îornanaes,
T S k im mate ablatij.fapfjlihfuk.dare tributa,qux iubctc
ronfueiierat. Hinc vltioncpncr Hannibal ad arampatrls
iürauerat,nec morabatur. Igitur Saguncusincaufarn belli
i3el«ateft>VctusHiipaniXciuicas, «opulenka i fidei erga
Romanosinägnü quidem fed triftemonumetum. Quafn
ialibertatem,c6mufti fixdere exceptam, Hannibal caulas
iioüorü motuum quxrens A ibis &-iuotum manib. eucr-
tit,v t Ita'iam itbi mpto hrdcre aperiret. Summa feederu
Romanis religio eft. Iraq; ad auditam foci* ciuitatisobfi-
diönemjmemoreS icli quoq; fcederiX cum Pttnis,non fta-
tim ad armä proeutrunc,diim pritis mote legiljimo quxti
midiiht. Interim iarp nouem menlib-felfi fame,rnachift(S,
ferro,verfa deniqs iii rabiem fide,immahe infoso excitant
rogum,dfideiuper ieluosqi ctimomnib.opibus ibis ferro
& ignlcorrumpunt. Huiud tantasdadis auror Hannibal
p o fitb r. Tergiueriahtib.P<rnis,dux legatipnis; Quse, in quit
mora eft.Fabius. In b o c finu bellumpaccmq; p o tto ,
vtrumeligiris? Sucdamantibus beUum;Bellutaergo,inquit,
aGdnite.Et ex cuflb in mediacuriatogxgtemia,nob
fine horrote,quafi pleno finu bellum ferret,effudinfimms
exitus belli initiis fait. Nam quafihas inferias fibi SaguB-
tinorum vltima: diraein ills publico parricidio inecndioqj.
mandaflentiita manib-.corumvaftatiorie Italic,capnulta-
te Afticx,dbcum & regum qui id bellum gefleruht fcxitiO
patetatum eft. Igitur fimulfe in Hifpaniam mouit ilia grat
i s fit luftuofaPunici belli vis atq; tepeftas, deftinatumq;
Romanisiamdiu fulmc» Saguntino igne conflauiqftatitn
quodam imperurapta medias fregit Alpes,&inltaliam ab
illis febulofie aldtttdinis niuibui v e lq ttfilo mifla delcen-.
diti Acptimi quidem impetus turbo inter Padum fie Ilc i-
num valid« ftadm fiagore detoniiie. Tunc S cipioneuucc
hlfus exercituä.faucius etiain ipfe veniflet in hoftium tna.
nus Imperarorjnifi protcCtmn patrCmptaitextatüs adino-
dnm filiuS ab ipfamottc rapuiflet. H ie etit Scipio, 4 m in
exitiun Africa: crefcit.nameneX malis eiushabitarusilicmoTrebia
fucceditibicfecUndaPunici belli procelladcfieuit.
Sempronio confule.Tum cllidifiimi holies,fegidft
&niuaiemdicmnaäi.quumfeignibuspnusoleoqj touil-
•fentfhorribile diSulhominesa meridie fie foleVcmetites,
rjoftranoshyemevicerut.TrafimenuslacusxemurUlmen
Hannibalis,ImperatoreElaminio. ArsnoUaPunicxtou»
dis: qui ppe nebula lactis»paluftribufque virgukis teftus
rquitatus, tergalbbico inuaiir pugnahdum. Nec de du»
poflumus queriiunminentemtemerarioducicladcmpr^-
dixerant infidentia fignis examina A aquilae prodire no-
lentes: commiflatnq; aciem lecutus te r r i tremor, mil lilfl
horroretn foli equitum Tirorumqi difcurfiis, fie mota vehementiusarmafeccrunt.
Quartum,ideft,p*nevltitnum
I vuinusimperii,Cannx ignobilisApulixyicipjfedmagnitBdine
cladis emerfit A quadragintamillium c aA patra.
