B
'Àredi,u
fertorGua-
dobaldi.
Gudobal-
d’iis ttibu-
Chlodouei.
Eieftus
tifex prodit
Ciuitatem.
D
Godegifilusoccidi
Cap. X
Gundobal-
dus renunbaldi
populuiri atterit.AtilIé flolürii Fratris, qüëmnoh fü-
fpicabatur, adder tens, terga dédit,fu g^;iniit,Rhodàriiridefquë
ripaspercürrcns,Àüehioiièm vrbem ingrëditur;
G o dégi filu s Vero ob tenta vi<ftoria,promiflàChloaoueo à-
liqna parte regnilüi,cüm pàcédilcëfÏÏt,Vienriamq;trihm-
phanSjtanquam fi iàm totum pôflSderèt rëgniim, ingredi-
tur.Auólis adhuc Chlodoueus rék viribus* póft Güdobal-
dum àbiitjVt ëü de duitatè extra&ü interimerer.Quod ille
audiens paüore petterritüs, metuebat de ei mors repétina
' fùccedërehHabebat tarnen iècum virum illuftrëm Arediü,
ftrenuüm atq; fapiétem,àd quém ad le àcêerfîtum ait, Vallant
me vndiqüe anguftiæ,&qüid fäcia igriôro,quia vénérant
hi Barbari fiipet nos, vt nobis interemptis régions tb-
tâ euertarit.Àdhæc Aredius ait,Oportet tçlènire feritatem
tom in is huius,ne pereas*nünc ergo fi placet in ociilis mis;
ego à te fugëre,&aa ëritri tranfire confimulo:cumq;ad ërirri
adceflèro, ego fâciàm vt neq>te,neque hanceuertgxregio-
nem. Tantum,vt quod tibi per rtieum confîliumdemâda-
uerit,implërë ftudeâs, donee caüfitm tuamdomirius pro-f
fperam facëre fiia pietate dignecür.Et ille, Faciam ; inquit;
quæcrinque mandauëris;Hæcèo dicente,valedicens Aredius
difceflit:& âd Chlodouëum regem abiens,ait,Ecce e-
go hümilis 1er ü us piiflîme rex,ad tuani potëritia veriio,re-
linquehs ilium milèrrimum Gundobaldu. Quia fi me pie-
tas nia recipere dignatitr,integrum in me fàmulum arque
fidelem &tu&pofterituihabebitis.Quemillepromptif-
finie' colligènSjlecum retinuit: eratniiociindus in fabrilis,'
..ftrenuus in confiliis,iuftus iniudiciis,& m commiflo fide-
lis.DeriîqyChlodoueo cum omni èxercitueifca murbs vrbis
refidente.ait Aredius,Si dignaqrer.ô rex, gloria celfitu-
mâfëtür expëtiit. Gùi ait (àcerdos, Si vërë crêdis quçd nos
iplëdôminusçdocùit,ëxëqüeïkAitautë,Sîqùisme ebri- !
felfiis Füerit coràm homiriibiisicbrifitebioi& ego eum corâ
pâtre meo qui eft iriccelis: qui autêm nëgauerit me coram
hominibùsjhegàbo & égo ëum coram pâtre meo'qui elt in
coelis.Sic & ipfos lànëtosjac diïeótos lùos beatôs apoftolos
cumde fu tu rs pèrlècurionis tehtationibus dbcëret, infi-‘
riuauit, dices : Atendite voois ab hbminibus,tradént n.vos
iri conciliis &in iynagogis lîiis, flagellabtirit vos,& ante re-
gés & p r æ fide s ftabios propter me iri tëftirn oniûillis& gé-
tibus.Tuvéro cum fis rex,&à nullo apprehendi formides,
lèditibncmpauëlcis populi rie creàtoreni omnii! iri publi-
cofàtèaris. Rëlirique hancftültitiâ, & qUod corde te dieis
crëdere,oreprofèriri plebe.Sièëtenim& beams apoftolus
ait: Corde credicur ad iüftitia,Ôreautê corifelfio fitad iàlu-
tç. Sic 8c prôphetaait: Confitèbor tibidôtnino iri ecclefià
magna,in populo grarii laudàbo te. Etiterû. Côfitebor tibi
in populis domine,plàlmUm dicâ riomini tuo intergentes.
