m Gtègorit Toronenß
B
f Mart in us ■
D Martino
öculorüm
dolore libenôhnuliosprædicatiorie
fuà cönuerti fecit ad doMbtitn.
Sëdintèrdufti öcculeba't lèob itnpugnàribheffi poteftittr,'
ëo quod læpius eiim iriiüriis &confcóitieÜïs ëu repeifetanc,
adfeciflcntj acpet crypcas&latibula cum paucis Ghriftia-
ni'$,Vt diximus,pèr eunoeth conuérfis, rttyftétiato foléhni-
tatis diei döminici clanctilp celeb rabat. Eràt autem valde
réligiölu$&timehsDeum:8enififuitïètlaltó, nó vtiqydoi
mos,parentes 'èc patriam ob döminici àmotis diligèntiam
rëliquilTet.Ih haè Vrbé fub tali cöridftione,vt feriint,aii'ribs
5Ô.€ÔrtiMoraiuSïobiigirtpâcé,6£ fèpultuseftin ipfiüsyiö
coemetérioJquoderatCnriftianorürn:& çeïïâuit epifcopa-
tasjT'.annis. . s
Secundus,anno imperii Conftantis primo,Lidorius o'r-
dinàtur epilcop us: fuit autèm de ciuib'us Turonicis, & hic
valde religiolù s. H ic aèdi ficaiÜt e cclefiam prinf atti intravr*1
bem T uronicam cum iam multi ChriHiani eflent:p rimaq;
ab eo ex domo clpùrdàm(ènatôri$,bafilicàfaâàëft. Huius
tempórè làndus Martimis in Galliis prçdièàre exorltis efc
Sedit autem anno 33.8c obiit in pace, fêpültuiqüe in fupra
fcriptâ bafilica,quæ hodieqfëiusnoffiine Vocitâtur.
'rfuiltàs ciüi tate’s habés'poflèffiône^.Hicfiibmotabàfilicaq
prius Briccius epiieopus jedifîcauerat filmer S. Ma.rtinum,
ædificaüit aliam ampliorem 'miró ‘Ópêireï In Cüius'äbfidä
beatufn corpus ipfiüs vëherabihs ïàndH tranftulit.- Hic in-
ftitüit ièitihia vîgiliàlqüe qualiter percirèülum ahiii oblèr-
üäreritut,qüod hôdiêqué apûd nos fenetütïctipmmiquo-
rum ordö nic'eft,Dëï««»i»-Pöft quinquagëfîmarh -, quartâ
& lèxm feria VÏq} ad nàtaîe lànéti Ioannfs. De Calend. Se-
ptëmb.vfque Càlendas Oélob. binaiiï "fc^tïftiana ieiunia;
De Calendis O&obris vfcjüe depbfitibnem domhi Mar-
'tihi.bina infeptirftanà ièîüniavA 'depôfitionë domhi Mar-
dnivfque Natale dbmini, ternâ ih fëptîmaha ieiunia. ÖS
hatali fandi Hilirii,vfque medium Fëbruariüm, bihàin fe-
ptimahàiéiuhia.Devïgiiiis. Natali domni in éCclefiaEpi11
phànià,ih éeclefia. Niatali fàn&î ioàhnis -, ad balîlièamdo-
mhi Martini.Natali S Pétri epifeopatus » àdîjplîüs bâfilica.
£.Gàlënd. April, refurredione domini noftrilélbChrifti,
lad balîlicàm domini^^\fettini.Pàftha,!hëcciefià^ Die Alcé-
fibnis in bâfilica doftini Martini. Dié quinquâ’gëfimb, in
bcdefia/Paflibnelândilqatthisiàd banlicâih bà^>tifterio.
Natali làn d o rum a|)‘óftolbfum Petri & Pauli, ad ipfijtum
bafiUcaib.NàtalilanàlMaftifti,Âd 'eiüsbàfilrèaïh. Natali
làndiSymphbmni, àdbafihcam domni Martini. Nataii
iàndiLidbriiiiad eius bafilicam. Natali làn d i Briccii,àd
domni MartiMbàfiücam. Natàli làn d i Hilarii i àd dibmni
Martini hafilicam.bïic iedificàuit bafi licam làndi Pétri ,in
q u acamerambafilidaè'pribris pofuit, quaevfque adhoftra
tempora përlèuerat. Bafilicam qüoq; S\. Laurentÿ monte
Laüdiäcoipifeconfttüxit. Hùlùs tëmporc ædificatæ fijnt
: eccïêlSæiri viciSjîdeft Èüetta,Medico'hnOj Berrab,Balate-
dine,Vernado.Cbndiditqj teftàmentum, & dépucauit per
fingulaS ciüitaresqiiod pofEdèbàt.ineis ïp'fis Icilicétëccle-
'fiis,nbn mqdrçàm & Turonicæ tribûéns racultâtem. Sedit
autem annos tnginta,&lepjiltus eft in bafilica làn d i Martini.