I tanobili rata, Simui in exiniim infelicis1 eXercituSidui,
terra, ettium,dies, totaterum,naturaconfenfit.Siquiden>
n o n cowenms fimulatiatransfugis Hannibal,qui.mox
tergapügnantiumcatcyeramdniujwrcalbiustmMBSor,
its patsnribus campis, obferuato loeiingefiio, quodfic lpl
ibi acerrimus, ficplnrimas piiluis.fic Euros ab Oriente
femperj quafi ad conftiratum itainftruxit aeiem, vt R o -
maiK;aduerfushxtoroniaiobnerfis,qbafiftcumc(slunt
tenens, vento, puluere, & foie pugnaret. Itaque d u pm a .
x to ie x e rc itu sc x fia d h o iU nm /u e ra tem , d o n e eH an -
nibal diceretmiliti fuo.Parce ferro. p a cumalrcrfilgtt,
alter ocGifuseft,dubiumvterittaiorcanim0.Paulumpuduit,
Vatro non defperauife Documenta cladis.cruentus
aliquamdiu AufidUs: pgns de cadalteribus lnffu d u o s
f a ta v in rorrentc Vergcl * : modi) duo annulorum rrnfii
Garthaeinemf dignitatifque equeftns taxata menfufa.
dubium^rinde n o n erat rqliinvltimum b lP ^ d i'm h a -
bitura fuerit Roma, qmmumqueinrradiemepRlariHan
nibalinCapitolioporneritrficPttnum.UumdnnffeMaharbalem
Hamilcariferum)fi Hanntwl^uemadtpoduni
fciretvincete.ficvtiviaoriafciffct. S edtumqifidcillum,
vtyulgbdiciioleMutfawmvibisim? ^ u t x ^ u t i ^ B 9
mens^ala.&auarfiiC^thaginedijindlUcriumabih^crd
h t:E tc um v ia tftia p o ire tv a ,fi^ in o lm tite h a a q u e ^
ma,Gampaniam Tarentnmquc perrexu.vbi max fie lp fa
MetcllolSirür cfinfble cdbfplrahtibttS arttiusPffinis,
fiereuerfo inSicilianS bellosapud Panormum fichoftis
cxciditRomaniexcrdtui.neampUnseamlhlulamaggredicogitarent.
Argumentum ingens viö o rix centum cir-
citer elephätorum captiuitas. Sic quoq; magnasegit p n idas^
tgregemillum,n6biello,lcdvenarioncceptflen Appius
Claudias confulnon ab hoftibus fedidiwipfis fnpe
rarus eft,quorum aufpida contempler«; ib. ftarim clafe
demetra,vkiillepwcipitari pülldsmfferat quodpugnare
ab his veraretür, Marcus Fabius Buteo daffem umiam in
Aftico mariapud Ægimurum oftmmm Itafiamdtröna-
üipantem cxcidit. Quantusrum trinmphus tempettare
in terddircumopufentaprtdaî Claflis adueriisaäavcnris,
naufragiofiio Africam «c Syrtes,ommum imperiagethim.
infuiatumq; litora implcuit: Magrtaclade« fu it, fed
non fine abqua principe popüU diS"1™ ' ™ « ^
peftare v id o riam A triumpbam penfle nanlragio cöftat.
fettarnencUmPunic* prXdx Omnibuspromontomsm-
lulifq; ftuitarent,populus Rom. fie fic triumphamt. Lu-
tacioCamlöconfule tandembellofinem impofituapnd
infulas,quibus nomen Ægates, N e c maiot alias m matt
hugna quippe commeatibuS.excrcim.propugnaculisar-
Inis gtauis claflis,de in ea quafi tota Ca. chago.quod .pfum
exitio fuit. Romana clallls prompta, leuis,8c expedlta, &
quodam genere cafttenfis,ad fimilitudmem pugnxeque
ftris/ic remis agebatur quafi habems A in hos v .l dlos ifilus
mobilia toftta,ipcdemviucntmmpneferebant,Itaqi
momento eempotis lacetat* hoftium rates, totum mtcr
SiciliarnSardiniamq; pelagus naoftagtofuo opemetunt.
Tan tadeniq; fu itillav id o n a , vt deexddendis holham
mamib.nonquçretctur.Superuaaium vifum eft m«cem
mtirofa; fieuitc ; quum iam m man effet deletaCatthago.
P irafto quidem bello Punicp,neeoum aliquantulum
reipitato,ièqùitut Liguticum. Nam Ligotes huimisAl-
pirnniueisadhierentes d a te r V atum Mactamq; amnem
impUdÄdumis filueftnbus viaitabant;qnos p?n<imatus
fuit inuenitejquam vinceie. T u n f.quidem loc.s & fcg ,
durum atqüdveloxgenus, ex occafioBe laoocmiamag
quambeUafaciebant. Itaque quum dm multumque eludercntfaltu,
viis,larebris,Dcccates,Oxybij,Eubunates,
Insanni.tSdero Fnluius latebras eotum tgm fepfit, Bebtus
veto in plana dednxit,Poftutninsita exarmaultjvtvix tcliquerit
rerrumqnoterracoleretur. PoftquosmoxGalli.
litfUbtibus fié his quialpium incolis, ammifetatnm, cot-
flora plufquam humana étant, Sed expenmentum deprehenfum
eftiqUipp« virtus eotum ficut pnmo tmpetu ma-
ior quam vitorumeft; ita fequens minotquam
runl Alpina cdtpora humente coelo educata, habent
quoddam Emile niuibüs fiiis. Cum mox caluere pugna,
ftatitniniudoremcont, fieletri m otu quafi folt laxantur.