Metuensn.populum,ô rëx,ignoras quia lârius eft vt popu-
lüs lequatur fidem tuam,qiiam tu infirmitati làuéas popu-
lariîTu eriim es caput populi, non populus caputtuum. Si
n. ad.bellü proficilcaris,tu præcedis cateruas hoftifl,& illæ
qüoabierisjiublèqüüntur. Vnde melius eft,vt tè prçcedéte
cognofcan,t veritaté,quam te pereunte permanefic in erro-
re.Nâ Deüs non irrideturmec ri. diligit illiirn, qui proptèr
teîrenum regnôjeum non çonfitetu'r in lèculo. Ifta ille ra^
tione confufiis, Vlque ad exiram vitç fiiæ in hac infania per-
dutauit,necpublice æqualiratem Trinitatis voluit confite-
îi.Magnæ enim facun diæ erat tune temporis beatus Auit9,
namq; infurgente hærefi apud vr bemConftantinopolita-
nâm illaqiiam Eutychüs,quam ilia quâSabellius docuit,id
eft nihil diuinitatis habùifïè dominü noftrum lefum Chri-
ftü:rogante Gundobaldo rege,iplè cótraeaslcripfic.Exfar
exinde riunç apud nos epiftolæ admirabiles,quæ ficut tune
hærcfim oppreflèrunt,ira mine ecdefiâDei ædificarit.Sçri-
pfitenim Homiharum librü vrium de Mundiprincipio,&
dediuerfisaliisconditionib9libróslêxyerfii côpaginatos:
Epiftolarum libros noué,inter quas fupradidlæ cónnentiu'
epiftoIæ:referensin quadâhomiiiaq de Rogationib9 Icri-
pfit,has iplàs Rogationès quas ante A,lcenfionis dominicæ
triumphü celebramus,d Mamerto ipfius Vienrienfis vrbis
epifcopojciii & hic éô tépore prçerat,inftitutas fuifle,dum
vrbs ilia mulris terreretur jpdigiis.Nam terræmbru Frequé-
ter quatiebatur.-led & ceruorum atqjluporum fèritas, portas
dinis tuæ paucos hümilitatismeæfèrmones velit accipere,
cônfilio licer noii egearis,tarnen fide integra miniftrâbo,i-
demque vel tibi congruum, vel ciüitadbuseritperquâs
tranfire deliberas.Cur,inquit,retines exercitum; cum loco
firmiflimotuusrefideatinimicbsîDepopularis agros,pra-
ta depalcis, vineas diffipâs, olipeca luccidis, omnelque re-
gionis fruétus euertis : interim 8c illi nocere non præuales.
Mittepotius legationem, &tributum quod tibi annis fin-
gulis difloluat,impone,vt®io làluafit,& tu tributa difi
ioluenti pérpetuo domineris : quod fi noluerit » tune quod
libuerit faciès. Q u o confilio rex aécepto hoftem patriæ re- ;
dire iuberad propria. Tuncmifïa legatione adGundobal-
dum, v t ci pçr fingulos an nos tributa impofita reddere de:
beatjiubet. At ille 8C de prælënriïbluit, & deinceps lolutu-
rum eflè le promittit.
Póft hçc refumptis viribus,iam dëlpjciens régi C hlbdb-
ueo tributa promifià difloluere, contra Godegifîliim firatré
fuum exercirum commouit, eumque apud Viennam ciui-
tatem inclufînri obfëdit.Véium vbi minori populo aliraeta
deficere coeperunt.rimens Godégifilüs.ne ad fê vfq1, fames
extenderetur, iuffitexpelli minores populi abyrbe.Qûo
faéto expulfiis éft inter caëteros artifèx ille ab vtbe,cui de a-
quæ d u â ü cura manebat.Ille vcrO in dignans, qiiod fuerat
eieëtus ab vrbe cüm cæteris ad Gündobaldum furibundus
vaditdndicans qualiter eiuitatéirrumpens,vlriohe exerce-
ret iri fratredllo quoq; duce exercicu péraquæ dndtum di-
' reôto,multis cüm ferreis ve<5fcibuspræcedentibas"(efatau~
temlpiculiim filiuslàpide magiio coclulum) quo eu veâri-
bus illis per màgifieriumartificis repulfo,ciuitatem intro-
eunt:illilq;demuro làgittantib9, hi tergà premunt.Dato a.
