G regori i T u ro n e n f
GEORG! ! FLOr
e n t i s g r e g o r i i e p i -
S C O P I T V R O N I C I , D E »
G lo r ia C o n fe f fom m .
pRaEEATlO.
Vdet infiptentem teptobum imperitumque
atque inertem illad adgredi quod non pof-
\ fUm adimplere:fed quidfiiciam ? quod occuh
k non p a tio r,q u s debedtorum virturibus vel
ipfe fepiasinfpexi, vel per relationem bono-
iin abundanriam conuertere dignaretur, rie operariis deficeret
rum virorum & cert* fidei euidenrer gefta cognoui: led
timeonecumfcribereccepero, quiafam fine litens rhe-
' torids&artegrammaticbjdicatmihiaHquiSjAiuurumco
f & idiota, vyjuidnomen tuum inter fcriptores nude arlh-
masf Autopus hoca peritisaccipi putas.cuiingcnuim ar-
tis non fnppeditat.nec vllaliterardmfciennafiibminiUnit.
qui nullum argumenwm vtile in Uteris habes: qm nomina
difcernere ncfcis&pius pro mafculinis femmina, pro t a -
ntinims neutra,&pro neutris mafculina cëmutaSjqunplas-
quoqne prtepofitionesquas nobilium diciacorum obier-
uari ianxit au a p tita s, loco dib ito jplerunque non locas.
Nampro ablatiuis accuÉtiuaJ& rurlum pro accnfanuis ab-
latiuaponis.Putafne videbimrvt bos piger palarftatludu
exercearlaatifinusfegUis inter fphairiftammordinemce-
lerivblatu difcurratïauc cette nunquid poterit coruus m-
gredinem fuamalbentium colnmbarum penms obtegere?
iutóbfcariraspicis,Uquoiislaaeicoloremimitarl!Nem-.
p'e vVifta lien pöffibile non eft, ita nee tn potensinter Xcrt-
ptofes alios haberi-Sed tamen-reipondeboilliis, & diCam,
Quia opus veftrum iacio, & p e t meant mfticttatem ve-
I ftram prudentiam exercebo: nam, opinor, vnura beneficium
vobis h i t fcripnira p rsb e b it: fcilketvt quod nos
inculte & breuiter ftiló nigrante deferibimus, vós poten*
tis lucide ac fplendide fiance verluin paginisprolixionbus
dilataré lgitur in primo libello infèrüimus aliqua de mira-
ciiKs Domini ac fandorum Apoftolorura reliquorumque
iiiartyrum,qu? hadenui latuenint,qu?Deus ad corrobo-
randam fideUuth fidem quotidie dignatur augere, quia
vkldernolelbimerkjVtnaderenturobliuioni.In lecurtdo
pofuittUtó de virtutib. fandi Iuliani. Quatuor vetolibeUos
j de virtutibks fandi Martini. Septimum de quorundam fe-
hdöföninl vitaJÓddiïum hüric feribiiiiUs de miraculis co- j fetïótutn, fpecialius légentem pofcéntèsy vt qui a nöbisfvt
fópé teftati fufhïis,necartisingeniüm fuppeditat, nec fer- ^
mbriiirrifecundiaiuuatjVeniamtemeritatilibenterindul- '
geat: qfiem honiadantia muridialis erigit vt fcribat,fedde-
priroit püdor vt fileat, amor timorque Chriftiimpellitvt
referat. Etquoniain primum libelhim de-Domini miraculis
inchoaui, vèlim & huic libello de faridoruin Artgelo-
rum virttiribus adhibere principium.