T ettiu s,(àn âù s^ attifiuM n n o S.Valentis ôi Valenti-
niahi,epiicôpus ordinatds.jFuitautemde regioné Panno-
b ià düitate Sabanç:qüi Od âtnôrëm Del âptid $rbèm Mé^
diolanenlèm Italiæ, primo monaftcrium cohftitUit: fèd
ab hæreticis, eoqüôdftïïdàm trihità'tèïft intr'èpidüs præ-
ldicarèt,viïgisc£fus atqïïèexpülfu'sclé Italia in Galliasac-
ceffit:multôs'pagan'ôrùtàc6uërti fecit', tërtipla eb’rum ftà-
tuâlq; epiif régit, fecrtq; mùitàngnà in' pbpiïioS, ità vt ante
èpilcopatum duos fü&itaret mortuost pô’ft epilcbpàtüni
àutem.vnùm tan turn m odo fiilcitaüi t. Hic trà’n ftùfit corpus
beati Gratiani, fepeliüitqj ipfirtn iuxtà fë^pulchrVim làn d i
Lidorii,ih?llanôimmYfiiipræfata bafilica. Hic prohibait
Maxittiüm hegladiüny in Hilpahiam ad irfterficien'dôs dè-
ftinaret hærdicoi:qùib\is lumcerè ftaïuit^quQdâCâthoh-
'CprumiCclenisënTent vel commiihione ireràoth Çonfîim-
mato ergq præfèbtis vitæcurfu, obiïtàpud Condatëiïlèttt
vicum vrbis fiiæ.anno 8i.àaatis:de qb'ô Vicp rtahigiofiibla-
tus,Türoniseft fepultus,in lôc'oqüô nuuèadbratùr fepùf-
*çhrüdijei»isi¥‘dè cûiùs vitàtresâ Setiero Sillpitio libros co-
fcriptôs légimhs.'Sed 8c prélè'ftti tempbré multis fe yirtu-
tibuVdè'daràt.In monâfterio veto quod dune Îdâîüs dici*-
tur, bafilicam in hbnorem làbdorum àpôftôlorhtft Pétri-
& Pauli ædificauit:in vicis quôq; idéft Alingaùiebfi,S'olô--
nacenfi, Ambacienfî Cifbmagenfi, Tornomageufi, Gon-
datenfi,deftrudisdelübris Dàptiiatilque gentilibusjccde^
(las ædi fi cauit. S edi t autem anhbs zô.menlèsquatuor, dies
17.8c ceflaufte^fcópatifódiesio^.
Ieiunia
perpetuus
Inftitm? 8
Vigilias.
.... .• v - , e
Bçptimb'sVèrOjV olulîanûS ordinatur épifeopus ,ex généré
fènatorio'jVir làndus,& valde diues, propinquus & i- r
plèPerpcrùi epücopi deoeflbris fiii. Huius tempore iam
Chlodôùëusregnabat in àliquibus vrbibusin GâlKis. Et
bbhahc caufiun hic pontifex uilpedùs habitus à Gbthis,
quod lé Francorù'm ditionib. fubdere vellet s apud vfbem
.Thololàmexilio condemnatus,in eobbiit. Huius tempore
vicus MantolomaUs ædificatus eft, & bafilica làirdilo-
annisin Maiori monâfterio. Sedit autem annos feptem,
menlèsduos.
Ôdahusordihàtuf épifeopus Virus,&ipîè pro memo'^
ratæ cau&zelo fulpedus habitus a Gothis in exiliumde-
duduSjVitam finiuit : fecultatës fuas ecclefiis& beneme-
ritis derêiiqüit.Sedit autem ànnos vndecim, diés o d o :
N onus,Licinius,Ciuis Andegauus,qui ob amorem’Dei
in orientem abiit,landaq; locareuifitÆxinde digrelfus, in
poftèlfione fiià monafterium collocauit intra terminum
Andegauum,& pbftea abbatisofficio in monâfterio vbi
làndusVenafttius abbas lèpultus eft, fu n d u s, ad epilco-
patum eligitür. Huius temppre Chlodoueusrex v idor dé
caede Gothoxum,ïuronos rediit. Seditautém annos duo-
decim,menlès duos,dies 15 .& lèpultus eft in bafilica lànd
i Martini.
