94 B E S C H R Y V I N G d e r
Koning Marhhoemy de aehtiende Ter-
nataanfche vorft, heeft ook al geftadig
met die van Gilolo geoorlogt, en in zyn
,-tyd, opitrent ’t jaar 1467, viel dat ver-
maart gefehil over ’t volg- recht tot de
kroon, tulTchen de vier Princen van Gi-
In’tjaat voor> van welke de oudfte. Prins,
»465 Djamtloe zig kort daar aan tot het zwerkomtden
ven ter zee begaf, en zig in. Amboina,
.o p de kuft van Hitoe,'nederzette, zeer
w/fra- misnoegt J om dat zyn jongftebroeder,
boina, op een tyd, dat hy met zyn twee andere
broeders eens naar Batsjan om een ver-
maakje gevaren was* het ryk, juiftopen-
ftaande, genadert, en zig zclven met ge-
welt op dien throon gcftelt had j waar
op hy voornam een nieuw ryk te gaan
opzoeken, gelyk hy k o rt’er aan dede,
fierende eerft op *t eilandCeram, o p ’t
orp Calloway, dicht by ’t dorp Nunia-
l i , aan, alwaar een van zyne broeders te
land trad, die ook daar de eerfte Pati, of
grave van LilTabatta wierd. Van daar
quam hy op Waypoeti (eenanderCcrams
dorp) alwaar zyn andere broeder met,
eenen ichat van hem doorging , die toen
ook de eerfte Orangkaja van Waypoeti
... geworden is.’ Hy zeit quam op Hitoe
Lama aan, alwaar hy ’t volk van eenen
Pati Cawa vond, die ook van buiten, of
wel van Toeban, op Java gelegen , daar
gekomen was.
Zyn dochter trouwde daar na met Ma-
talian Gor am, waar van wy breeder ondet
de zakcn van Amboina, zullen handelen.
® Vcrfchci- Marrboem 's zoon, Koning Sainulabe-
dcvoor- dien y oorlogde mede met den Koning van
Tallcn op Gilolo, en in ’t jaar 1 f 24 vind ik , dat de on-
der-koning Tarruwefe een Tidorceiche
plaats op Gilolo aantafte , vermits deze
vorft veel met die van Tidore , en met de
Spanjaardcn tegen de Tematanen cnPor-,
tugeezen aanfpande, aan welke zy in ’t jaar
I 727 te zamcnden oorlog ook verklaarden.
Catabruno, een onderfaat des Konings
van Gilolo,-maakte in *t jaar 1729 de
Ternatanen veel moeite, en taftte, met
hulp der Tidoreezen, een plaats op Hala-
mahera, onder Ternate ftaande, aan.
Ook voegden die van Gilolo, nevens
die van T idore, zig te zamen, met de
misnoegde Koningin van Ternate, in ’t
jaar 1730 tegen de Portugeezen, om de
de zelve, was het mogelyk, geheel en
al uit te roicn, en uit de Moluccos te
verdryven.
Voor al In >t: jaar I-T34 verS^d e voornoemde
met Ca- Catabruno zynen Koning, en bragt het
tabruno. geheel eiland Gilolo door gewcld onder zy
macht, waarop hyin’tjaar 1737door den
Portugeeichen landvoogd, Antoni Gal-
vaan wiert bcoorlogt, hoewel die oorlog
kort daar na, door een vrede met den Koning
van Gilolo, gecindigt wicrt.
Onder de regeering van den Ternataan-
fehen Koning, Hatr, in ’t jaar 1 f40,was’er
nög wel een byzorider Koning van Gilolo
(gelyk dat nader in ’t leven van Koning
Hatr voorkomt) dog toen is egter
dit eiland al onder de kroon van Ternate,
en door dien Koning reeds verovert ge-
weell. x
Wat moeijelykheden de Portugeezen,
door opftoking van Koning Hatr, in ’t jaar
1747 op de kuft vanMoro gehad hebben
(alzo ’er tuflehen de Koning van Ternate ,
Gilolo* Tidore, en Batsjan een ver^ond,
om-al de Chriftenen uitte rojen,geinaakt
was) en hoe die geweldenaar, Catabruno^
door den Portugepfchen landvoogd, Ber-
nardyn deSofa'm't'yi$x 11 f 3 overwonnen,en
zyn zoon (als een Vatal der Tematanen)
weder tot Koning van Gilolo aangeftelt is,
zullen wy hier na breeder in ’t leven van
Koning Hair, voorftcllen.