Igitiir dum in Aruerno territgrio commotarer, vir mini
fidefis tetulitj&fcio quia veria nirrauit, quiaéuidentercqr
gnotiigfeftafwflè q u s dixit.Iubet,inquit, fieri ex annonis
I aqua infufis atque decodiS,meflbribus poculum prspara-
ri.hanc autem codiönem Orofius a coquendo codiam
vocariiiarrauit. quod cum-praeparattim fuiilèt, & in vafe
reconditu, atq; ille apud vrbem moras irtnederet, vt mos
feruorum eft,maxima parte exhaUfta, exiguam dorainicis
vfibus reliquerunt.Ille quóquefidus de iuflione, inuitare
meflores iubet v t ëo ab vrbe redeunte hos fegetem deci-
dete repëriret. Quo fedo km operariis inlegece colloca-
ris cirdter feptuaginta,aduenitDomihus fundi, petlcru-
tanfque qualitacem quanritatemque potus,perparum re-
peritrtunc pudore cofufus, & fibi fadum ad verecundiam
reputans ne potus deficeret operariis,quod vt ipfe arbitra-
bat u r, fu p er quinque modiorum menfuram noneran quid
ageret,quoievert.eret,inambiguo dependebat: tandem
lc- jjilpitante dotnino conuerius ad vafctlluft), nomina Ange-
. lorum fandorum qua: facts docent lediones, fuper aditu
! eius deuoteinuocat,orans vt virtus ebrum patuitatem ^ c
quod haurirent. Mirum d id u , totadie ab hoc extra-
d um eft,'&nunquam defiiit bibentibus:fed vfqUequo nox
finem operandi fecit, omnibus fuit in abundahtiartuhi-
Hilarius beatiffimus quarto exilii anno ad vrbeni prb- h
priameftregreffiisdmpletoque operis boni curfu^ migra- u
uit ad dominum. Ad cuius beatum fepulchrum multæ qui-
! dem virtutesoftenfe narrantur,quas liber vitæ eius continet.
Sed tamen duo leprofi in eodem loco m undati funt.
Mons enim etatin Gabalitano territorio,cognométo He-
lanus,lacum habens magnum ad qué certo tempore mul-
titudo rufticorum quafilibaminalacuiilli exhibens,lintea-
minaproiiciebat,acpannósquiad vfiim veftimeiiti virilis
præbenrannonnullilanse vellera,plurimietiam formas,ça-
fei ac ceraevel panis,diuerfafijue fpecies vnufquifque iuxta
vires fiias,quasdinumerare perfoogd puto : veniebant autê
cumplaüftrispotumcibumque deferentes,madames ar
nimalia, & per triduum epulantes. Quarta autem die curb
difeedere deberent,ànticipabat eos tempeftas cum toni-
truo & corufcatione valida*.& in tantumimber ingehs cum
lapidum violentia defcendebat,vt vix fe quiiquam eorum
putaret euadere:fic fiebat per fingulos annos,& inuolueba-
! tutinfipiens populus in errore. Poft tnulta vero tempora,
quidam iacerdos ex vrbe ipfaEpifcopatuadfiimpto acceifit
ad locum, prasdicauitque turbis vt abfifterent ab his, ne
coelefti ira con(umerentur:(ed nequaquam ëius prædicatio
à cruda rufticitate recipiebatur : tunc inlpirante diuinitate
facerdos Dei bafilicaminhonorebeati Hilarii Pidauenfis
eminus ab ora ftagni ædificauit, in qua reliquias eius loca-
uit,dicens populo:Nolite filioli,nolite peccare ante dominum
; nulla eft enim religio in ftagao.Nolite maCuîare animas
veftras in his ritibus vanis, fed pbtius cognofcite De-
um: &amicis eius venerationem impendite: adorate autem
fendumHilarium Dei antiftitem, cüius hic reliquiæ
fiint conditæ : ipfe enim poteft pro vobis apud Dei mifèri-
cordiam interceflor adfiftefe. T unc homines compündi
corde,conuerfi funtj&telinquentes lacum, omnia quae i-
bidemproiicere erantfoliri, adfandam bafilicam confe-
rebant.& fic ab errore quo vindi fiierant, relaxati fimttied
& tempeftas deinceps à loco illo prohibitaeft : nec vwra in
hacfblcnnitate quae Dei erat,nocuit,poftquam bead con-
feftoris ibidem funt reliquiae collocatæ.
