fat fubelTe
. Caiuirió.
Càp. 8.
(p reges.
C ÀP. 9.
ualdifallax
auariua.
Sambucus
producit
Cap. ió.
Sasonura
rebellio.
darts ‘ttirilïtüm fondit Galli, Quodillcaudieris vél qui cum
cô'èranr, cortuocatis focëtdotibus aôüd Mëtérifeih ciiritâte
m, Cautinus archidiaco'nus , epiiropus ordinatùr. Cuni
ait rem veuillent nûncii CatoniS presbytèri, hîéiam epifcôpus
état. Tuncexiüïïu regis tradftfs ei clerlcis, & ômni-
bus quæ hide rebus ecclefiæ exhibueîant; ordinatique
qiti'cum copergèrent epifcopiS, & camerariis, Aruernos
eum direxerunr.Qui à^clerici s& ci u i bu s li penter exteptü'Sj
ëpifcôpus Aruernis eft datus. Grandes pollea inter i'p(urrt&
Càtoriem presbÿterüfn inimiciriæ, Ôrtæ funt; quia rtul'üs
vnquâ pôtuitneâere Gatonem, vt epifeopo fuôfubditus
effet. Nam & diuifio clëri'coruiri fatflaeft, déalii tëàü'tino
epifeopo erant iubditi, alïi CatOni presbyteroî quod eiS fuit
maximum detrirtienttiih. Cautinusautem epifcôpus vi-
dens eum nulla rationè polie flcdli, vt lîbi ellct fubditus,tâ
ei quarrt amicis eius velquicunque ei cônfèntiébartt, ora-
nes tes Ëccleliæ abftuh’t, reliquitque eos inànes ac vacuos.
Quicunque tarnen ex iplîs ad èüm conuertëbantur,fterum
quôd perdiderant recipiebanr. s
Régnante verb Agilane apud Hilpaniam ; tum populü
grauimmo dôminationis fuæ iugoadtereret, eXërcitus im-
peratoris HilpâniàS eft ingremis,& ciuitatei aliquas perua-
fit Ihterfeôlo au tem A gilane,Àthanageld us rëgnum acce-
pit. Qui multa bella courra iplum exercitum poftëaégit, &
eos pl^ruhquedeuicit.ciuitatefque quas marc perualeranr-,
ex parte auferens dépotéftâte eorum.
T heodôvàldvs v'éro cum iâtti adultùs effet, Vul-
dôtradam d uxit vxorem. Hune Théddoualdum mali fui lie
ingenii, ïta vt iratuscuidam quem fufpeâum dè rebus luis
habebatjfabulam fingeret,dicens:Serpens ampullam vino
pleiîam repèrit.per cuius'ös ingrefîus, quod inrtis habeba-
tur aüidus haufir. A quo inflatus vino exire per aditUm quo
mgrelfosfuêrathori vale bat. Vënieris vero vini dominifs,
eum illé exire niteretUr» hëc pollet, ait ad lerpenrem, Euo-
mepriusq> inglutifti, & nine poréris abfcëderê liber. Quç
fabulamagnum^dimorem arque odium præparauit.Sub
eôeftim &Bucermus>crim rotatrt Itàliam in Francorum ré -
gnùm rëde'giffèt, a Narfcté îritérfeâuS eft: ItalSaad partent
ticulô tèmporis illius regem mon Chlothàtium, ftatim e-
ieétè Cailtino àb cpilco’patu iftë pràzpoûe’fétur eccleliæ.
Sedqui cathedram beati Martiriitontemptüi habuit; quâ
volüre hon àcçepit: impie tüfnque eftin eo qtiod Dauidce-
cinit dicens; Noluit benedidtioneré, & prolôhgabitur ab
'éo. ërat enim vânitatis cbtliurnoelàtüsj nullurélibi putans
in làrï&taré Haberi præftahtioremiriam quadlih vice con-
d’üdlam pecunia mulierè clamare fecit in ecclefiâ^qUali per
energiamjßtle làndlum magnum, Dèoq; chariim côfiteri:
Cautinum àurem epilcopum omnibus (celeribus crimi-
iiolumdndignumque qui lacerdotiumUebuifletadipilci.
