, tanquam ftantis h ominis fà^
cræamxæ furît plants. Quæritur etiam quid de bis claüis
fuerit fadum. Duo fiint quosfiipra diximusaptatos in rræ-
no.tertiusprpiedusinfretum : quartum adferuntelfede-
fixurri in capite'ftàtn æ C onftantini, q u s ciuitate, vtaiunt,
tota excélfiof elfefufpiritür, fejlicet vt tota cui eminet mu-
riitionefàlutis quodam modo gâlea coronàta eft-Magnam
adferunt virtutem efièhuius f r s h i, quod ambigînequa-
quampoteffcquodluftirius imperatorpublice expercus eft,
fteüaiheins in orkhtè&venimüyadorafe eüin, 8c reli^uä.tft aüt
in Bethléem puteüS feagnüs, deqüö Maria glbripfeaquam
ferturhaufilTe:vbifépliis afpiciénribus miratulum inlüftre
Ui onftratur,id èft, ftella ibi möndiS córde q appafuit magis_
pftenditur. Venientibus deuotis ac recumbentibiis firper
os putei öpe'riuntur lirttep capita èprum.Tunc ille cu^mè-
xitum obtinüerit,videtftellamab vho pariete putei fuperä-
quas tranfmigrari ad alium, in ilJo ihodo qitó fplent fiipér
ccelorum circulo ftellé transferri. Et cum multi afpiciant,
,ab ibis tantum videtur qüibus eft méns fanior/Nonnullos
vidiqüi èam adfefebant fevidiffe. Küper autem diaconus
nbfter retulit, qüod cumquihque Viiris alpexitj fed düobiis
tancumapparuir.
Domihüs igitür npfter Iéfiis Chriftus in alfempta carhé
de virgine, multapopulis miracüläeft djgnatus oftendere.
Hauftos enim latices in vini feporem co'nuertic: cscorüm
oculis depulfa iiode,lümëh infudit:paraly ticoriim greflus
ablata debilitate direxit: febres sgrotantium fugato ardorë
reftinxit: hydropicum com prellb turn ore lanauit: lepram
difeedere facri oris virtute mandauit, mulierem dsmonio
inclinatam inuidentibus Iudsis erexir ■: fuper aquas Vero,
n o n dehifeéntibus aquis ihceflit: profluüium mülièris ta-
d u fimbris falutaris auertit. Multa quidem &alia fecit,
qusfacraEuangeliorum narrat hiftoria. Tarnen cünimül-
tos falubri csleftique mandato reftaUraifet ad vicam,tres ab
infernal! morte redudo s. v its reftituitrid eft archifynagogi
filiam refufeitauir in domo : vnieuih vidus furgère
iüflit ad p o rts egreflum: & Lazarum vocanit ex monu-
mento.
Igitur Iudéi fiirorè fuccenfi.falfis accufationibu s circun-
dantesiüftum,tradiderunt morti, & crucis adfixione dam-
nauerunt: quem Deus pater fiifcitauit 4 mof tuis tertia die,
fblutis doloribus mortis, quoniam impofiibile erat eum
apudinferostetineri, ficutairapoftolus Petrus. P o fth sc
promittens paracletiim, 8c imbuens csléftibüs dodrinis
apoftolos, v id o r afeendit ad cslos, ventu rumque fe ad iu-
dicandum angclis teftantibus fepfomittens, dicente apo-
ftoliri A d u s hiftoria, Bic ïefus qui recept us eft a vobis,fic veniet
madmodum vidiftis eum euntem in ccelum.
Poft admirabilem igitür dominies afcenfiotiis gloriam,
qüaicontritódiabplicsmalignitdtiscapite, mentesfideli-
u m ad contemplanda cceleftia animaui r, f andi apoftoli domini
& faluatoris noftri eum beata Maria matreeius in vna
congregati dömo,omniaponebant in medio, liëc qüifqua
fuumaliquid effe dicebat, fedvnüfquilque cundapoilide-
batincharitate, ficut facet apoftolics adiofiiè narrat fty-
lus. Poft h s c dif perfi fuut per regiones diuerfas ac^prsdi-
candumverbü Dei. Denique impletoa beafa Mariahuiiis
v its curfii,cumiam vocaretur a feculo.congregatifunt om-
nesapoftoli de fingülis regiönibus ad domum eius. Curp-
queaudüfehtqüiaëffet adfumenda de mundo , vigilabant
cumeafimul: &ecce dominus Iefiisadüenit cum angelis
fuis,&accipiens animam eius tradidit Michaeliangelo, &
rëceffit. Diluculo autem leuauerunt apoftoli cumledulo
corpus eius, pofiiëruntque illud in mönumento, & eufto-
diebant ipfiim, aduentu domini prsftolantes. EtecCeite-
nim adftitit eis dominps,fiifceptumque corpus landum in
nübe, deferriiuflirin Paradifum: vbi nucrefumptaanima,
cum eledis eius exultans, steünitatis bonis nullo occafuris
finepérfruitur.
Crux domiriica q u s a b Helena Augtifta reperta eft Hi-
erofblymisjita quarta & fextaferiaadoratur. Huius reliqui-
as &merito & fidé He lens comparanda regina Radegundis
expetiit,ac deüote in monafteriu Pidatienfe, qtiod fuo.
ftudiocoriftitüit,coUocauit,mifitque puerositerum Hie-
rofblymaacpértotam orientis plagam.,.quicircumeuntes
fepulchrafandörum martyrum confeflorumque cundo-
rüm reliquias détulerurinquibus in area argentea cum ip-
fe cruce faiida loqatis, multa exinde miracula conipicere
meruit, Dc qüibus illud primum exponam , quod^ibidem
dominus iri diëbüspaflïonisfué dignatus eftreuelare.Sex-
taferiaantefandum Palcha,cumin vigilüs fineluminep-
nodarent, circa horam tertiam n odis apparuit ante altare
lumen pariiülurnin modhm fcintillïè: deiridpampliatum, t ^ .
hucilhicque^comasTulgoris fpargens, cospit gradatimin acfiijs omnibus patefecit. Illufus enim a quodam niago
Biblioth. Vet. Pdtr. Tom.6,Pdrs z. ' s ; " 1 a Pro*
{{Slii
Cap.6.
Clauorum
ChciIU.il
M i l
i s i i s i i