Eufèbius vero Vêrcellenfis Epifcopus magnum huic
Hilario adiutorium contra hærefes fuit, qui viuere fe poft
tumulos praelentibus virtutibus manifeftat.Natn in die na-
talisfui cum multi infirmi faluentur, energumeni tamen
roratu vàlido per totam Ecclefîam debàcchantes, & nimio
cofitentes fetorquericraciatUj eletfariin aiera.lychnos qiii
ad officium luminis fuccenduntur, manu verberantes, ef-
fringunt:de quo perfufi liquore illico difeedente dæmone
perlonæ purgahcur:fcitque tunc populus totinfirmos eftè
mündatos.quöt videric lychnos effrados. Sed & omnia
quae fub ditione bafilicæ éius habentur,ita pia pro tedione
conferuar,neexindequiçquam àuferatur ab aliquo:nam
vidercs inter hoftes ihiquos grèges pecorum iumento-
rumque 8c ouium, nec penitus à quoquam adtingi, cum
vox fonuerit,Cohfeflbris fiint haec Eufèbii.Huius fàndi re-
Hquias mater mea in oratorio domus fiiælocauit. Fadum
; eft autemquadamdieper hyememdum collocutione hi-
lari pro longinquitaté nodis diutius ante focum, qui mul-
ta lignorum ftrue epmpofitüs fuerat,tefideret, familiaiam
dormitance fiurrexic, & feledulo haudprocul ab ipfo igne
lo cauit.D ormientibus autem cundis fcintillæ flammarum
ad trabes vfqueConfcendunt: de quibus adprehenfa vna
earum valide coepit flammas Ipargere : fed credo virtutè
fà n d iillius cuius reliquiæpropinquaeerant, flamma con- i
tranaturam defiirfum incuruata retorquetur. Nec ad te- 1
d um , V t mos eft,extenditut,fed deorfiim fluit, vt patates I
nonflammam,fedvelleralänaede trabe pendere: nec exii-1
rebat trabem,nifi tantum ardensperipfà vagabatur:donec ;
expergefada materfàmilias voèatis fèruienribus, aqua fu- j
perpofita reftinxit incendium, quo facile omnis domus
ettndis dotmientibusexuripotuiflèt, fi virtus bearidefu-
iflet.
Enci; Apparuit
Vitalina |
De Gloria ConftJJhrum. ____________ 561
Gratianum enim Epifcopum a Romanis' Epifcopis ad
vfbem Turonicam traimifrum,primUmqueTuronicispp-
tificetn datum,fama ferente cognouimus.Ad cuius tumu-1
lumbeatusMartinuscumadoracionemveniflet pofteffu- I
fas preces-didoetiam capitejlo, ait, Benedic, inquit, m ih i;
vir Dei. haec eo dicente vox ad eum dilapfaauditurjdicens, |
Te enim deprecorbenedicas mihi feme Domini: & data 1
iterum oratione difeeflit. Admirabantur autem quiade-
rant eotempore,&dicebanteum habitare tunc in Martino,
qui quondam Lazar um vocauit ex monumento.
Simile h u ic ^ d o vapud Arthonam A'ruernenfemvicum
referre fiepius fenes vifps audiui:Vitalina quxdam religio-
fain hoc loco quiefcit. Ad cuius beatusMartinus tumulum
veniensdeditlalurationem:& ilia, vt fibi dignaretur be- ■
nedicere,flagitauit.Poftquam adtem expleuerunt oratio-
nerri, conuerfus vir beams, D ie, ait, findiflima virgo, fi
iam Domini prsfentiam meruiftiiquae ait, Reftitit mihi v-
na caufa, qux facilis in feculo videbatur. Sexta eniin feria
qua redemptorem mundi pafliun nouimus, aquis ablui
caput. Recedens autem beams confeflor k tumulo virgi-
nis,aitfiiis; Vx nobis qui in hoc mundo verfamur, fi hxc
virgoChrifto facratahinc offendiculum meruit, quodfex-
ta rcriaabluit caput: quid nos faciemus quos quotidie fal-
lax feculum peccare perfuadet? Multa enim in eo vico vir
beams operatuseft, qu£einfequilongum pucaul. Egreflils
autem vir Dei ab Arthonenfi vico ad vrbem Araernam
grefldm direxir.Audientes autem fenatoresvrbis qui tunc
in loco illo nobilitatis Romans ftemmate refulgeb^nt,
quodfeilicetvkfandus adpropinquaret vrbiegrellifiint
inoccurfumeiuscum equitibus& c4rrucis cum curribus
acque rhedisrat ille afello impofitus, fuper ftratum vilifli-
mum refidenSjCum aduenifletin cacumen montis Belena-
cenfis,de quo via Rieomagenfis policio contemplatur, vi-
