C
D
Vtquotiens motis aperires flumina labris
Currefet æftiüam cëu pofimra fitim
Hâs ego diuitias auidus cohtirigëre lingua*,
Qua velut faida T agi tu prétiofè fluis.
His quoniam laribus teriebamur irivrbe Rauenn£,
Hölpes Kians aderam n o d e , dieque tibi.
Quos inihi tù liberO's, quæ nomina do&e lonabaS^ ;
Quanta fimuirepetcns codicis inftareras? , .r -
Cæforis hiftoriasibi pririium te ducé legi.
Quâsvt epheineridas condidit iplelibij
Cantabas placide?,dulcique lepore poetas,' *
In quibus arx fallal, pompa fùperba fuit,
Scd tarnen ad vifos refneabas, opdtpe, vatesj
Quorum melrafidêS âd fua*iurà trahit.
Qualis in Hyblæis Ambrofiiis eminet hymnisj
Quôs polîco Cums fignifiçaftis apes,
Qualis in hæc eàdem decencius arte manauit*
A ruernilqtie fcani$ *¥ niana cele^.
Cura mihi dudum fuçrat puéril ibüs anrtis
Verfibus adfiduum cofacelebrâre meloS.
Scriberè quasëtiam limùlauitfabula perdes,
Et per inane frérum fub leuitate rapi.
Quæ cum noftrà tibi fragilis ceeiniflèt arundo,
Et mihi, care,unis fiepe faucretamor.
0 vtrnam malles dixifti re âius .huius
Ad Domini laudes fledere vocis iter.
Vr quia notnen habes quo te vocitamus Arator, |
Non abftrula tibi fit, lèdapertafèges. t
Cbhftlrüi, foteor, fi quando Forte merercrj
Irigcnij frudiis ad meliôra fèqiii..
Quo te cumqlie loci eontingeret eflè viiorum
Maxime,tranfmitti quod modularer opys.
Iam ftiinulat promiflâ dies,Vt débita tandem, ' •
Cotttradusquè mecs loluere, d o d e , yejim.
, Sume quod ex nitidp libauimus æquore car me n,
Et licet éxiguas ïufcipe gratus aqüas.
Ocean il s rerum fpatio manctaltus in illo.
De quo vix laticem traximus, ore brëïiem.
Namque ego Romanæ eau Iis ? per mix tus ameenis
Êcclefiæ tonfo vertice fa d u s ouis.* «
Pafcua lætavidens,& àprica voluminaXhrifti,
Quærebam guftü tangere cundaimeo.
Et nun&Dauidicis adlùetus floribus odas
Mandere, nunc Genefin mens cupiebat edaX
v Cumque fimulviolas &lilia carpere mallem,
Quæ vêtus atque nouus congeminauit odor.
Incidît ille mihi,qucm régula nomina Adus,
Mellis Adoftolicæplcnus in Orbe liber.
In quo nos Dominus Petro pifeante leuauit
Degremiolàlfî, cæraleiquc maris
Oftentaque dédit cæleftis imagine hauem,
Gentibusafîumptisex làtüritate foment
Huius ab hiftoriaproeluxi car mina tyro,
Paftoriqjue meo fèdulus oradedi.
Largius aüxilio qui fert Uouavérba caneriti.
De quo nemo poteft hoc fine dignâ loqui.
Q u « patri egregio patuerunttradita Papæ,
Scriniaque Ecçkfiae condita rite gerant.
Ëia age fufeeptos cëlebret conlatio libros.
Mer cedis pretium eaufà fuperna dabit.
1 $unc.qma Pontifices in relligione magiftri,
Gallia quoS multos dat ftudiofk bonoS.
Eft vbi Fuminus vénerabilis ille focerdos,
Pâfcerè qui popüliim dognsatis ore p o teft
Huius ad Italiæ tendit laudano fines,
Atque vitra patriam gloria nomeh habet.
Ne dubita quin grata forent documenta probatis,
Sedis Àpoftolicæ quæ placuere viro. . #
Nec té ncmp,e putes carituram muneré fame«
Hæc ptælacaoperi feripta quod edis ibi.