Deniquè Cautinus adftimpto ëpifcopatUitalérti le reddidit,
vtab omnibus e&eCraretur, viho vitra modühi dedi-
tus. nàmplerumque ilitantum infondebatür potii » vt de
conuiuio yix à quatuorpoïtarétur. Vnde fàdtüm eft yt epilepticus
fiéret in lèquenti; quod làépius pOpulis mahifelta-
tüm fiiin erat enim & aitàritiaz intantum ihcumbeiis vt cu-
iülcünque poflèlfionii fines eiu's terniinöadhaelillcnt: inten
tum fibi putatet fi ab ëiïHëm ^liquid non minuilfet,& a
maiorib us quidem cum rixa ïk Icandalo auferebatl a naitio-
ribusautefti violenterdiripiébat. QùibuS & a quibus, yt
Sollîüs hotter ait, nec dâbat precia contemnenS, hec acci-
piebat inftrumenta defperans. E|atenimttinc teftiporis A*
naftafius prelbyter, ingenüiisgencre, qui pet chàrtas glo-
riofie memorire Chrothîldis reginæ,prôpl:ietatem ahquam
polfidebat: qUem pleruhquë cbhuentum epilcbpus roga-
bat humiliter àc fuppliciter : vt ci chartas lu prâdidlrç régime
daret, fibiquepôlîèlïîonem hanc liibderet: fè'd ilbc cühl
vblüntatemlàcerdotisluiimplere differret,eumque epilcbpus
nunc blanditiis proüoçarét, hünc minis tetreret,ad.
vldmuraintiitum VrbiexKiberi ptçcépit,ibiqueimpudëri-
tér teneri: & nifîinftrumerita daret, iriiuriis adfici, & famé
riecari iulfic. Sed ille virili rëpugnans Ipiritü, nunquam
•præbuii inftrumenta, dicens : Sariüs fibi eilèad tempus ni- ,
edia tabelcere„quam Ibbolém in pofterum mifêràm dere-
linquLTunc ex iuflu e'pifcopi traditur ciiftbdibus vt nili.
haS charrülas*proderet, fame necaretur. Eratehim ad bafi-
licam lânéli Calîii mattyris crypta antiquilfima abditiili-
Cap. n.
Cautinus
vihôlcnimperatoris
capta:nec fuit qüi eatft vltra reciperetrSubhü- maque, vbi eratlepulchruni riiaguum ex marniote Fario,
ius tempore vüas in arbotequä ßnlbucum vöcamus, abf- in quö grandxui cuiufdam hominis Corpus pofitum vide
que vitis cbniünctiöne natas viditnusr&flores iplärum ar-
borü, qurc nigra, vt nöftis, grana proferre fölitae lunt, race-
ihonim grana dederunr. Tune & iri circulum luria* quint
ftellaexaduerfovenieiisintroifle vifeeft. Cre,db fitec figna
hlorcem ipfius regis adnunciafle. Iple vero valde infirma-f
tüs,a cindtura deorlum levojptare non poterär» Qui pau-
larim d'ecidensilfeptitrio regnrliii anno inortuus eft,regnu-
queeiusChiothariüsrexäccepit.copulans Vuldotradäm
vxorem eiiis ftr^ro fua Sed iriCTepitiis a läc^rdotibus, reli-
quit earn, dans ei Gariiialdumdücem, dirigehlqüe Aruernos
Chrafnnum fiiium laum.
Eo anno rebelläntibus Saxonibüs, Chibthariüs rex c5-
motb cöritraeös exercira,maxifnam eorurti partem delc-
uic, peruagans tbtäm Thorihgiam acdcuaitans, pro eo
quod Saxonibüs luppetias ptsftitillent.
Deccdcnte verb apud vrbem Türohicattt Guhthario e-
pilcöpoj per eihifilbncm, vt förunfc, Cautini epilcopi, Cato
prelb/ter ad gubernahdam Tlironica: vjbis ecclefiath
petebatur» V nde fa&um eft. vfconiunÄidericicümLeii-
bafte märtyrario & abbate, tum thagno apparatu Aruernu
properarent. Gümque Gatoni regis volufttatem patefecif-
fent, liilpenditeos arelponfo paucis diebus.Hi veroregrc-
di cupientes, dieünt: Pändfe nobis voluntarem tuä, vt Icia-
mus qüid debeamüs lequi-.alioquin reuertimurad propria.