Hi fiepe fie üliâs, fié Britomato duce nonprms pofituros
fe balthea quant Capitohumafcendii&nt mraoerant, Fa-
fifcum auteiii cft,3é^ifitos epS Amilius m Capitolsoducm- ^
seit. E t quod duxeortimde Romano milice praedam Mar-■ 1
ti luotorquem auretim denoniftet,intetcepit luppttervo-
tum,Sé detiusipfiusAripuiftinis altornmquc Gauorum
torquibus aureum tropHäumlouietexitFlaminius. Rex
quoqseoénm Vitidomims Romana atmiy u lcan o p to -
mifetat. Aliorfum vota ceciderunt. Ocdfo entm ec) ^
Marcellusterriapoftpattem RomnlumFetetrio' lo u ia t-i
mafiiipendit. Illytici autcm,ideft,VenetifeaLibntminb
extremis Alpium radtdbusagnnt, intet Atfcm Tniumq)
Humen lonvifftme per ts tam Adtiarid maoslittuS eitult.
H i tegnariicTeutanamüliete populatiombus non coo-
tenti.beentutfcelus addiderunt: legätos Romanos ob ea
qnxdeliquetaBtiureagentesHe gladioquidemicd vcvi-
iftimas feciiti perenflètunt. Prxfèdos nauiutB igm c sm -
burunt. IdqjquoiBdigniùs foret, muliet imperauif-Ita^
G n io Faltrio CeBtimalö duce late dominätür,Stn«^ie -
entesin prindbium colla legarortmi manib. litanete. Pott
pr imum aöt Punicum bellmn,vix quadriênmum fequics:
eccealterum bellum,minits quidc fpScio,.(Bec enimim-
Älius decemnonem annes tenensjfcd adeo cladiu a tto d -
tkte tcrribilius.vl ft quisconferatdamna vtriulq; popuü,
fimiliorviàofit populmillequi vielt, Vrebat nobile po- &ipfttfS
VeRegn.SuccejJl 747 !
éc ipfius exercîcûs ardot elanéùîc, àdeo vtvere diiStiim fit, | teretilr.0 populum dignum ôtbis impeiio,dignumque o<
Capuam Hartnibali Cannas foiffe.Siquidcm inüi&am Al- : mnium fauore & admiratione hominum ac dcoruml com-
K , v. .. »- ^ •• • — '
puirusàdvltihiô5m0tusabinceptonondêftftjf,& fuade
vrbe follicitus, Capuam taniei} non obmifit, ftd parte cx-
ercitus fub-Appi o confule relidUy parte ^keeum in vrbem
lècuta,abfenslimulpræfèn(quepugnabat.
Quid ergo miramur,mouenci caltra à tertio lapide Han*
nibali iterum iplos dcosreftitilTe? T an ta c n im a d lîngulos
illius motus, luisimbriumcopiaefFuk eft, tantorum venpibus,
indomitumque armis. Campaniæ ( qttis crederet )foies, & tcpentes foiltibus Baiæ fubegecunt. PermilTurar
eft interim Romanis refpirare, & quafi ab inferis emerge^
re .arma non erant, detra&aluntremplis: deeratiaüen*
tusjinkcramemum liberataferuitia: egebat âîrarium, o-
pesfuasfènattisin medium libens protulitî neenon pari-
terquod-in bullis cinguliique 8c annulis e rat, nec quic-
quam iîbi auri reliquefunt. Eques fetutus exemplum,imi-
tatæq; equitem tribus.penique vixfuffecerunt tabulæ,vix
feribarum manus,Leuino Marcelloque confulibus,quum
pr iuatorum opes inpublicum referrentur. Q u id autem in
eligçndis magiftratibus, quæcenturiarum fapiemia, cura
. iuniores a (ênioribus conftlium de creandis côlulibus pe-
tieruntf’Quippe aduerfus hoftem tories viâorem,tam cal-
lidum, non virtutè tantum (èd fuis etiam pugnare conliliis
oportebat. Prima redeuntis, & vt ita.dixerim, reuiuikeiv
tis imperii fpes Fabius fuit,quinouam de Hannibale vidto-
riam commentus eft, non pugnare. Hinc illi cognomen
nouuiri & reipublicæ fàlurare.Cundfcator: hinc illud ex po-
puib, vç imperii Scutum vocaretur. Itaque per Samnium
totum, per Falernos, Gaüranofque faltus fie macerauit Hâ-
nibalem, vt quia fratigi virtute non poterat,moracommi-
nueretuc.lnde Claudio Marcello duce,etiam congxedi au-
fujs eft, cominus veniç & pepulit è Campaniâ fua, & ab ob-
ndioné Nolævrbisexcuffit.Aufuseft&Sempronio Grac-
çho duce per Lucàniam fèqui &terga prémere cedentis,
quamuis cum, b pudor, fèruiltpugnarecexercitu ( nâ hue-?
