aard, als zij billijk behandeld worden, dat, ofschoon hij een
aantal spaansche matten liad medegenomen, om de vogels die
zij voor hem vingen te betalen, niemand er aan gedacht
had hem te bestelen, wat men met volkomen straffeloosheid
had kunnen doen. Gedurende zijne ziekte was hij goed ver-
zorgd, en men bracht hem mij terug met het saldo van de
spaansche matten die hij niet had uitgegeven.
De lieden van Wanoembai, gelijk al de Aroe-eilanders, zijn
volslagen wilden, en ik zag bij hen niet het geringste spoor
van godsdienst. Er zijn echter drie of vier dorpen op de kust
waar Amboineesche schoolmeesters gevestigd zijn, en de bevol-
king in naam het Christendom belijdt en tot zekere hoogte
beschaafd en onderwezen is (,3). Ik kon gedurende den körten tijd
dien ik onder de Aroe-eilanders doorbracht, niet veel wezenlijke
kennis van hunne zeden en gewoonten verkrijgen; maar het bleek
mij toch dnidelijk dat hun langdurig verkeer met Mohammedaan-
sche handelaars niet zonder invloed daarop gebleven was.
Zij begraven thans dikwijs hunne dooden, ofschoon de nationale
gewoonte is, het lijk op een hooge Stellage te plaatsen
totdat het zieh onthindt. Ofschoon het getal van vrouwen die
een man huwen mag, onbepaald is, neemt hij er zelden meer
dan een of twee. De vronw wordt regelmatig van bare onders
gekocht, en de prijs bestaat in een groot assortiment van goe-
deren, waarin steeds gongs, aardewerk en Ideedingstoffen be-
grepen zijn. Men verhaalde mij dat sommige stammen de onde
lieden van kant maken, wanneer zij niet langer knnnen werken;
maar ik zag vele oude en afgeleefde menschen, die behoor-
lijk schenen verzorgd te worden. Ongetwijfeld gaan bij hen
die in veelvuldige aanraking komen met Chineesche en Boe-
gineesche handelaars, vele nationale gebruiken allengs te loor.,
vooral daar deze lieden zieh dikwijls in hunne dorpen neder-
zetten en inlandsche vrouwen huwen.
De handel die te Dobbo gedreven wordt, is zeer belangrijk.
Dit ja a r waren er vijftien groote prauwen van Makasser, en
wellicht een honderdtal kleine booten van Ceram, de Goram-
en Kei-eilanden. De ladingen der Makassaarsche prauwen
worden ieder op ongeveer / 12000 geschat, en de andere booten
zullen gezamenlijk misschien voor omstreeks /3 6 0 0 0 laden,
zoodat de waarde van den jaarlijkschen uitvoer op ongeveer
/ 216,000 mag geschat worden. De omvangrijkste en de meeste
plaats vorderende artikelen zijn parelmoer, schelpen en tri-
pang, waarbij kleinere hoeveelheden karet, eetbare vogelnest-
je s , parelen, meubel- en timmerhout en paradijsvogels komen.
Deze worden ingeruild voor een groote verscheidenheid van
goederen. Yanarak, in kracht ongeveer gelijk aän gewone Westindische
rum, worden 3000 kelders, ieder 15 flesschen van 2{
kan ongeveer bevattende, jaarlijks verbruikt. Inlandsche kleedjes
van Celebes zijn om hunne duurzaamheid zeer geacht en worden,
zoowel als Engelsche calico’s en ongebleekte Americaan-
sche katoenen, grof aardewerk, gemeene messen en scharen,
geweren, buskruit, gongs, kleine koperen kanonnen en olifants-
tanden in groote hoeveelheden verkocht. De drie laatstgenoemde
artikelen maken den rijkdom der Aroe-eilanders uit, waarmede zij
den prijs hunner vrouwen voldoen, en die zij als “wezenlijk eigen-
dom” oppotten. Wanneer men in aanmerking neemt, hoe weinig
deze lieden uitrichten, toont de massa der voortbrengselen die
jaarlijks worden uitgevoerd, dat de eilanden vrij dicht moeten
bevolkt zijn, en daar negen tienden van den uitvoer door de
zee worden opgeleverd, moet de hevolking vooral talrijk zijn
längs de kusten (l4).
Op den tweeden Juli zeiden wij eindelijk de Aroe-eilanden
vaarwel, gevolgd door al de Makassaarsche prauwen, ten ge-
tale van vijftien, die waren overeengekomen gezamenlijk te
vertrekken. Wij zeilden längs de Zuidzijde van Banda en na-
men daarop onzen koers vlak west, en het duurde drie volle
dagen eer wij weder land zagen, namelijk eenige läge eilan-
20*