de medio cîuitatislbnobuccini£,obfidentes portas capiür,
apertifq; paricer ingrediuntur. Cumq; inter duas hasacië's
populus vrbis ab vtroque exercitU cæderetur,Godegifilus
âdecclefiâm hæretiëorum confiigit,ibiq;cüm épilcopoAr-
riano inrerfèôtus eft. lDenique Franci qui apud Godegifilü
efaiitjin vnam le ràrrirri congregant. GundobalduS aütem
iuffit,ne vniquidem èx ipfis aliquid noceretur ,fed adpre-
henloseos Tholofie in exiliùmad A larictim rëgé tranfirii.
fitjinteirfeôti1: fenatoribus Burgnndioriibulqj qui Godegi-
filo confènlèrât.Iple verb regionem omne quç nunc Bur
gundia dicitüf,in mbfiominio rèftaurauit. Burgundionib!
leges mitiores inftituitjne Romanos opprimèrent.
ingrefià,per rota,VclcripfitjVrbem^riihil metueris ober-
rabanCumqihâèc per anni drculum gererentur,aduënien-
tibus Palchalis Iblerirtitatis diebus, expeébbat milèricor-
diâ Dei plébs tota deuore,vt vel hic magnæ fblennitatis dies
huic terroriterminum dàret. Sedin iplà gloriofie noélis
vigiliaidum Miflarum ceîèbrarëntur Fölennia,fubito pala-’
tiu régalé intramuraneu d iuino igné lucceriditur,pauore o-
mnib. pertérrirfs, & Ecclefiam egreflîs,Credenribus,ne aut
hocincédio vrbs cota cÔlumerêtur,aüt eerté difiup ta tellure
dehifceretjlànébus(àcerdos proftratusante altàrè cum
gemitù& lachrymis, domini mifèricordiam impéeeatur.
Qu id plura?penetrauit excella poli qratioponrificis incly-
ti,reftinxitq; domus incendium flumen profluentium la-
chrymarum. Cumqjhæc agerentur, adpropinquante A-
fcenfîone,vtiam diximiis,maieftatis dominicæ, indixitpo-
pulisieiunium,inftituitorandim0dum,ederitifèriem,ero-
garidihilarem dilpenlàuoriem. Ceflàntibus quoq; exinde
tërroribus,pér cunélas prouiocias dilperlà fedi famà,cun-
étos {àeerdotësimitari commonuit quod (àcerdos fécit ex
fiderquæ vlq; nuncin Ghriftiriomine, per omnes Ecçlefîas
in compirtiOTone Cordis& Contririonclpiritus celebratrir.
Igitur Alaricus rex Gothorum, cum viderec Ç hlodo-
uelim regèm'gentésafliduo debeIlare,legacos ad eum di-
rigit,diclî :Si frater meus velit,inlèderat animo v t nos Deo
prppirio panter viueremris. Quod Clodoueus non refpu-
' ens,ad eufn venit. Coniunéliquc in inItilaLigeris, quæe-
ratiuxta vicum Ambacienlèm terricorii vrbis Turonicæ,
ftingit iu
cciidiiun.
,___ H , . I t , fimüllôCütï,comedentesparitëracbiberites,promilIafibi
Gumautemçognouilletaflerribnes nærericorttm nihfi amicitiapacificidilcefièrunc.
eflè,àlanâ:p Auito epilcbpo Viennenfi, Chriftum filium Mulri iam tuncex Galliis habere Francos dominos.lùm-
Dei& Ipiritum lânélum æqualé patri conFelTus,cla vt chriP mo defiàerib cupiebant. Vnde fà(ftum eft v t Qüintianus
Cap. s**
&juicus
Clodouc
coriuenii
Cap. xx>
QUintiai
Rutenot
Epifcopi
ucrentia B.