Qüarïus Bricciu s ordinatur epiieopus ànno Arcadii 8i
Honorii fecündo, cum pari ter regnaren t , fuit autem ciuis
Turoriicus, cui 33. epifeopatus an n o , crimen adalteriieft
itnpaëbïm à ciuibus Türohicis : expûlfoqj eo Iuftinianuiïa
ëpilcopum'ôrdinauerunt:Bdccius vero lead papam vrbis
dirigit:ldfönianuS àutem poft eum abietisapud vrbé Vô>
cellenlèm óbïit.Turonici iterum malighàntes, Armentiü
ftatüerunt'.Briccius veto feptem apud papam vrbis annis
dégens,idoneus inuèntus derimine, ad vrbem filàm redire
iufluseft.Hicædificauit bafilicam paruulam fuper corpus
beati Matrini,ih qua & iplè lèpultus eftvGumq; portam in*-
grederetùr,Àrmëntius per âliam portam mortuus efFere-
batur;qubTe^ultô,catn&dram fuam reCipiuHuncferunt
inftituilïè eccldîas perVicoS,id eft,Galatonnum, Briccam, ) iamepilcopi ordinati, iplâm*lècutifuiflènt,&ab hoftilitate
Rotomagum^ Briotreidem, Gainonem fiieruntqi omnes devrbibusfuis expulfi fuerant. Erant autem ambo lènes
ànni epifeopatuseius 4 7 .0 b iitq u e, Silèpultiïseftin bafi- Valde:rcxetuntqüeeCclefiamTuronicam fimülannisdüo-
Decimo I0C0, Theodortis & Proculus, mbentçbeata
Chrodielde regina* fubrogantur, eo quod de Burgundia
licaqlfam fuper làndum Martinum ædincauit.
QüintüS, Euftodhius ordinatur epifcopus ,virlàndus
Syimens DeUmjCX genere fenatorio.Huncfërunt inftitu-
ilHfecclefias per vicos Brixeis,Iciodorum, Luccâs, p o lo s.
bus, & (épulti lunt in bafilica làndi Martini.
Vndecimus, Dihifius epifeopus, & iplè ex Butgundia
veniens^quipereledionem præfad regis ad epilcopatum
acce Ifiucui aliquid defilcl ditionibus eft largi tus,deditque
H
Dinifius
^Edificaüit etiam ecclcfiam intta murbs ciuitatis»itt qua re- \ ei poteftatem fociendi de his rebus qu* voluiflet; qui ma-
liquias landorum Gerualii &,Protafii martyris condidit, 1 ximcecd'efia&fiix quod fuit melius, dereliquit: largitus eft
q ü sä fa n d o Martino de Itälia lunt delate,ficut landus etiamquiddam& bene meritis. Sedit autem m enfesde-
Paulinus in epiftola lua meminit.Seditautem annos 1 7 . Et
lepultiis eft in Bafilica quam Briccius épilcopus luper lànd
um Martinum ftruxerat. :
Sextus ordinatur Perpetuus,de genere Sc iplè, vt aiunt,
fenatorio,& propinquus deceflbris fill,diues valde, & per
cem>& fep ul tus eft in bafilica làndi Martini.
Duodecimus,Ommatius de lènatorib vs ciuibulq; Ar-
uernis,valde diues in prædiis, qui cotidito teftamento per
eedefias vrbiü in quibus pofiidebat, facultates fuas diftri-
buit.Iplèexaltauitecclefiam intra muros vrbis Turonicæ,
fando
fandomm Getuàfii atque Protafîi reliquiis conlècratam,
quæmuro çoniunda eft.. Hic Ccepit ædificate,bafilicam
(andæ Mariæ ifitra muros vrbis q.uam itiiperfèdam reli-
quinSèditannos quatuor, ménfès quinque : qbiitque, &
fepultus eft in bafilica Än d i M^rti uj. *
Tertiufdedmus,Eco exabbateBafîlicæ S.Martini ordi-
natur epiieopus. fuit autem làberlignarius, làcienS etiam
turresholochtyfo tedas, ex quibusquædam apüd nos rèr
t.inentur:in aliis etiamoperibus élegàns fuit. Sedit autem
menlès 6:8c lèpultHis eft in bafilica landi Martini. -
QùartuiHecimus,;Francilioexlènatoribus ôrdinatùse-
pilcopus, ciuis P idauus, haben s cpniugem Cldram no-
mine, lèdfilios non habensifueruntque ambo diuites valde
in agris,quos maxime làndi.Maitini bafîlicæ contule-
runt,reliquerunrque quædam 8c proximrs luis. Sedit autem
annos dups,menleslèx:qbiirque&fepultus eftin bafilica
&ndi Martini.' • .