Ibimus ambô fimul quo pagina vçnerit ifta,
Pattheniumque dccus fèmper iii ore ferct»
CHRI STIANI S
SI M O A C PIENTISSIMO
G A L L I A R V M R E G Ï F R A N-
.ciscó. I. loànnes.Gagneius Parifinus *
Theologus falutem in
Ghrifto.-
a'pf ym jlltrié -4c disciplinas , qluuto âtiqmt
ànttim: fuulu in fitâUori, quamqut foedi/smo
fitu uiuetini, comptmtm liabiunr,F a Auf
C U C ! itx Cbrijùnifiimi, » lortjeßim i»*
telliget, non bumana opt, fed prtfitïii aliquo M -
mint tffellum , vt in iftum tandemJplendtrem ac liitorem i tarn
bop-idis%Mrie esaflere, tmicarequc petuerint. Dilmtium
rnirn iUud barbariei lalamiufum, fine bminurn inrnria ifen
tempor um maria obuenerit, non literas modo ipfat mêlions, aç
disciplinât abforpjèrat. fed tie qua illis aliquando clncrgtndi jpet
effet, ita bonos omneis librot bonarum literarum parentes [team'
d fsimos obrutos lenebat, acfepultos, vt ft qui limatiore ingenio,
apque ad literal adprime nato adjpirare ad tas contenderetit >
librorum ftatim penaria excludcrentur. cums ego tarnen aU
luuionis tant psrniciofeprlnupcmcaufamejft puto, quod fin de-
ejfent ta atate Uteris at difcipl nis qjfertores , at vindices prin-
* tres: adeonihiltdm vsrism , quam quod ille cecinit, Sint Me-
cémates, non deerunt Platte Mannes. Hunc ignbrantianm-
bum, banc ad tua vfque tempora in Gadiis illuuionem manajfe,
Francisée Jiterantin vindex , at patrone I nemo liefen,
quialiquociiinoenfcnditlitcratorummommeittie wdicio. Sempe
vt Budaum liter arum dem vnitum , atque aUquot pau-
tos infermis, net ptenitenda tarnen crudimnis vins anterior
atat tulerit, etste te autore mdioret fe , at doäioret fcipfis
effeitosi vitro ipfi fateantur- Seque veto attinet dïcere, quot
nobistrïplitislinguadp&orum hominum mfriadaspepererit at-'
deus turn dlud propagandi pbitologsa imperii deftderium: ex
quo trium linguarum prof chores bims ternosue regia ilia tua
yarifienfi fthola mmifitentta fuppeditauit : quum iam ho-
die facilius tnulto » atque elcgantiui Grace putri loquantmt,
quam olim Latine fenes non indoät. Porto nequaquam fiffuete
ratus cum dmfsione ararii tut accefsionem philologia imperia
f a ere vndtcunque acte rfit is iijiei uegiftudio, laboreque indefef-
f i turn à barbarorum incurfionibus Wins limites affererent, tUm
etiatn protenderent longm,adiunXißi infiperrem multo vtihfsi-
mam. Sam cumadontntsomnino difeiplinas, & veto maxims
facrastenebrisóffilfaiplufquamcimmeriii'.interpollandasreconcinandajque
at tanqudm denuo rtfingendat animum iam-
I pridem conuertijfes ( quod ego in praiipu'alaudum tuarum parte
duco) non tue modo atati, fed pbjlcrit ttiàm mfiltum vor
lentiVnde lecerum cunque bonos mnes libros imeßigarefite-
gifli in exemplaria ( nequid illis deejfet ) transfer endos innu-
tttera. Hemini enim, quum Primafiiyticenßs inAphrisae-
pifeopi sommentanos vt aniiquifsimbs > ita doftißitrlos, e tt-
nebris illis ( vbi apud diuum theudericum Vicnnenfis archiepi-
fcopi coloniam armos fipra mille latuerant ) ajfertos tua. femel
maießati inter prandendm expliearem(ficut null ans prope men-
famdotta aiiqua,acpia vetlea'toneveldifteptationevuarefinis) \
meminiinquam,quanta turn ilos, Dens bone, gratia, qbam-
que gratabundafionte exteperis, fimul & admirabunda , ba-
üenus delituiffe tanta regni literani taftura, thefaurot tam
ratos atque preciofiti Hit ego fandtifiimum tuum infli-