Màitiniyer
ur Chlor
Aufpiciûm
petituni ab
ecdèfia:
Percufforis-
n (apïti
'»anusdi.
%it.odiaum.
i
Rucenorumepifeopus, per hoc odium ab vrbedepellere- I
tur,dicèbantcnimei: Quiadcfiderium tuumeft,vtFrancorum
dominatio polfideat terra hanc.Poft dies auté pau-
cos,orto in tef eum& dues feändalo, Görhos qui iri hac vr-
bemorabantürj füFpiciö attigit exprobrantibus duibus,
quod Velicft FraricOtu ditionibus lUDiugaré,cönfilióq; atc-
ceptOjCogiraueruht eum pèrfoderé gladio.Quodcam vi-
ro Dei hunriatum fuifiet,dè rioóte coriluirgcns cum fidelil-
fiinisminiftri s FuiSjäh vrbe Riitena egrediés» Aruernosad-
uenitilbrqi ä S;Eufrafio fepilcbpöjqui qubndam Apruncri-
löDiüiortenfi Fuccefierät, benigne liilceptus eft,latgitile];
ëi tam domibus quamagris & Vineis, feefi retinuit dicens,
Suffieit huïüs facultas Ecclefije vt Vtrunqüe Fuftineat: tantum
charitas quam beatus apoftolus prxdicat* permaneat
inter lacerdotes Dei.Sed Sc Lugdunélïs epifeopus largitus
eft ei aliquapólïèfilonis Ecclefiè fax quam iri Araerno ha-
bebat.Reliqüa vëro de lanótö QuintianO tam irifidiai quas
pertulit,qua ilia q u i per eü Dominus operari d;gnatus eft,
lcriptalujutirilibrë vitaséius.
Igitiir Chlödöüeüs rëx aif luis: Valdë mblëfte fcro,quod
hi Armani;paree teneant Galliarurn. Eamus cum Dëi adiu-
torio,& Fuperatis redigamus terrain in ditionem noftram.
Cilmquë placu ilïèt om nibus h ic ferm o, commoto exerci-
tuPidaüos dirigit. Ibitünc Alatitus CommorabatunSed
quoniamparshoftiüm per tertitorum Turonicum trarifi-
bac, pro rëiiërénria beari Martini dedit ediótum; vt nullus
dë regione illa aliud qtiam herbarum alimentaaquamque
profil me iet. Quidam autëm de exisreitu. inuento cuiulda
pauperis feeno jait i Nonne rëx herbam tantum prxfinm
mandaüit, & nihil aliud; 8$ h o c , iriquit, herba eft. Non ri.
ërimus tranfgrefiores p ricep ti eius fi earn prsliimimus.
Cumque vim laéiens pauperi,fcenum vi abftuiifletjfaófcüm
peruenit ad regemrquo d id o drius gladio perempto ait,Et
vbiérir Ipes y id ö rii,fi beatus Matrinus offenditurj^rifq;
fiiit ëx e rd ^ i, nihil vlteriüsäb hac tegioneprklhmere.Iple
vërö réx direxit ttundos ad beatarnbafilicam,dicensilte,5c
For fitan aliquod viótorix aufpicium ab id e lä n d a lulcipic-
tis.T unc datis muneribus,quaj loco larido exhiberent.aitj
Si tu doiriirie adiütör mihi es j& gen tem hänc incredularrt,
femperqjanuulätibi, meis manibus tradere decreuifti, in
i ngre flu bafilici la n d i Mar ci ni digriare p ropirius re uelarë,
yt cogrioFca quiaprbpinus dignaberis eflèfamülö trio.Ma-
turantibus autem pueris,& ad lócum accedentibus, iuxta
| mperiüm regis, du iri ländam increderentur bafilica,hanc
Antiphoriäiriex impróuilbprimëcerius qulerat,incepit :
Prxcinxifti me domine virtute ad bellu: lupplancafti infur-
gentès iri mc fiibtus me^& initriiedrü rrieorü dèdiftimihi
d ö rsu ^ .o d ië n të s trie dilperdiftLQuödFatclliteSäudieni
