m
äani dät laatfte hof gebleven, en genöod-
■Zaakc geworden, fs-, om’ zieh , op ’t ver-
' Äoek yandienvorft, alszynen kamerling,
en artilleryiädfter- genernal , tot andere
Mathematilc^e en zeer vemuftige uitvin-
dingeöyäan zommige van welke die prins
weTjöooo gülden te kofte gelegt heeft,
teverledigen, om die dan verder üit naam
van dien vörft aan den Roomich - keizer
Leopoldus, zelf in perioon (gelyk door den
yoomoemden heer P alentyn van der fVald,
in ’t jaar 1668. ook gefchied, en my uit
zyne brieyen, riog onder my beruftende,'
gebleken is) -te gaan vereeren.
De oude I*1 ’tjaar 1718. verftont ik uitdemond
Land-' van zeker vnend, die ontrent iöpo. zieh
cyd te Kaflel* in Heilen, opge-
Kaflel,- Zouden had, dat de grootvader yan den
grootva- tegenwoordigen Landgraaf, zelf een uur-
derdeste-werk uitgevonden häa, waar:;inden loop
genwoor-niet alleen van alle de planeten, en dever-
kgroot dere i^arren5 zeer'levendig en net gezien
wiert, maar dat van zulken volmaaktheid
was , dat het alle 100 jaaren maar eens
rond liep,. endan zynen cirkel op nieuw
weder zoodanig begon, dat het maar een
kerfje in zynen algemeeneri cirkel gevor-
dert, en waar by dan verder by de Wiskundigen
, af te nemen was, dat dit voor
een waar perpetuum mobile gehouden moeft
worden. _ _ ~:x- .•«......
Een Ook voegde deze vrienl hier by," dat
Eranfch hy te Kailel in ’tjaar idpo. eenhorologie-
maker van Orleans gekent heeft, die van
fer, S ä dcn J-anderave te «her tyd een gagie van
dienftvan 1200 gülden jaarlyks trok ,- ter tyd toe
deren hyvoltoit zbü hebben zeker konftig werk- J
waar aan hy toen al 4 jaaren gewoordigen
Landgrave na dat hy 'eäimum
zekere tyd op ’t not W eiflenftein in een mobilein
verzegelde karaer, van Auguftiis tot den t8ro°t.
I2dea November tpe*,-geiteld had, het
oordeelvan aUe Wiskundigen , doof dien
vorft ^ er toe öntboden , heeft afgewagt
die dit ftuk ook als een werk ( by al« nen
'däm
s s » m m tocn ™ + Jaarcnr gete
iopk arbcid ? en tzelve<zoovtrre gebragt had,
diergdy- dat hy ’t in f o£<5 maanden meende voltoit
kenwerkte hebben , waar toe hy te meer voortfedreven
wiert, door het gröot gefchenk,
em nog buiten die jaarlykze gagie: van
. den Landgrave beloofty maar de konfte-
naar quam kort daar na te fterven. Het
was een werk van den zelven aard,
’tgeen, yolgens de getuigenis yan veele
Wiskundigen (van den Landgrave ontbo
den, en om een voorafgaande oordeel daar
over uit yericheide geweften -Verzogt)
wonderlyk tot het uitvinden van Ooft en
Weft zou hebben; gedient 5 maar geen
van deze ontbodene heeren, wift dit werk,
■hoe zeer zy het ook- in zieh: zelven roe-
men -moeften , ineen te zetten' , betui-
gende alleen, dat het onwaardeerlyk was,
wegehs des mans groote uitvinding , en
jammer.,- dat hy niet een weinig langer
geleeft had^- om dit gadeloos fhik zelf te
volmaaken. • ’ < r /
In ’t jaar % *n ?t l3** l712- *s ’er te Kaflel ook ze-
1717. kere Orefyrer geweeft,'-die toen een per-
vindOre- ipetuuni Mobile an ’c gyoöt> begonnen, en
Gaffel het€erft x7 r7 - in Auguiti voltoit heeft, waar
Perpe- over hy , yolgens eiTch van den tegen-
, ~ wciA. 1 uy aiuxen
het met verfleet, o f door den tyd daar niets
aan brak)>dateeüwig zou können, en na
Freden zbü inoeten löoperi, geoordedt
hebben , aangezien het, eens bewogen
zynde, zondereenig uiterlyk geweld: o f
zonder eenige innerjyke veeren^ door zyn
eigen kragt liep. . 1
Het is een kas van i i vöeten diameto-.
De asjoflpiljisö vöeten lang,en 8 duim dik.
De fware itampers van eikenhout ftaan
tegen een muur , en-worden döor hef--
latten öpgebeurt.