QuintulHeoimus, IniuriQlus ciuis Turonicüs', de infe-
rioribusquidempppuliingenuus tarnen. Huius tempore
Chrodieldisxegina tranfi t. Hi c perçdincauit ecclefîam làn-
dæ Mariæ intra murps vrbis.Turonicæ.Huius temppre &
bafiIicaS.Germaniædificâtaeft.Videtiam,Nouiliacus&.
Luciliaeüs,fundatilunt. Hic inftituit tertiam & lèxtam in
eççlefiadici,quodmodpin.Dei nomine peflèuerat. Sedit
autemarrnoslèxdecim,menlès vndecim, dies viginti lèx:
obiitque & fepultus eft in bafilica làndi Martini.
Sextufdecimus^ Baudinus ex referendario Chlotharii
régis otdinatur epilcopus,habens& filium,multiseleemo-
fymspræ'ditus:aurum etiam qüoddëcefloreiu s reliquerac,
ampljus quam viginti millia folidorum, pauperibus ero-
gauit.Huiü s tempore alter viciis Nouiliaçus ædificatus eft.
Hic inftituic menlèm canonicorum. Sedit autem annos
quinque,menlès decemiobiitquç,& lèpultus eft in bafilica
làn d i Martini.
Dedmuffiptimus, Guntharius ex abbate monafterii Sad
i Venant« ordinatur epiieopus, vir valde priidens dura
abbatis fungeretur officio, 8c læpius legationes inter reges
Fràncorùm faciens:poftquam autem epiieopus ordinatus
eft,vino deditus,pen eftolidusapparüit:quaeres eum in-
tantum_amentem faciebat,vt conuiuas, quos bene noue-
rat,nequiretagnolcere : læpius tarnen eosconuiciis agebat
& improperiis. Sedit autem annos duos , menlès decem,
dies vigintiduos.Obiitâutem&lèpultusèft in bafilica S.
Mar fini, ceflàuitqueepilcopatus anno viïo. "
Odauuldeçimus,Eufronius preïbyter ordinatur épile
opus,ex genere illo qiiodluperius lènarorium nuncupa-
uimus, vir egrégiælànditatis,abineünte ætate clericus.
Huius temppre ciuitas Turonica cü omnibus ecclefiis magno
incendio concremata eft, de quibus iplè poftea duas
reparauir,tertiam vetuftilîimam relinquens delèrtam. Poftea
vero bafilica làndi Martini j&iplà incendio eft àdufta
perVuiliacharium,cumibiçohfugiumprôGhramniqu6-
dam circunuentione fecilïèt. Quam poftea idem pontifex
texitftanno , opitulahte rege GhlQtario. H uius tempore
bafilicaS.Vincentiiædificataeft.Tauriaco,Cærate, & Or-
biniaco,viclsecclefiæædificatæ lunt. Sedit autem annos
lèptemdecim,obiitque ætate lèptuagenaria,& lèpultus eft
in bafilica S.Martini. Gefiauitque epifeopatus dies ip.
Nonufdecimus,Gregorius, egoindignus ecclefîam vrbis
Turonicæ in qua B. Martinus & cæteri jlàcerdotes domini
ad póntificatus officium conlècrati funt,ab incendio
diftblutam diruptamquenadus fum, quam reædificatam
inampliori altionque faftigib lèptimodecimo ordinatio-
nis meæanno dedicauinn qua, ficut àlongæuis prelbyteris
comperijbeatorum ibidem reliquiç Agaunènfium abanti-
quisfuerantcollocatæ, iplàm etiam capfulam in thelàuro
bafîlicæ S. Martini reperi : in qua valdeputredinë erat pi-
gnus difiblutum,quod pro eorum religionis eft virtute de-
latum. Axtlum vigiliae m eorum honore celebrarentuf , li-
buitanimo hæc iterum præluçelcente cereo vificàre : quæ
dû anobis ad tente rimantur,dixit ædisædituus:Eft hic,in-*
quit,lapis opertorio redus, in quo quid habeatur prorfus
ignoro, lèd nec prædecellbres miniftros huius euftodiæ
fcirecomperi.dercrameum, &lcrutamini diligenter quid
contineatur mtra bonclulùm. Quem delatum relèràui, fàteor,&
inuéni in hoccapfiilam argenteam,in qua non modo
beàtælegionis teftium,verumdjiam multorum làn d o -
rum tam party rum quam confelïbrum reliquiæ 'teneban-
tur.Nàdi ètiàm lumus & alios làpides,itavt hic érat,côca-
uos,in quibus làndorum apoftoïorum cum reliquorum
màrtyrum,pignera continebaqinr.Quodmunus ego diui-
nitus indultum admirans,$cgraciasagés,celebratis vigiliis,
didis etiam milïïs.hæcin ecclèfiaeollocaui. In cellulalànd
i Martini ecclefiæ ipfi contigua, làndortim Colmæ &
Damiani martyriS reliquiaspolui.Bafilicas làndi Perpetui
aduftas incendio reperi,quas in illo ni tore vel pingi,vei ex-
ornarijVt prius fuerant,arcificum noftrorum opete impe-
rani. Baptifterium ad iplàm bafilicam ædificari præcepi, in
quo làndi Ioannis cumSergii martyrisreliquias polùi,&in
illo priorebaptifteriofandiBenigni martyris pignera col-
locàui.In muleis vero locisintraTuronicum terminmn, &
ecclefias,& oratoriadediçauiilàndorumque reliquiis illu-
ftraui,quæ memorare ex ordine proiixumCenlùi.