tes j& domino grattas agënfces 6c Vota B'eätO corifeflbri
p romit tén tesjlxti nünriauerun t regi.Porro illë criiri ad flu-
uiütri V igennä cririi ëkërcitü adueniflè t j per qiiërit locum
trarifirë deberër,penitus ignorabat ihtiimuératn. abinuri-
datione plriuiarum-, Cumq; illa n o d e dominum deprëca-
tris fuiflët,vt ei Vidöqüq trarifiré-poffiedignaretur oftede-
rejmane fa d o cerua mirs magnitudinisan te eos nu tu Dei t
firimcningredituTj illaque vadanre, populus qüotrafifitë
poffit, ägnoriit. Veriiëhte autem fège apud Pidauósj dürii
èminus in tèritorüs éóriiriiöratëtur, Pharus igneade bafi-
lica laridi Hilarii egrcfla, vila eft ei tätiqttäm fiiper ie adue-
hiré, feiïiectvt lumiiie beari Corifeflbris adiütus Hiläriii-
liberiüs hterericas aciës;Coritraquasfepe idèril FacerdoS pro
fide cbrifiixêrat, debellaret. Conteftatus eft aütem omrii
ëxeréituiiVtriëcibi qüidem auttó via aliquid lpöliarerit,aut
res cüiuFquam diriperent. Èrat irihis diebusvir kudabilis
FanditatisMaxentiusabbas reclufiisiritrioriaftërio fiioób
Dei timoremtfntra terminum Pidauenfem. Cilius mdna-
fterii nomen lediotii non indidimui, quia locus ille Vfque
hodie Cellula fïn d i Maxentii vocatur.Guiüs monachi cu
hoftiü curiéum vnumad monafterium cerfièrentpropin-
quare, abbatem exorant, vt de éetldia Fuaegredéretur ad
confitlendum eis. Illbque demorante, hi tiniorèpereuflï,
eum aperto oftio producunt de celltila lua. At ille in occur*
fitm hoftium, quafi pacem rogaturus pergit intrepid us. V-
nusaurem ex his euaginato gladio, vt caput eiuslibräret,
manusad aurem ereda dirigu ic, glaqi ulquc re trorlum ruit.
Àriplèad pedes beadviri yeniamdepofeens ftérnitur.
Quod vident es reliqui, cri timoré maximo ad exercitû re-
dierunt, timétes rie 8c ipfi pariter interirét. Huius vero brachium,
beatus confeflor cum oleobenedido contredans,
tmpofito fignocrucisreftituit fanü. EiuFqueobtentu monafterium
permanfît illæfum. M ultalq;& alias virtutes o-
peratus eft, quas fiquis diligenter irtquiret,librû vitæ illius
legcnsjcundà réperiet. Interea Chlodoueus rex cum Ala-
ried r'ége Gothorurri in campo V ocladenfè, decimo abvr-“
bé Pidaua miliario conuenit: & confligentibus fus eminus
refifturit,comin us illi.Cumque fècuridum confuetudinem
Gothi terga ve rtilFe n t,ipfe rex G h lo doue us v idoriam, do -
rnino adiuuante,o btinuit.Habebat auté in adiutorium fiiu
filium SygibertiClaudi, taomine Ghlodëricum. Hic Sygi-
bertus pugnans contra A kmannos apud Tulbiacenfe Oppidum,
pereuflus iri geriieulo elaudicabat. Porro rex cû m-
gatis Go this Alaricu m regem iriterfeciflet,duo ex aduërfb
iùbito aduenientes, cum ebritis vtraq; ei lacera fèriunt.Sed
arixilio tam loricæ quam veiocis equi,ne përirët,cxëmp tus
eft.Maximusibi tue Aruernorüm populus; qui eu Apolli-
riare Venerat,& primi qui étant ex fehacoribus,cbrruerunt.