ufque to t malacompluérunt ) lcd libertate donatos. de
feruituteRoipanos fecerunt. ô horribilemin tôt aduerfîs
fiduciam, ô fingularem animum&fpiritum populi Roma-
ni»tam arâ:is aftlidtifqùe rebus iv t deto taitalia dubitare
debuifTet,aufus tamen cftiffdiuerfarefpicere, quumq; ho-
ftis in iugulo per Campaniam & A puliam volitacet, medi-
amque de Italia Africam faceret^ eo d em temp o t e 8c hune
lùftinebat, & in Sicilian^, Sardiniam, Hifpaniamque diui-.
laperterrarum orbera arma m ittebat/ Sieiliam mandat
Marcello» nec diu reftituit. tota enim inlula m vna vrbe
ftiperataeft.°Grande iîluds&ame idtempus inuidumea-
put Syraculæ, quamuis Ârchimedis ingenio defenderetur,
aliquando celîerm>t. longe illi triplex niutusj totidemque
arces portusillê marmoreus, & fons celebratus Arethufte,
nili quod hadtenus profuere, vtpulchritudini vidæ vrbis.
parceretur.Sardiniam Gracchus arripuit.nihiUlli gentium
fericas, Inftnorumque ( namftc vocantur.jimmanitas mô-,
tium profuere. Sasuftumin vrbes,vrbemque vrbium Ca-
ralim,,vt gens contumaxvilifquemoitis, làlreïn deûderio
patriiloUdomaretur. In Hifpaniam veto mifli Gnæus &
! Publius Scipiones, pane to tam Pcenis eripuerunt prouin-
ciam.Sed-infidèntes Punicæ fraudis inftdia, alterum ferro
caftrametantem,alterum,quum eualîflètin turrim, cin-
d um facibus opprellèrunr. Igitur in vltionem patris &
patrui milfu^eû a im exercitu Scipio, cui iam,grande no-
- men dé Africafàta decreuerant. Bellatricem illam viris.ar-
mifquenobilem Hifpaniam, illamfeminariumhoftilis ex-
«rcitus, illam iam Hannibalis eruditriçem, incredibile di-
d u , tôtam à Pyreh asis montibus, inHerculis columnas
in Oceanum recuper^uit. Eodem quidem die quo oblèllà
eft Carthago capta eib ïielcio citius ati felicius, quam facile,
vel vna probar, omenque Africanæ vidoriæ fuir quod
tam facile vida eft Hilpaniæ Carthago. Ccrtum eft tamen,.
