het een of ander lichaamsdeel. Uit wijnsteen, salpeter en antimoon
wordt eene panacea aurea of pcmacea antimonn bereid, die den steen
der wijzen in zooverre nabij komt, ,d_at zij alle zware ziekten genezen
kan. Elders wordt van een. aurum potabile gesproken, dat in waarde
voor de panacea aurea niet .onderdoet; althans het wordt evenzeer
geprezen.
Omtrent dergelijke hooggeroemde middelen spreekt de faam echter
te luider, naarmate de ervaring minder duidelijke uitkomsten gaf.
Het onderzoek van stoffen van zeer onderscheiden aard, waarin het
middel voor de omzetting der metalen te vergeefs werd gezocht „leverde
daarentegen vruchten voor de.. geneeskunst op. Sla de genoemde al-
ehymistiseke werkjes op, en telkens en telkens weder ontmoet gij
geneesmiddelen tegen »hitsige krankheden” en ziekten van allerlei
aard; nu eens wordt er gesproken van eene »medicijn voor den rnensch,
maar die op de metalen niet veel doen kan”, dan weder naar een geest
van lood (eene vluchtige stof, die met behulp van lood wordt bereid)
gezocht om een water te hebben, waarmede goud en zilver geopend
konden worden, doch die ten .laatste alleen als geneesmiddel voor
den rnensch waarde bleek to bezitten, »Dese Medecine liebbe ik met
groote moeyte gemaakt en dachte hiermede -het zilver in goud-te
maken, maar dat stuk wilde mij niet aangaan; maar in de Medecine
is hij Meesters genoeg.” Overal ontmoeten wij de overtuiging van de
eenheid der geheele natuur. Dit^ aa t zelfs zóó ver, dat aan elke der
planeten een invloed op een bepaald lichaamsdeel van den rnensch
wordt toegekend.
»Daar zijn ook seven plaetsen aan het menschelijksjjichaem, waarin
yder Planeet hare bysopdere Werking heeft; als het, Silver, of de
Maen voor het voorhooft; Jupiter, of het Tin, voor den boesem en
de armen; het Goud, of Sol, voor het hert des mensehen; Venus,
of Koper, voor den buik of de navel;" de Dyen, of het dikke. van
het been, zyn de plaets van Mars, of het yser; de schynkkel, of de
scheenen , zijn voor Saturnus, of het Lood; voor de voeten is Quik-
silver, of Mercurius. En dit zyn de seven teekenen des Hemels, die
van buiten op ’s mensehen lichaem haer plaets nemen: maar de voornoemde
-Planeten—komen te samen, twee aan twee, te regeren over
de Slag-aderen der mensehen,”
Zou de vermeende overeenstemming tusschen het wezen der metalen
en van het menschelijk lichaam, zoowel in hunnen ongezonden als in
den gezonden toestand, die g o o s s é n v a n v r e e s w i jk doet spreken van
»de groote'Medicyne voor de mensehen en de metalen” , ook niet de
oorzaak zijn van de onderstelling, dat de geneesmiddelen ’s winters
krachtiger op het menschelijk gestel werken dan in den zomer? Hij
heeft dit,, naar hij meent, bij zichzelven en bij zijne vrouw waargenomen.
Boven zagen wij, dat hij ook de korte winterdagen gunstiger
hield voor het groote werk dan de lange dagen in den zomer.
»Gelijk brengt gelijk voort” , luidt zijne stelling, wat de verandering
der onedele metalen betreft; zonder tegenwoordigheid van goud
wordt geen ander metaal, daarin veranderd. En ten opzichte van den
aard der geneesmiddelen en het zieke lichaam denkt hij niet anders;
»gelijk wordt door zijns gelijk genezen.” Getrouw aan dezen stelregel
zien wij hem'op vieze stoffen van zeer onderscheiden aard, waarvoor
men in den regel den neus optrekt, voor tweeërlei doel zijne kunstbewerkingen
toepassen.
In het geheel van denkbeelden en voorstellingen, die tot de wereldbeschouwing
van onzen alchymist behoorden) mogen de meest ongerijmde
bestanddeelen worden herkend, op den naam van een geheel
mag het ten volle zijne aanspraken, laten gelden. Wie eenmaal op het
standpunt van zulk eenen stond, moest erkennen, dat goud groeien
kon en dat de rnensch dus. goud zou kunnen maken, wanneer hij
aap- de doóde secunda materia den prikkel tot dien groei mededeelde.
En hoeveel was er niet, waaraan dergelijke opvattingen steun ontleenden?
Men zag uit eene rups een pop ontstaan en later brak het
poppenhulsel los om ruimte te geven aan een vlinder, wiens vleugelen
zich weldra zouden ontplooien; men zag uit bedorven vleesch en op
zooveel andere plaatsen »wormen” te voorschijn komen en men twijfelde
er niet aan, of het eene was in het andere veranderd. Men zag op
zijnen tijd een onedel metaal, dat in goud veranderde, of hoorde
door ooggetuigen zulke veranderingen beschrijven. Zoo ging het althans
zeer veel ernstige beoefenaars en zoo ging het g o o s s e n v a n
v r e e s w i jk ook. Den 1 7 ^ Juni 1670 zag hij bij doctor h e l v e t iu s
in den Haag het goud, dat in tegenwoordigheid van dezen lijfarts
van' den. prins v a n o r a n j e door een eenvoudig man was gemaakt en
den doctor van een ongeloovige in een geloovige veranderd had. In
Aken luisterde hij den 2 9 sten October van hetzelfde jaar met een
zeer groot gezelschap naar het verhaal van mr. g u il l ia e m , muntmeester
en.goudsmid in genoemde stad, bij wien in 1655 door zekeren
s n i jd e r s ; lood in goud veranderd was. Hoe geloof te weigeren aan
eene zaak, waaromtrent Zooveel geloofwaardige mensehen getuigenis