- In ’t jaar 16.06 was de Ternataapfchfe
Koning Saldi genoodzaakt naar Gilolo
te vlugtcn, op welk land de Spaanieheü
na dien tyd ook yerfcheide vaftigheden
gehad hebben. :
Saboego, de eige Vlugt-plaats van Kp-Saboego',
ning Swidiy ontnamen de Spanjaards ons önsdoor
in ’t jaar 161 1 , recht tegen den gemaak- °®^Paan'
ten vrede aan. Z y . verlterkten dit met 0Dtn0.
vier bol werken, en een halve maan äanmcn.
den mond der rievier, voorzagen net van
alles, en hebben ’er- vyftig Pampangers,
o f Manileezen gelegt.
De andere vaftigheid, die zy daar had-
den, was Gilolo genaamt, en den onzen
ook door Don Joan de Silva, landvoogd
der Philippinas, ontnomen. Sy was mede;
van alles wel voorzien , met vyftig - o f
zeftig Spanjaardcn bezet, en van ’t ka-
fteel Orangie (gelyk ook Saboego) zeven
: o f acht my len, in’t W eften dezes eilands,
gelegen.
Tegen, over Makjan .hadden zy nog
een vafte plaats, Aquilamo, metmuuren
omringt.van zeer weinig Spanjaarden,
en van veertig Tidoreezen', voorzien, en
dicht by een rievier gelegen.
Daar beneven hadden zy op de kuft
van Moro nog drie veftingen, welker-
naamen my onbekent zyn j dog alle de
welke zy , by hün vertrek uit Temate
naar, Manilha verlaten, en aan ons over--
gegeveri hebben.. ..
W y hebben op Gammacanorre: ook
een vefting van dien zelven naam gehad ;
dogis alzo wy gcenvyand daar te wagten
hadden in ’t jaar 1616 al geflecht. Den berg
van Gammacanorre, drie mylen van Ternate
op Batoetsiina gelegen, brandde in
Mey 1673 zeer ^ geen wy
nader uit een brief van den Heer Francx,
in ’t verhaal der Ternataanfche zalcen,
zien zullen.
Ten
M O- L u e c o s.
Ten 'tyde dat de zee - voogd Matetief '
in Temate was, in ’t leven. van Körting
¿ iham za , yind ik nog eenen Koning van
Giloloin ’t jaar 16 36 y als mede ten tydevan
den Ternataanzen opftand 1676* ( daewy
nader in ’t leven van Koning Mandar)Jàh
zullen zien) ; dog toen waren die Köningen
al lang te voren, Valkllen van den
een Koning van Ternate * zonder dat zy eeni-
tu Vafal- gc rtiacht meer, en dibrlialven ook niet^
len van aan maar den-, blooten T ite!, hadden.
Remate. I n ’t jaar 1672,, liet deafgevalle Prins
Calamatta zig ook, als Koning van Gitolo*
huldenj dog nadérhand gafhy d-it
ryk aan zyn broeder weder over, en lei
den koninklyken Titel af.
eiland Gilolo komt nu voor de
iandHa- Jielft den Koning van Ternate toe, die
lamahera dit dopr onze hulp, en wapenen j van de
tockomt. gpanjj^den.» ,en ;van den Koning van
Tidore ( toen daar, èn op Tofeho mee-
fter zynae) gewonnen heeft , waar ove*1
deze Koning van Ternate mede een van
zyne zonne-fchermen-voert * behalven dat
wy het weder by den laatften opftand
van Koning Amßerdam, vernieeftert hebben
, op welken tyd de Prins Cer am zieh
de Ternatamibhe vorften, en voor al in
*t leven van den Tidoreefchen Koning,
Saiföddien, geklaagt is.'