Noh ienim noftra te ^oluütate expetiüimus, led regis pras-
ceptiohe. At ille, vt erat vanaeglorirc cupiduSiadunata pau-
perum caterua, clamore dari'prxcepit his verbis; Gur nos
deferis bohe pater filios,quos nunc vlq-, educaftijQuis nos
cibo potüque reficiet, fi tuabieris? rogamus ne nos relin-
quas, quosalere confuefti. Tune ille conuerlus ad clenim
T uronicü ait: Videtis nunefra tres chariflimi,qualiter harc
multitudo pauperam me diliginnonpofiiim eos relinque-
re & ire vobilcum.Ilhid hi refponliim accipienres, regte Ifi
SuntTuronos. Gatoautem amicitias cum Chramno ne-
xuerat^romilfionem ab eo accipiens,vt fi contigetit in arbatuc
lnliôcfèpulchro luper lepultum viuens brefby^er
fepelitur, operitdrqUe lapidequopfiuslàrcophagum fiiit
obredlum, datisante ollium ctiftochbüs. Sed cultodes ftfi
quod lapide perèmèretùr, cürtt elfèt hyems, accenlb/gnè,
vind lopin calido obd^rmiunt. Àt prelbyter tahquam no-
uuslôhas velut de ventre Iii&rii i ta de concluiione tumu-
li doniini milèricordiam fiatigabar.Et quia Ipaciolum crat.
vttlixim9 fàrcophagum,etfileintëgrumvertece rioiipotë- j
rat, manuStairlenin parte qûa voliulïètlibéré ektehdebat»
Manabatenim ex olfibus mortuis, vti^fe referre eratlb-
iituS,f(Étorlethalis,quinon Iplüm externa>verümetiam
internavifcerumquàtiebàt. Cumqne pâllibaditiis nariuna
obierarct, quamduifIacutrtcontihe,re potërat, nihil péîlï-
müiii lèntiebattvbiautemlequafiluftocaripùtabacjfemotöpauliilum
ab orepallio, non modo peros,autpernarës,
verümetiam periplas, vt ira dicam, aurcs, odorem peftifl*-
rum hauriebat. Quid pluraf* Quandödiuinit^ti , vc credo,
condoluit manum d exteram ad IpOndam larepphagi tetc-
dit, reperirque vedtem, qui deceaentë opertorio, îhtêrip-
fiimaclabium lèpulchri remanferat. Quem paulatimcô-
mouens: lènfit cooperanti Dëiadiutorio lapidem amoue-
ri.Vcrum vbi itàrémotus fùit,vt prelbyter Caput foras edù-
cërét, maiorem quo totùsegrederetur aditum liberius pa-
te'fecit: intereaoperientibus no<fturnis renebrisdiem hec
adhuc vlque quaque difFufis, aliud cryptæoftium petit i e-
ratenim lèris fortilîimis çlauilquefirmilfimis obferatüm:
veruntamen non eratita leuigatu, vt inter tabulas alpicere
ho m o non poïlëti Ad hos admis prelbyter caputréclinât,
aduertitq; hominc viam prætereuntem. Hune licet voce
tenui vocat. Exaudit ille,înec mora,lècutimmanutenens
fades ligneas quibus fèræ continebantur, incidif, adituq;
prelbyteropatefecit» Atille de noéle conlùrgens,ad domü
pergit,làtisvirumcblècrans,ne ^ e eo cuiqua aliquid enar-
rarer.Domü igitur lùam ingrelliis,inquifitis chartis quas ci
memorata regina tradiderac, ad Chlotharium rege defer t,
indi-
G
Chramnus
oditbeney
fibieonfu-
lenccs. -
Hiftoricis
ceffarium.
Cap.14. ,
Chlotha-'
iuseatpe-
itionfenj-!;
P«at in Sa.