Decem libros Hiftoriarum, lèprem M iraculorum,v-
num de Vitis patrum fcripfi: inPlàlterii tradatum librum
vnum commëntatus lum: de Curfibus etiam ecclefiafticis
vnum librum codidi. Quos libros Jicet ftilo rufticiori feri-
plèrim, tamen coniuro omnes làcerdotes domini,qui poft
me humilem ecclefîam T uronicam funt reduri, per aaué-
tum domini noftriIefuChrifti,acterribilem reis omnibus
iudicii diem, fi nunquam confufi de ipfo iüdiçio dHceden-
tes cum diabolo condemnandi eftis, yt nunquam libros
hos abolere làciatis^utrelcribi quafi quædam legentes,ôc
quafi quedam prçtermittentes:lèd ita omnia vôbilcum integra
inlibaraq; permaneâtjficutà nobis relidalùnt. Quod
fi te làcerdos Dei>quicunque es, Mattianus nofter lèptera
difçiplinis erudiit,id eft,fi te in grammaticis docuit legerei
in dialedicis âltercationü propofitiones aduertere, in rhe-
toricis genera metroram agnofeere, In geometricis terra-
rum iinearumque menluras colljgere, in aftrologicis cur-
lus fiderum contemplari, in arithmeticis ntimerorum partes
colligere,in harmoniislônorum mpdulationes fuauiû
accentuum carminibus concreparetfi inhis omnibus ità
fueris exercitatus, v t tibi ftilus nofter fit rufticus, nec fit
quoquedeprecor, vtauellasquæ lcripfi. Séd fi tibi in his
quiddâm placuerit, laluo opéré noftro te lcribere verfu nô
abnuo. Hos autem libros in anno vicefimoprimo ordina-
tionisnoftræperlcripfimusîlcilicetin luperioribus de epi-
Icopis Turonicislcriplèrimus,annotantes annos eorum,
non tamen lèquitur ac luppdtatur numerus chronicalis,
quiàinterualla ordinationum intégré non potuimus repe-
rire.Eft ergo omnis fiimmaannorum mundialiu m talis.
Aprincipio vlqüe ad diluuium anni m m ccxi i i .
A diluuio vlqueadtranficum filiorum Ilrael per mare ru-
b rum,anni i i c c c c i v;
Ab hoc mafis tranfitu vlquead relùrrediônem dominé
cam,anni m d x x x v iii;
Areliirredionedominica vfque ad tranfitum làn d i Martini,
anni v ' • c c c c x ii.
A tranfitu ftn d i Martini vlque ad memoratum lùperius
•annum, id eft ordihationis noftræ primum & vicefimum,
quifuitGregorii papæ Romani quintus, Gunthehramni
régis 3i.Childeberti îunioris,ip. ahni c cx v 111.
Quorum omnis lumma eft, annorum mmmmmccccixiv.
VNDECIM VS LIBER.
SIVE APPENDIX HISTO-
RIÆ FRANCORVM, svpple.
menti Loco ab alio quopiam Gregorio
Turonenii adie-
dus.
î Rranlkdis Gregoni Turonenlis libris, Volumina
i cemporum geftorumque vndecunque potui
» lcriptarépetire, & quæ mihi pbftea fuerunt co-
1 gnita a d a regum & bellagentium.quæ gelïèrunt,