Aan weerkanten is een ilinger ^ d ie
t werk een geftaejigeü , dock tragen ,
lo<m doet houden. | - r - " ä -q . '
■ Ook word doordeze Machine een fware
juft met fteenen van beneden tot bdven
in t voornoemde flöt opgeWoriden-, ‘ en
alle twyfleling , of ’t döor eenig werktüig
yan buiten gedreven mögt worden:, is 200
vo^ OI? en9 weggenomen¿¿dat
alle Wiskundigen, die,dit zagen , ’er o^er
verbaaft ftonden. Het kan ook 200 g«>
fielt worden, dat het 10, 30, jä iöö mäai
m eene minuut omloöpt.
_-=Dit- fchynt een uitvinding van dezen
Orefyrer zelf te Zyn, hoewelSe heermo-
gelyk , door ’t voornoemde 'onvoköidd
werk, wel eenig, o f immers meer licht;
dan alle andere Mathematici, die ’Ä e - :
zien hebben, heeft können bekomen, om.
daar op verder te können voorrgaan, ,m
Doch-’t z y daar^fnede'-Zoo %wil I’-dlfc
werk;, en die koöftenäar y • zyn zeer te pry^
zen^ en zyne voltoide ondemeining kan
noitgenoeg beloont worden, zoo zy maar
verdat tot i het nader uitvinden van Oofi
en Welt tqepaflelyk kan gemaakt worden;
Men wi l , dat Jan Baptifla Morims j Morimis
een -Franfck Alts, en koninklyk Höög- en 3
leeraar m de Wiskunde te Parys,'ditVoor- ren.
heen meende gevonden te hebben. B
. Hy. vertoonde zyne betogingen Wegens
de lengten, en breedtender pßätzen aan
den Cardinaal RicheUeu :, en , by nader
onderzoek van' gevolmagtigden -tot die
zäak, .vond men de zelve te land onfcil-
baar^ doch ter zee, daar ’t nogtans voör
at toe dienen nioefty önnut. - ; 7 - •
m De heer Cajßni, eert vermaard Fränfch
Starkundige , zegt in zyn Verhandeling
de Wrigne du propres de VAfironmie,
pa& 38; dat de-Eölyprenider SateUiteSj o f
Wächters; van Jupiter , het Zekerfte, - eh
kortfte middel zyn , ofn 'de nette leng-
tens te bepaalen. v . ®,
DeJezuiten , die in ’tjaar i«58f . ‘aan
Kaap de goede Hope aangeweeft ¿yh;,
heb**
hebben met hünne ftarkundige werktui-
gen wel verfcheide waamemingen daar
ontrent gedaan, envry veel daar van op-
gegeven, maar ik heb nog niet können
: zien, dat het aan deZee- of Starkundige
wereld eenig licht ontrent dit ftuk gege-
ven heeft.
Ook is’er ontrent dien zelven tyd zekere
Lieve Willemfz, Graaf, een Holländer,
geweeft, die zeer veel moeite aan-
gewend heeft, om Ooft en Weil uit te
vindenj maar ook zyne betogingen hebben
de proef niet können uitftaan.
Wifton, In ’tjaar I7 if . in de mäand Januarii,
Creet- gaf meefter tVtfion te Londen voor, ze-
hoom, en kere vüurballen gemaakt te hebben, Waar
door hy zyn Ooft en Weil meende te
können bewyzen.
In Decemiber 171Ö. beroemde zieh zekere
Mr. Creethoorn een werktuig uitge-
vonden te hebben , ’t welk Ooft enWeft
net aanwees 5 doch van wat uitwerking
die beide uitvindingen ter zee geweeft zyn,
is my noit gebleken, ’tgeen egtet, zoo
het ook daar goed bevonden was ¿ wel
bekent zou geworden zyn.
In ’tjaar 1717. denz7^“Maart, heeft
cen Jan Rajcber eenige betogingen wegens
zyne uitvinding van Ooft en Weil
m devyver in ’sGravénhage, in ’tbyzyö
van zyne Czaarfche Majetteit, die zieh
daar toen mede bevond, gedaan 5 doch
ik heb niet können vememen , dat die,
ook zelf maar in de vyver, in allen dee-
len yoldoende zouden geweeft zyn ,, en
indien dit waar is ¿ zouden die altóos väri
geengebruik o f nut op den woeilen Oce-
aanwezenj vooral niet om de groote mis-
wyzihgen van ’t Compás, en van wegen
de fware ftroomen , al ’t welke men in de
vyver niet ontmoetj de gronden’ van die
man zouden in zieh zelven echter wel
goed können zyn , over welke die genen ,
die zyne betogingen bygewoont hebben,
beter dan ik können oördeelen.