dit hps cum his pompis ad feaccedere,dixicque, Quid fibi
volunt hi qui nobis cum hocapparatuadpropinquant: Re-
fponditvnus qui prior accef|erat, Quia fenatores Amer*
ni vehiunt in occurfum tiiifCui ille,Non eft meum,inquit,'
vt cuimhac iadancia ingrediar vrbem eorurp: & confetti
mretorto retrorfum afelli frenovviam qaa venerat regre-
di'ccEpic. At illi confequente s, eum fiuppliciter deprecab a-
turvt ad vrbemaccedetet,, dicentes, Audiuimus famam
fandiratis t u s : multi funteuim infirmi quos te oporteat
vifitarercumque obtinere non poflent, impofids manibus
fiuper infirmos quiaduenerant, fanitati refticuic: & ad vi-
cum Arthonenfem regreflus eft.'Eratautemiti hoc loco ca-
cellus,in quo fatidus dicitur ftetifle.Poft h s c accedens ad
tumuliim vifginis,ait, Gaudc nunc Vitalina foror beatifli-
ma. poft triduum enim maieftati dominies prsfentaberis
oc difeeflitabeo loco. P qfthscmultisper vifiim virgo o-
ftenfa eft,& beneficiapetira prsbuic, & diem obitusfui in
quo comniemoratio eius cclebraretur.edixic.-quod non a-
liter fentiendu eft, nifi quia bead antiftitis obtentu, do mi -
nics maieftads prsfentiam memiflec, vt h s c deinceps a-
getec. Quodam autem temppre celebratis in eius honp-
rem vigiliisj cum ArchiprefbyterlpciEulafius clericos,coni
uio inuitaflet.Edacius vero alius prefby ter,viduis aepau-
peribus rcliquis edulium pr^pararet:& vnipifeesdeeflent,
alteri vinum bonum,commonitus pifeator quidamper vi-
furn a virgine eft vt achiprefby tero pifeium copia deferret»
Slirrexitque a ledu!o,inuenitque immanem efbeemin la*
pfiimfiium, q u e p vbiiufliis fuit, exhibuit. fidacio autem
prefbyteroadparuitfimihterpervifum,dicens,yade&fub
vnaarbote atrii inuenies Vnum trientemiipfumdonans,vinum
dignum epulis pauperum fomparabis. Acille nulli
quse vide rat narrauit, abiit,inquifiuit, & repent coemp toque
vino pauperes Chrifti refecit;ficquevirtus virginis V-
trique adparens,de fpccieb us q u s minus erant vtroque lo*
co plantauit.
Plurima quidem fecitin hocfeculo, de quibus feripto*
res eius vits multa prsterierimt, dum faftidium arcere de-
trahentium adnifi fiint tne non crederenturabhis qui bo-
no'rum famftiratenilinguis veneficis ijpipugnare fspius vo-
luntded nosq u i quotidie indi^ni quidem eius miracula
cernimusad fepulchrum, quia non eft opus fanis medi-
cusjfedqui male habent:abliirdum duximus fi ea q u s eui-
deter ab eo priu s gefta cognouim us, fileamus.Quia fi quis
eft adhucinfidelis, & sn\ulus v th s c noncredat j accedat
ad bafilicam, & videbit^uotidie^c noua agi,& q u s faffca
dudum Hieran c,'iterari. Et quia ter tium de eiusoperibus
libellum feripfimus, ne 8c hie Uber ab eius virtutib us fit
immuniSjfenberë in eodem aliqua de his q u s nobis euidc-
ter fiint comperca tra6fcauimus:quia multa funt« ficutfspe
teftatifumus, q u s haftenus latuerunt. Extatnunc in ipfà
fiiperius memorata bafi lica.quam in eius honore fideles s -
diheauerunt, lapis fuper quem vir beams dicitur refcdifle
Poft multûauté tempus Leo quidam prefbyter, vt fibi fepulchrum
deponerec.lapidem fàndfcumàlpco dimouit,nec
mora,ad domum fiiàm cû tremore rediens, correptus à fe-
bre dietertiaexfpirauit. Cogni turn que eft offenfum anti-
ftitëhabuifle : hocigitur noftro tépdregeftum recolimus,
Fuit&in Npbilfa^enfi pago yrbis Turonics arbor q u s
ab impulfii,venti ruens, viam publicam impediebat: quod
iter cum vir beatus ageret, viantium motus mifèrieordia,
fado defiiper figno crucis erexit earn,qus vfque nunc flare
iuxta viam ereefta vi(a eft, edam prsmorcua, quia fpoliata
corticé, viuebat tamen honore yiridi : de quo cortice multi
fidelitereradentes,vt dilutam aquam fumebant,mox
medicaminacapiebant.videmus enim nos hanc arborem
ereëtam.