tutum, at plane regiam Volumatem qualitunque mea opera
adiuturm,quum diceremeiufdem te materielfykashabaeinre-
gne tuo quamplurimas s fed barbatartim aliquot natiomm cu-
fiodia macceffas, obfiinatc librarias fias occludentibus tmobi-
1 tisaliquot., illarumqueingrejfifibiat ceteristanquam Vefia adyta
mterdicentibus : te fiatim mihi viam fatturum pollicitusä,
pel ß ( quod dé bonis Befieridum fabulantur ) druonum rigi-
lant'si obferuarentur iugi ac perpétua. Mim ego tam tgregii
• jfonfimistuaacctpto in pignut diplomats publico,quo vnisterfis
I mihipatere regnitui librarias iubtres, atqueindequotquotè re
* ; * phltophilotogidi
vidercntiir mommenu, defertbendt potefiatem facer
rest capi omnium ccenobiorum,q >a ttermiomitatu euofacien-
u occurrcrunc, librarias verrereivnde quum centum prope non
infèrioris nota volumina é tenebrü vindicajfem3 ni tua tandem
autorit as intereeßiffet ,pefpetuisillis , f acinus coricepißi nulla
vnquant hominum memona delebile , vereque regio attfue hur
mano principe dignißimuä : quo Ptolemaum ilium Philadel-
phum.Ægyptiorum regem, non aquafti modo , fed multis omni-
no parazxxngit anteuertiflïMo ft proxime verum lo.jui volumus,
mus plane luminibus obftrhifti, ac gloria nullt non veter urn ,
vt mM quidem videtur , fupra quam par era t, commendata.
Ptolemaus enim dum vndeAocorum cunque quafitis volumini-1
bus infignem ac fiupendm librariam congent ( qua tantum
Hit aoud antiquos peperit nominis ) quidnam tudicio cuiuis non
prapoflero in publicum promouijfe videri poteH% nifi quod ffnr-
fos paßim bonos ae dottos l$ros in vnam femel coegit biblio-
thecam flammis deuorandos ? Quod ego fane credi nollem, nifi
veritdtis magifier tempus fidem faceret Çatqite vtinam non
faceret ) tam in feliciseuenticèrtifimam. Quot enimhodie, ob-
Jecrjopfuperantètot librorum millibus f qua vna femeVlues publico
omni tm thalo abftulit ? Quod f i re n aliquorum opmione
molitus ill; ejfe videbitur non malum, eamque nin firiißrecon-
ceptam dbfcurarenequiteuentùsnecopinatus h'unc tu F r an-
c ïs ^ c e liter arum Mecoenas, ac patrone , hac in pane , ne
quid amplius dicam, *qua turn prudentiore confilio fuperdfti
multo, ac prouidentiore. Non enim nefeius » quo in jlatu res
fint mort ahum, porro etiam compertum habeas, quam pra-
clara adifiçia quam fubitus ignis euerterit, in animum indu-
xifii nonprius vet er urn hbrorum bibliothecam firuere, quam in
commune philolog a bonum è pralo iUi exirent in exemfiaria
quam caftigatißimi. Cuius ego rei perte mihi demandat a pro-
uinci.i, quum multos haberem hominum conuentu , ac confient
ii literal or um dignißimos libres, ab eo aufiieandum duxi,
quem ego tibi dudum,probari cenfura fcieb.im non iniqua , ac
doäi omnes rerum amantes diUinarum amplexuri fint luben-
ttfirne. 1s tSl Primdfii Vticenfis in Aphrica epifiopi commenta-
rius (fiquo pojfum',cffe hac in re iudicio ) omnium quos halte-
nus vidi doftißimus, Gracorum iuxta ac Latinorum. Eft enim
in locis non dijficiltmis, tam facitndabreuitate ita gratiofus, vt
in ijs, qua ob fummam argument's difficultatem prolixe cateri
traftarunt, minime fit fafiidiofus. Addit porro dutori gratiam
(quod ego teplenmque nün fine iudicio dicentem audiui) ftytus
dulcisac temperatus,&inter paraphrafin atque homiham médius:
cuius tu femel olfafta fit.iuitate captusvcrnaculamiame-
gregijlibriverfionem imperafti homini mihi ad earn rem non far
tisidoneotquippe quifactmdum illud vernaculedicendigenus nun-
quam traftaueram fermónis aulici rudis, & ante annos duos
aula nunquam ajfuetus. Proinde huius ego mea ruditatis con-
fiiusiimperium tuumfifta aliqiu excufatione detraüaffèm lu-
benstnifiiampridem ingenij tui candorem noJfcm>&facilitatem,
fimulque nefas duxijfem.tam Chrïfiianam mentent, quatenus
Deo dante pójfem, non adiuuare. Quid enim tam eft in officio
Theologihominis, quameiprmcipifacras aperire liter as, qui om-
nem in p-omouendis illis , atque ab earum hareticis hoftibus
vindicandis operam nauauit ? Nam feint quidam ingenio
tam lubrico , atque dd omnem doärmarum ventum fluclu-
anti.vt ignorare easiïïos pr afeet mu Ito , nifi quatenus cuiufque
faluticxpedit.Tevero,qui religtonis tua inuifta & conftatitißi-
mafideitot tamque praclara argumentaprafiitifti,quisnonpla-
nead fier ar urn liter arum adyta admittat ? Aufus fum igi-
tur, explorât ißimus piet at is tua, at fidei ieftis, dum volun-
tati tua obficündare cupio 1 rem aggredi, mihi fane infolen-
tem, fed , f i verum augur or, tibi futur am ob arguments dignitatem
fanäißimi & graußimt
prauatarum)infumma periclita>itiim rèrum confultum illis hu >
mano confiliopotius imus, quam fuperos precatum, facrafque Itteras
confelationis ( v t P a- H vs ait ) ƒ ntes vberr.mos
confultum ,tu tamenaottamjne tnfeftis bellorum auocamentis,
tot ane pitis tamqu; varia for tuna colluftationibus ab aufiieata
femel P r i m a s i i le ft tone diduci nequiücris : quem interim
dum.vnitibi vernaculanoftraloquentem cdimus, fua, hoc
e ft, Latina loqiientem fub tuis aufiiciis ,tuoque nomine fiudio-
fis omnibus verfandum dedimus. Porro autem quum totus in
eleuandü hominum merit is, fideqßantum extollenda videatur effet
P r i M a s tv s , ne qua inde in v eurem atque iam o-
lim ab adolefeente ecclefia captant, nùnc vero neftra atate re .
fartam harefim prolabendi fumatur occafio , repetendutn duxi
paulo altius eiufee rei argumentum. Sub H i e r o n y m i
& A v g v s 1 1 n i , ac proinde huius tut P r i m a s i i
( ita enim lubens appeüare foies ) temporadua contrararum
partium baref s ortafeint : Pelagij vna, altera Manichaudum ille
vimfacultatemque liberifie extoüit arbitrij, nullum vt Dei gratta \
locumfaciat reliquum : tfte v era dum totum Dei gratia tribuit, 1
ociofosnoseffevult,aeplanedormitante$,nihilque de noftro,acne
confenfionem quidem voluntatis rUam Deo conferentes. Proinde
in tantum inualuerunt id at ai is diuerfarumpartiumfefta,vtto-
tam prope penetrurint ac pertürbarint eeclefiam: quando is, qui
fe à Pelagiano commento extricareftudebat,nifiprudens folersque
iudiciumadhiberet,inManichd fe inuoluebat erratum:Contra
qui Manichaifedogmatisexplicareionabatur,in Pelagianam harefim
prolabebatur. Et vero aduerfus duo hac rationum quidem
aduerfariarum monftra, fed in. vnam tarnen ecclefia perniciem
coeuntium , viriliter dim eauerunt, H i e r o n y m[v s,
Auguftinus, Profier, Primafius. Aduerfus Pelagium autem
Dei gratta inimicum vfque adeo omni animi contentione feri-
pferunt, vt dum ablandientemillam no fer is viYibus, at Dei gr a“
tum interim fubruennm harefium euertunt, Manichai fefta
prope fauere videantur, homini prafertim non admodum argu-