D
»iqusöc
I ."i.ldiiet
‘poliantuf.
indicahs qualiter ab epilcopo fiio viiien's lèpùltufàe fuëfat
mancipatus.Stiipefçentibus autem omnibus, & dicentib9?:
nunquam vel Neronenivel Herodem talé facinus perpe-
traftê,vt homo viuens lèpulchforecpnderetiir, adüënit ad
Chlotharium regem Cautinus epifcôpus. Sed acculante
prefbycero, y ictus eonfufufqv difceflït. Prefbferautem acT
ceptisàrege ptæceptionibüs, res fuas vtlibuit defenlàuiti
pofîèdicqi acdliis pôftèris dercliqûit. In Gautinoaittemni-
hilfcnétijhihiip.ehfi fuir, deofnhijîus n. fcnpturis taëccle-
fiafticis q leciilaribùs, àd plene immunis fuit : Iudaeis valde
charus ac-lubditus efatj'non-pro làlu tç, -v t paftoris cura <ie-
bet elTélbllicita,led pro comparandis lpec;iebus,quas cum
hic blândirëtur,& illifc adulatoresmanifeftilîîme'cleclarà-
rent,maioriquai‘n conftàbantpreciovenundaban^Chra-
nmusverohis:diéf>^sapud Aruèrhum refidebat. hinlt^n.
caufæ tun.c ^er eum irrafionabilitér'gerebahtur, & ob hoc
celeriusablatus ëftdë munc(o. multum n. îhalediccbatnrd
popu]o:nullum autem homiriem diligebat, dquo confiliü
boqum vtileq; pofTetaceipere, nifi colle&asviles perlon^s
xtateiuuciiili flulftuanres fouebat & diligebat, porumqiie
icoiifijju àuÿiéos,ita vçKlias:fenatQrü dans prædbntbiis,ei^;
dévi detfahi luberet. Fir m i n ü a cpiti i tatu vr bis graüit^r in-
^ûiriatfcàbëgît, & Sàluftium Euôdii filium lubrogâuitV Sed
. Fitminüs'çum locru fcàÈcelefiâpçtiit.: Erant àute quadra-
gelïi ue d 1 e s:& Cau tin us cp ifeop us, in Bnuatènfcm dioecè-
| npfalledo adiré dilpofiierac^iüxtainftitutidné fcnéiiGàl-
li,iicut liipra Ccriplïmus.Ega-flùs eft igitur epifeop9 ab vrbe
1 t umagnofletu., metuens he aliquid in itinére aduerfi per-
,feh*ecqntehdebàtft.&ip'fi rexChramnus mihas. Qui dum
ïcéragytetjnii^rexImnâcharium&Scïprariumpfihipsde
'•'%^^'f^0*^ehs:Ite&viabftâhifeFfcréinüVÇiçiàriamque
eius de Ecclefia. Delcçndente vero epifcopo cum
pfcllentibjficutfcpramemorauimuSjhiquHniffifuërantà
Çhrai^hoiingrediuntufEcclefià . ac Fifmihü Cælammqî
vanisçpllocunonumdohsmulceretentant. Verüvbidiu-
tiiîïme,alia ex aliisdeambulantesper Ecclefiam eolioquü-
tur, ^ inhbe quicôhfugerany, intënderent ex animé qiiæ
• dicebantur ad regias ædis lacræ quæ tune referais fuerant,
adpropinquaiit. T une Imnaçhariüs Firminum, Scaptarius
^ ^ v a4PEe^ n/OSj*nt^ b raçhiaabEÎcclfefiaeiiciünt,pa-
ratispuerisquifüfcipèrenhquosftatimin'éxiliüdirexerÜL.
Sed dëaltéradepreffisforanoeuftodib9, ipfi féliberosTen-
tientës,ad beati Miaiji bàfilicâ confugiunt, &fic ab exilioS
liberantiu.restameneorü fifcp céllatælunt. Cautinus aute
epilcopuSjCum fiilpeéfuS ellet^q?& ipfciniuriaretur,ac me-
moratum iterterenséquum hâberet ftratü, viditpoft tefgü
homines vëniétescunicaballis, qadoccurfumeiusvenie-
bantfec ait : Væ mihi,quia hifimt quos Ghramn9 dîrexitad
me çôprehendendum. Etafcenfoequo, reliéto plàllëndo,
Iolusvlq-, inporticùm bafilicælàndfi Iuliani,ambobus vr-
g'ehs calcaneis cornipqdé,pene exaiiimis percurrit.Séd nos
h*c narrantes, Saluftiilententiam, quam in detraéfcoreshi-
^priogmphomm protuIit,memoramus.aitehim:Arduum
Videturres géftaafcribere , primum quod fada, didisexe-
quenda funt:deinde quiapleriq; deliétaquaî reprehéderis, I
maleuofétia & inuidia diétaputant. Sed cçepta fequamur.