Igitar Turonico oppido Oratorium erat ptopinquum,
fitum in villa Martiniacenfi,in quo celebre rcrebatur , fs-
ptusorallcMartinum.DeniqueGuntharusabbasdumgre-
gi monafteriali prselïèt, & viam q u s haud proculab oratorio
incedi tur, cafii contingente^tereret, oratione fa&a
trafibac.floftadfumptum vero epifcopàtum, aggeré ipfum
prsteriens venit ante Oratorium : fed diftulir ad oradonem
in loco defcendererillico equus conuerfum habens caput
ad Oratorium,in media réftat via. Dehincverberatur calci-
cibus, loris agitur,vrgetur ftimulisfed tanquamsneus non
mouecuntuncfàcerdos fènfit fe virtute diuina teneri, &
defeeridens ^(fta oratione equp afcenfpprsteriit. Vèlim ô
fonipes',fi tibi os dominus, vei quondîimfficit afîns,refèra-
re t,diceres quid vidifti fpedtabile, vt non incederes: quid
amabilevt oftium celluïs contemplareris : quidformida-
bile,vtafcenfbrem orare compelleres; nempe altiore voce
clamares, quia claritatetn Macdni cernens mouete non es
aufus^iûcuus Occurfum debitum prsponeret dominus.
Aridius autem prefbyter ex Lemouicino, vir fîfmms
bonitatisac fân&itatis, quadam vice dum mecum refède-
retincellula, fb 1 licit us eftè coepit fi aliqua in oratorio miracula,
vbi reliquias beadandfÜtis colocauerat, oftenderé-
tur:quiitaretulit,quod temporeqgo beatus Efroniuse-
rat epifcopus, ad Turonicam vrbem venit,in qua diu com*
moratus, pie nam ampullam olei de fepulchro iànfHand-
flirisabftulic.Regreflufqueaddoçnum,dum fàdgatus exi-
tinere refiderec}& vislaboresmatrireferret, fubito fiëta
percutirur tam grauiter, vt necanhelitum réiumere poflèt»
Conuerfiis vero adoracoriumin quo bead antiftitis reliquiae
tenebantur, deduftaque in vigiliis n o d e mane de o-
Cipif.
D.MartinuJ
arborem
^eiigit.
leo quodadtulerat-, locum infirmitatis inunxitjfedatoque
dolore conualuit» Poft h s c quidam manum inflatam ab
fpinapercuflàm detulit,qus.protinus vt de oleo delibuta
eftjincolumitäte donatur.Mulier q u s fènfîim perdiderjt,
8c quib ufdam horis dsmonium putabatur habere, de hoc
oleo rada,fànara eft. Nam & alius abbas eiufdem celluls-
proximuSjde hoc oleo çsc i oculos adtigit,qui protinusvi-
mmrecepit:fed 8c cum multos energumenos exinde refti-
tuiflèt fànitati,vhi qui atro ciore'm vt credo dæmonem habebat,
fuper caput de oleo pofuit, illico dæmonem per flu-
xum ventris egeflit,& alteri in vngulapollicis dsmonium
defeendit:quo vifopresbyter fuper digitum oleum infii-
dit.Moxquedifrupto çorip,fànguing defluente difcéflît.
'fisc ille de oleo ret ulit.-
Cap.t,
De vua quoque ex vite quam fàndus plantauerat, adie-
cit,quod adf uinp tam earn in ampullulam reeödidit, quam
aqua Gompleuit» Non poft multum vero tempus, venit ad
eum homo cuiiis os àpuiulamala cumefadum, caputq-, 8c
oculi inflat i ob nimium venenum p rsd u d e bantur. Cui ille
infùfà in Osaqua de ampulliila,vuç omnis tumor ac dolor
gutra de cedente difèeflit» Adfèrebat enim j grana v u s illius \
' ' _ ........................... .........: ' fnipfa
G
6 ap» f i
Dzmdiiiiur.
dimoii
nfidetvngut*;
eapriö.
Vuz mirabilis
plan