ta naris. Huic fefta veteris infiaurandaanfameeperunt ex A. v-
g v s t i n o , & Profiero ', aliisque eius atatis ecclefia pro»
ceribus, nofira tempeft at is hareticv.dum primas, fecundas, ter-
tias, ac demum nottiß.mas fidei tribuunt, facramentis pine o-
mntbus perparum : aftionibus autem noftris quaml'tbet bonis
plane nihil : non intelligentes prafra fta opinio nis homines e Scylla
fe in Charybdimruere: qutfi A v c v s t i n i , fanfto-
rtimque patrum aduerfus Man chaum, atque a'iosfcriptóMge-
rent, aut certe legijfe fe non dißimularent, intiüigerenffane
radicem iuftificationis nofira, initiumque fidei ab illis tribui,
caterum fu.tm non deejfe aftionibus noßris ex fide & gratia
faftis mercedem ac meritum : neque enim ab huiufinodi voca-
bulo , quod illi tantopere auerfantur, veteres alhorrueruntcc*
clefia patres. Quod tgode P r i m a s i o (v t interim de re*
hquisfileam planum faciam facilequecommonftrabQ, iüum ne-
(quaquam(quod alijfölentfiotumfidei tribuere, hon noftrameri-
ta toller e,fed idfie ft arevnum, nequid de viribus nofiris prafuma-
mus, aut dementis gloriemur: verum vni Deo mérita nofira om-
ma,qualufunt cunque, feramus accepta. Nam in caput, vndeci-
mum adüebraos lacobum Apoftotum Paulo concilions fuper illo
loco,Eide obtulit Abraham ifaac Quid eft,inquit,quod bea-
tus Iacobus in epijlola fita mentionem Abraha fattens, laudat
eum fummopere ex operibus-.beatus vero Apoftolus non opera il-
lius, fed fidem attentißime commmdat ?Refte igitur beatus Ia-
cobusexoperibus eum laudat quemfciebat èttam fide perfeftum:
quoniam illis feribebat, qui fidem quidem videbanturhabere,fed
eandem bonis operibus non exornabaht. At vero beatus P A v-
L y s quia Hits feribebat,qui bona opera legis habere videbantur
.f id filent perfeftam non habebant, iure fidem Abra'xt attendus
.......j___ d..... ...........ingrat am. Nam inge- \ commémorât, quatenus ftuderent eum imitari. Vndc texte vt ofateor,
nullum me in eo opéré fermonis affeftaffe nïtorem, |.Jlettderent, quia quifiilïi Abraha volttnt cjfenecejfeeft, vt fidem &
fatisfaftum iri maießati tut ratus fintehtiarum pondéré fimul opera habeantimerito vnus exfide, alter nihilominus la-dat eum
&grauitate, aepro comperto babensregium illud tuum iudi- ex operibus .Htc id;,felt e quid. m,&dofte quam ego rationemiu
cium vt fummurn eft, ita non, nifi fummis & arduis deleftari, / dicio cuiuis non peruicacfitmo fatis effe puto aduerfus eos, qui
qualium ego rerum plenum effe fetebam P r i m a s iv m: vehementiuf inftant tantopere fidem ab Apoftolo commendari
tu quoque vna & 'altera léftione non fàlfipràfinfras, ac de- j in epiftolis ad Romanos, Çalatas ,Hefraosi Nam lottianis cum
mtim dum tibi eum verterepergo,agnouifti certius. Enimuero ; feriberet,partim,ijs,qui ex Hettenïfmo.-partimqui exludaifmo
huius ego lefttonèm autoris, eifi grätißtmath tibi fore fciébam, i ad Cbrifi anifmum conuoiarant, feribebat Apoftolus : quorum
prinetpi rerum bonàfnm fitientißtmo, id tarnen in admiràtio- ! bi legis opera non negligebahi : illi aftioné» qtiidc n in Jpeciem
nem mi vertit‘àc ftupórem , quod cum fere ( vt funt res trior* j praclaras & ftudiofas, & quatenus natura tantitm duce vi-
talium mtntitm primigenia ilia vetetis A d a m nbxa de- ! ttituhvirtûtes habebant non ignobilesiat non intdligebqnt otto
B 4