Igitur Chlotharius poll: mortem Theodoûaldi, eum regnum
Francia»fùfcepilïèr>atque illud circumiret, àudiuità |
luis iterata inlàmaefreruéfcere Saxones,fîbiq; elfe rebelles, j
& quod tfibuta quç annislingulis eonlueuerant miniftrare
côtemnçrént reddere. HiS incitatus verbid; ad eos dirigit-.
Cumq; iatp prope terminum illorum eftèt, Saxonesiega- [
tos ad eum mittuût,dicehtes:Non n. fumus contemptores
tui, & ea qu.-E fratribusac nepotîbus tuis reddere conluë- I
uimus,hônegamus, & màioraadhucfiquaffierisreddëms: |
vnumtantü expolcimus,vtii tpax, ne tuus exercitus & no-
ftërpopulns collidatuiv Hrccaudiens Chlotharius rex, ait
fuisiBene loquunruf hi homines, nô incedanius luper eps, j
he forrépëccëmps in Deum atilli dixerunr : Scimüs enim, i
eos rncndaces,nec onminô'quod prohibefint impieturés: - j
éamasiuperebSiRuifilrn Saxohcs obtmerarit hiédiëtate |
iâèultatis i 11 æ, pace petctes.Et Chlotharius rex ait luis : De- I
fiftite quæio ab his hbminibus,,4)élu'pef nosDëi ira concis i
tetdr.Quod illi non adquieueruht.RurlumSaxones ohm- J
(grp »it.v^ftimentaipeçora,;vël omne corpus àçirirarislûæ, j
dicentesrHæc olimia tollite cum mëdiétate fëfræfioftræ;
tarir vxéres & paruulos noftros rëlinquitc libères, & bellü
in ter nos noéom mittàtut.Franci aütê nec hocadqüiefcere
volûerunt. Quibus ait Chlotharius rex, Defiftitè quæio,
defiftice ab hac inrentione, Verbum h.diredum non hahe-
mus : nolitead bellum ire in quo dilperdamini. Taméfi eo
ire volueritîs , lpontaneayoUintatë ego nonlëquar. Tune
illi ira cömmoti contra Chlotharium regem,fuper eum if-
ruuritj&fcindentes tentorium eius',ipfum quori; conüiciis
exalperantes.ac virietrahentpsaintetficere voluerurit, fi cü
illis âbire differrét.Hæc vidcsChlodrarius, inuituS firit cü
eis.Atilliinito certamine, maxima ab aduerlariis inteme-
cione cæduntUrrtantaq; ab vtrôqj exèreitu multitudo céci-
dic,vt neç xftimati nec n,umeràri penit9 polfit. Tüc Chlotharius
valde confùluspacem petiit, dicens, fe non luà yo-
lu n ^ e fuper eos vënilïe.Qüa 9btenra,nd propriarediic.
T uroriiei àutëm audierites regtéllhm fuilïè regé de cçde
Saxbnum ,fa<5to confenlù inÉufr onium prelbyterum ,ad
eurir pergunidataq; fuggeftiôhe,relponditrex:Præcëpérâ
n.vt Catoprelbyterillic'ordinafetur,&cur eftlpretaiülfio
noftrajRèlpohderunt ei : Pçtiuimus enim eum, fcd nolriit
venirè. Hoec illis dicentibus, adüenit lubito Cato prelhy-
rer,depreeans rege, vt eieétoCautino, iplum Aruerno lu-
bferétmftitui.Quodregeirridéte, petiitïterum vt Tiironis
ordjnaretur, quod ante defpexçrat. Cui rexait: Egoprimü
præcegi, vëTuronis teadëpifcopatum confccrarent.-fcd
quaritumaudiô, delpeduihabuifti ecclefiam illam,ideoqi
èlongàberis à dominâtipné eius,& fie côfulùs àbfcèlïît.De
làhdo vero Eufronio interrogans,dixerunt,eum nepotem
elfe beati Gregoriijcuiûs luprameminimus.Relponditmx,
Prima hæc eft & magna generatio. Fiat voluntas Del, & B.