Hy heeft een belooning, zoo men my
1718. aldaar berichtte , van fbo gülden
hier voor genoten , ’t geen fchyn geeft
dat zyne bedenkmgen, en proeven, niet
t’eenemaal verwerpelyk moeten geweeft
f zyn 5 doch men wil dat hy met dit gefchenk
, niet zeer vergenoegt was. | Ik heb
’er ook gefproken, die zyne gronden, ’t zy
met , o f zonder redenen, ^keurden.
In ’t jaar. " P en 13dcn Máart 171p. wiert vanPa.iys
1719. beriqht, dat de Marquis van Bethune een
zegi de Memorie aan den heer Regent aangebo-
S e ß S -dén had 5waar ^ hy voorgaf Ooft en W eil
ne Ooft gevonden te hebben 5 ’t welk, zpo ’t waar
enWdt is, in der tyd door devaartderFranibhen
tehewt? °P 01 Weftindien wel nader zal
‘ontdékt worden.
In ’t zelve jaar in ’t laatft van Julii
fchreef men uit Frankfurt, dat de Heer
Jufius Henriats Mangold, Med , (£ P h il
I. D i E l .
Experiment. Prof. Ordim deRintele, Otter-
nurf, Zweiten, en fPentzigerode , zieh
onthoudende te Wetzlar, onder-verfcheide
andere zeltzaamheden uitgevonden had
een perpetuum mobile, o f een zelßloopend
en kildragend rad , dat rechts en links
loopt, en noit opgewonden word, heb-
bende een net geevenmatigt gewicht ,
’tgeen fnel , enlangzaam , bewegen kan ,
dät ook zeer ligt te heiftellen -, en van
inwendig maakzel en gedaante dat van
Heflen-Kaflelgelyk is, en-’tgeen zoo te
water als te land gebruikt kan Wörden.-
Ook had «lien zelven heer uitgevonden
een borologium perpetuum , of-een altyd
loopent uürwerk, dat noit opgewondfea
wörd, zynde zonder gewicht , öfvfeeren 5
en zonder ophoüden ebnige jaaren lahg
niet alleen zeer net de uuren, en - niinüü-
tenaanwyzende j maar öök zeerdiaiftig,
om de lengte op zee te Weten en uit te
vinderij ten' welken einde. hy ’er nog by
gevoegt heeft een net hüisje, ömdaar in
dit uurwerk in ’t 1 zeilen öp zee , ' ; -en; in
ftörmen v'in etrigelyke' beweeging te hod-
den , en dus altyd d? lengte te weten t
behalven dät dit huisje ook dient, om
’t voörnöemt uurwerk in een gelyken per-\
pendtculairen en netten borizönfaleh l&bpj 4
\ Zoo läng het fehip öp geen klip ftööt-, fe
doen blyven , waar döor het zelve1 ook
noit eenigen roefl öndeiworpeii ik' i‘ r-
Den zzfiea Maärt t yto. veftönt men uit s
Londen, dat de heer Jacob Rove^ op laft;
der Admiraliteit, op ’tfchip de^edforc-,
een proef van zeker werktuig, doör ;hem \,
uitgevonden,genomenheefi^ omdehoögte
in zee , zönaer den horizont , ö f zonder
fchaduw- vari de zön te hebben ^ tonemeiiv
Ook hedt de bevelhebber vah ’t fehip,
in een duifter, eh llörmend :,vvedör in
’t kanaal mede de pröef däär äf genomen •’
en aan de Admiraliteit bericht gegevenv
dat dit werktuig zeer dienftig, en meei
ftaat daar op te maken zöu zyh,' däü Öp een
quadränt 'i ¿h nieri’er ziclf Van bedieneh
kan.
In den herfft van ’t zelve jaär te Am-
fterdäm Zynde ? wift een myner goede
vnenden j aldaar woonagtig j -'my te zegr
dat zekär zeer’erVäären tJöögdmti*'
j Ei.1 Everhdrds gphäamt , na zyne
gedagten, het Ooft eft' ;t aüemaaft
gevondeh 3' en met Zyhie bew*yl:eH den
Czaar van Moscövien, in’wiehl dreh fl hy
nu 1S» .vp^oäengenöegen^^eyen haal
Meri zegt öök y dät eenige uit-de heden
ßewmdhebberen der Oöftindifche Maat-
fchappy, gevolmagtigt öm: zyne betogjni
gen in haar binnenfte fe doörzöeken , en
tewikfeen jgelyk mede.de heeren-iVpw/ö» j-
bP tfonH alle, en anderen in Etfgelanci,
geen genoegen daar in gevonden Zouden
hebben 5 ^ doch in die laatfte heeren kan
hety of;aän-genoegzame kehriisy ;(^ t ik'
C I echter