adprofligandam prouinciam maxime profeciflè ducis làn-
ditatem, quippe, qui captiuos piieros puellalque praeck
puæ pulchritudinis barbaris.reftituerit, ne in conlpedum
liium quidem paftùs adduci, ne quid de virginitatis integritate
torumviolentiacoortaeft, vtdininitus hoftemfubmoue-
ri, nondc<elo,lèd ad vrbis ipfius moenibus 8c Capitolio
videretur.Icaquefugit&ceflit,&,in vlcimumle Italiæ re-
cepitfinum,quum vrbem can.tum non adorcam reliquift
1er. Siquidem ab Hilpania Hafdrubal frater Hannibalis
cum exercitu nouo, nouis viribus, noua belli mole venie-
bat.adumelïècproculdubio, lî vir ille cum f atre fe iun-
xiflet: Sed hune quoque tantum quod ab Alpe deltepde-
rat, apudque Metaturum caftrametnncem Claudius Nero
cum Liuio Salinatore debellat. Nero in vlrimbs Italias
angulos fubmouerat H a n nibalem. Liuius in diuerftftimam
partem,id eft,in iplàs nafçentes Italiækuces ligna conuer-
terac.Tanro, id eft, omni qua longiflima eft Italia loloin-
tetjacente, quo cqnlilio, qua celeritate confules caftra c6-
iunxerinr, inqpinatumque hoftem collatis fignis oppreïïè-
rinc,nequcidfieri Hannibal fçnferit,difficile didueft.Ger-
te Hannibal re cognita,quum proiedumfratris caput ad
fiia caftra vidillet, Agnofco, inquit, infelicitatem Cartha-
ginis. Hxcfuit illius virinon fineprçfagio quodam fati im-
minentis prima çonfelïip. lam certum erat Hannibalem
etiam ipfius confelfionepofle vinci, fed tot rerum prolpe-
rarum fiduciaplenuà populusRomanus magni^ftimabac,
a^ierrimum hoftem in fua, Africa debellare. Duce igitur
Scipione in ipfam Afriçamtota mole conuerfiis, imitari
coepit Hannibalem, & Italiæ fuæ ciades in Africa vindicate
» Quas ille d iib o n i, Haldrubalis copias fu d it, quos
Syphacis Numidici régis equitatus quæ quäntaque v-
triufque hoftis. caftra facibus illatis vna n o d e deleuitl de-
pique iam nonàtertiojapide, led ipksCarthaginis portas
oblidione quatiebat;fiefàdum, vc inhærentern a tque in-
cubantem Italiæ; extorqueretHannibalem. Nohfuitma-
ior fub imperio Romano dies quam ille, quum duo-omnium
& an tea & poftea ducum maximi duces, ille Italiæ hie
Hilpaniæ yidor, collatis cominus fignis direxere aciem.
Sed & colloquium fuit inter ipfos de legibus p ad s, ftete-
runtdiu mutua admiratione defixi : vvbi vero de pace non
conuenit, ligna cecinere. Gonftat vtriulque confeffione,
nec melius inftruiaciemiiieciaerius potuillè pugnàri. Hoc
. Sdpio deHannibalis,Hannibal de Scipionis exerdtu præ-
dicauerunt. Sed tamen Hannibal celut, præmiumquevi-
doriæ Africa fuit, &fecucus Africam ftatimrerrarum or-
bis. P oll Africam iam yinct neminem, puduit, led æquo
iure vbique fubadi. Piimum igitur Leuino conliile Populus
Romanus Ionium mare iugrellus, rota Grædæ litora
velut rriumphance dalle peragrauin Spolia quippe Siciliæ
Sardiniæ, Africæ præfèrebac, & manifeftam vidoriam,
quam naca in prætoria’puppi kurus pollicebatur. Aderac
1 ponte inauxilium Attalus rex Pergamenorum,aderanr &
Rhodii, nauticus populus, quibusd mari conful, à terris o-
mniaequis virifquc quatiebàt. Bis vidus, bis fugacus rex
Macedonum, bis exutus caftris, quum tamen nihil terribi-
lius Macedonibus fuit iplo vulnerum a lp e d u , quæ non
lpiçulis,neelàgittis,necvllo Græculo ferro, lèd ingeatib.
pilisnec minoribus adadagkdfis vitra morem patebanc.
Enimuero Flaminio duce, ad ihuios an tea populo- Romano
Chaonum montes, Sauumque amnem perabrupta va-
dencem, &adiplà Macedonia? clauftrapenctratum v ido-
ia fuir.Nam poftea nunquam aulùs congredi rex,ad tumu
delîbaifè làltem oçùUsvidéretur. H^jcin diuerlà | | „
'terrarum populus Romanus, necideo tamen vilceribus I- lôs, quos Cynocephalos vocant, vno ac ne eo quidem in
taliæ inhæientemlùbmouere poteratHannibalem» Plera- ! iuftoprælioopprimitur. In Numidia tunc amici Popuii
que ad hoftem defecerant,&dux açerrimus contra Ro- Romaniregnabant. Sed Iugurtha contra le bellum mouic
manosltalicisquoqueviribùs vtebatur. Iam tamen eum Romanorum, propter nbeem Adherbalis & Hiemplàlis
plerilqueopidis®iofiibusexculTereRomani.IamTa-1 Miciplæliberorum,expugnataqueeft primum à Metello
rentum tulcranc,iam& C apualèdes, domus, & patria al-, j conluledehifte à Mario Numidia doirntf.' Mauritaniam
tera Hannibalis tenebatur,cuius amiflio tantum Poeno du- vero Bochoris tiiebatur. Sed quum colledio omniu Mau-
ci dolorem dédit, v t deinde totis viribus Romam conuer- rorum fada eft,Iubas rex vidés quæ pugnæ fuilTec oftenlîo,
R r r