Martini,eledio compleatur: Sidatapræeeptione, XVIIL
i poll B.Mauinum fcnâusEufronius orcfinàtur epifcôpus;
Chramhus autemàpud Aruernos, diuèrlà vt'diximus,
exercebât mala, femperaduerlùs Cautinum epilcopum in- 1
uidiam tenens.Eo tempore grauiter ægrotault, ica vt cap illi
eius ânimia febre décidèrent. Habebat autem tilné fccüm
vii;um magnifie um, iri ornni bonitatepeflpicuurh ciueiti
Aruernum/A nfcouindu m nomine,qui eum vi ab hàcmali-
tiaquærebatauertere, fcd non poteràt. Habebat eniiri&
Leonem Piélauenlèm, ad omnia malaperpetrandâ graüé
ftimulum, qui nomims fui tanquäleo erat in omnicupidi-
tate feui flimus.Hic fertur quadam vice dixiflè, quod Mar-
tinus & Martialis ëonfelloresdômihi, nihil fifci viribus v-
tile reliquilfcn t. Sed ftatim pereuflus à virtu te cpnfellbrü,
furdus &mutus effeétus.amens eft morcüus.Venit n.mifcr
ad Bafilicàm S. Martini Turonos, celebraiïitqj vigilias, de-
dit munerà:fcd non eum relpexit virtus confueta:cü ipfc m
qua verierat infirmitate, rëgcelïus eft. Chramnus autem ab
Arnerno fegrellusad Piélauorum ciuitatëm venit. Vbicü
in magna potentia réfiderec , fcduélus pe^maForum confi-
lium ,ad Childebertum patruum luu m tranfire cupir, patri
irifidias parare dilponens. Ille vero dolofe quidé » fcd fiifci-
pere illü promi trie ? que monere Ipiritualiter debüerat ,ne
patri exifterétinimïçus. Tuncpef occultos nundos inter
le conimati, contra Chlotharium viiâtiimiter conlpirarüt.
Sed nedPiem^rfuit Childebertus, quod quoticlcunqi-ad-
uerius fratrem fiiumegk fcmjper confiilus ^hlcèffit. Chrâ-
nus vero hoc federe inito Lemouicinü remit, & illud per
quod prius ambulauèrat in regrio pa tris lui,in lùa dominà-
tipne redegit. Tune Amérriüs populps intra muroS tene-
batur inçlulus,& diuerfis infirmitatibus ppprelfiis grauiter
intéribàt.Pprro Chlothari9 rëxduos filioi luôSjideftCha-
ribermm &Guntchramnü ad eumdirig'it. Qui per Afuér-
num venientes,audiemefq; quod in Lemoüicilip elfct,vfc
que ad monté que Nigrum noittine dicunt,àccèdunt,eüqi
reperiunt. Figëntelq; tentoria, contrafcrefcdërunt, mit-
tëntes legationem, vt tes patemas quâ s thaïe peruafcrat,
reddere deberet:finàuté^liud,câpiirapræpararétadbëllü.
Cumq; ille partifiibditu fc elle Cohfingerçt, dicëretq;, O-
mne quod dtcumiui laxaré non potero, fcd lub mèa hoc
pot^ftatécum gratia patris mei cüpio fèriiiére.illi vtpræliü
hoc inrer iplos diiüaicaretfipöftuUnt. Cüihqüë riiôto v-
ttinq; exèreitu cum magnoarmorum apparatu ad bellum j
conuenilfcnt, lùbicoexorra tépeflas cumgraui corulcatio^
Cap.'ll
Euphtonii
Epifcopa-
Cip.xtfi .
Chramnus
zgiotat.
Lcoblah
phemans
obfuiduit.