De hàc pugna A malancus fili9 Alàrici iri Hifpàniam frigit,
regnurhqipatris fàgaciter bccupaüit Chlodoueus vero filiü
Fuum Theodoricum per Albigerifèm ac Rutenam ciuitaté
adAruernos dirigit. Quiabiens, vtbesillasà firiibus Go-
thorrim vlque Burgrindionum terminü; patriS fui ditionibus
Fu biugauit.Regnauit aurem Alaricuis vingintiduos an-
nos. Chlodoueus vero apud Burdegalenfem vrbe » hyëtné
agens, cundos thekuros Alarici à Tholofààüferehs ; En-
golifiriam venit. Cui Dominus tanta gratiam ttibuit, vt in
eius cohtemplarione mûri fpotlte corruerent. Tuncexclu-
fis Gothis vrbem fuO dominio lubiugauit.Patrata poft hæc
vidoria, Turonos regreflits eft,multa Sandæ Bafilicæ bea-
ti Martini munera oftereriis.
Igitur ab Ariaftafio Imperarore codicillos de corifulatu
àccepic,& in bafilica beari Martinr tunica bktea indutus
éft,& chlamÿde,imponensverticidiadema; Tune afeenfo
ëquo,aurum argentumque in itirietë illo qubd iriter porta
acrii, 8c ecclelïâ ciuitacis eft,præfèntib. populis mariri pro-*
pria fpargensvoluntacébenigmflîmaerogàüitj &ab ea die
tanquarii confül & Auguftùs eft voritatus-. Egreflus àutem
d Turonis ParifioS venit: ibique cathedram regni confticu-
it.lb i &Theodoricus ad ëurri Venir.
Dèniqrie migrante.Edftochio TurbnOtürii Epilcbpo j
odauus poil làndum Martinum Liciriius Turonicris epi-
Fcopus ordinarur. Huius tempore belliim Fuperius lcriptü
geftumeft; Et huius te trip ore Chlodoueus rex Turonos
venit;Hic fèttur la oriente fuiflc,ac loca vifitaflèlàndoru,
ipkmqrie adiiflè Hierofoly triairi,& loca paflîoriiS ac refiir-
redionis dominicæ, quç in èuangeliis legim9, Fæpe vidilïè.
Cum autetri Chlodoueus rex apud Parifios moraretur,
küifit clam àd filiü Sygibèrti dicens; Ecce pater turis fenuit,
de pedë debili claudicatiSi ille,inquit,inoreretur,rede tibi
curii amicitia noftra regnü ilfius rëdderetur. Qua illë cupi-
ditate lèdudus;parré rnolitür occidëre»Cumquë ille eg ret
fus de Colonià ciuitaté; tranlado R h en ô , per Burconiam
liluani arribulare dilponerëfc; meridiem tentoriofiioob-
dbririienS, immilfis fiiper burn nliüs përcuflbribus; eumi-
bideminterfecit; tanquâ fegnütttillus poflèflUrus.Sediu-
dicio Dëi in fbueàm quam patri(hoftiliter fodit * incidit.
Mifit igitur riunslos ad Chlodeuéû regem de patrisobitu
nunçiantfcs atquc dicentes:Pàtet hieus mortuus ëft,& ego
' thefàuros cum regno Êiüspenes me habtoi Dirige tuosad
me,& èà quæ Hbi dë thelàuris illius pkeent. bona volurita-
tè trâimittâiEc illè,Gratias,iriquifc, tuç voluntari ago,& ro-
gd vtvènienrib^noftns pateFacias,cûda iplè deineepspot
lcflurris.quibus vehientib9 iftëpàtris thefàuros pandk. Qui
dumdiuerfà refpicerent, ait;Inharic arcellulâfolicuserat
paeër meus numifinataauri congerere. Immitte ,inquiunt
illi,marium tu.unvFqiiëadfuridû,vtcun6ta reperias.Quod
cum fëcifièt,&eflèt valde declinus, Vhüs eleuata manu bi-
penném cerebro tins illifit :&ficquæ in pâtreégeratindi-
gnüs incurri t, Quod audiés Chlodoueus,q> fcilicet inter-
teétus eftet Sygibertns,& filiris eius,in eundé locu adueni-
ens conuocat omnépopulüm illû,dicens: Audite quid coÇlodoueo
venlenti
Engolifm*
Cap. j8.
Clodou. fit
fenator
Cap. 39.
Licinius
Epifeopus
'demptioviûta*
H
Sigibertus
occiditur à
filio: &fi-
Iius à Chlo
doueanis.