Ook zyn hem zyne ongegronde voor- Gefchil-
wendingeri en eiiehen op Tofeho in’t jaar len tuf-
1681 ,Z0 klaafdöorhaär Edelheden aange-
wezen, dat hy Zieh zedert gefchäamt heeft v°n ,'n-Q
iets meer daar van te reppen; dorcen
Zulk een gefehil is ’er tuflehen de Ko- Ternate.
nmgen van Tidore en Teirtate ook over
zekeren körten land-weg dp Halamaherä,
Dodingo genaamt,recht tegen over Ter- .
nate, dog wel twintig mylen ’er af, gelegen.
niet ontzag den Titel van Koning vani
Gilolprzich ook aan te matigen, dat egter
noit gedult moet worden;
De Prins Aalamy die met dePriöces
Gamma-Lamma , Koning Amßerdam ’s
zufter, ^etrou w t, en ode zy n Goegoegoè
Was, is de laatfte géweeft r die den ydden
Titel van Koning van Gilolo ( niet van- ’t
geheel eiland, maar alleem van het dorp
van dien naam, fchuinsntegen over- !t’ ei-
land Ternate gelegen) zieh nu en dan in
*t jaar r<58z heeft durven aanmatigeii. '
De Koning van Tidore wendde vöor
ook eenig recht te hebben op Tofeho ,
een plaats mede op Batoetsjina gelegen^
dog zonder eenigen grond, alzo w y hem
dit met onze wapenen al ten tyde, dat de
Caftiliaanen hier nogmeftelden, afliandig
gemaakt hebben, gelyk.wy op dit Tófé-
ho nu nog eene kleine vaftigheid be-
zitten.
Het Weftelyk deel ' van dit eiland ;
Batoetsjina genaamt,:. komt den Körting
van Ternate toe j hoewel de TidóréeS
aan dezen kant, längs de: Ooft-zyde väii
de Straat Patientie, be-Zuiden Tofeho,
Plaatzen nog o v e r verfcheide plaatzen, als Sonn
ilit ■_: ________________ «-nr In op:.dit r lt fr»/» n n f r S d ì .
eiland,
onder Tidòrebehoorende.
mieuw, CajaiTa, tot jo d i toe, ook Sai-
fimaydi, Wamma, Gitta, Goroa, ertz.
tuflehen deze en gene Ternataanfche
plaatzen in, gebiedt, die van daar Ook
velen van zyn volk naar Tofeho ( daar ’è
Pinangrbofch der E. Maatfehappy, en de
befte Pinangis) en elders, henen zend*
om den Koning van Ternate ’s landen*
enkel uit nyd, en quaadaardaardigheid,
te berooven : waar over zeer dikwils door
Deze weg konit den Koning van
Ternate wel toe* doch echter is hy ook
veeltyds van den Tidorees gebruikt, om
dat hy längs den zelven veel eer, ;dan anders,
öp zyne landen, op Gilolo gelegen,
komenkän.
Een gefehil* waar van wy breeder in ’t
leven van Konirtg Tolucco handelen, gelyk
wy dit aidaar öök onder *t jaar 1713
beßiieht -zullen zien.
Op dit Batoetsjina heeft deKbning van
Ternate een zeer groote landftrfeek j dog
is dat land meeft ontvolkt, door de me-
rtigVUldige oorlogen, daar op vöorgeval-
len , hoewel Sawoe, 'en Gilolo , nevens
meer plaatzen daar, nog zeer wel bekent
zyn. Het is ook zeer Sagoe-rykj behalven
dat ’er.iw ’t jaar r6pi ook nog eenige
nagelen gevonden, en uitgeroit zyn.
• •• Behalven de voornoemae plaatzen heeft
men hier ook Goffafa (daar wy 90k de
poft Bobarie plagten te Hebben) Telolo,
Gammacanorre’s berg, en de Docht vau
CauW, daar veel op gevaren word,_ |
- Het eiland Morotay , dataan de Nöord-
kant van ’t eiland .Gilolo "legf, is aari
beide de Koningeii'i in opzichtrvan het
vrugtgebruik } toegeftaan* dog oo'k daar
over kortnen zy malkanderen veeltyds niet
verftaari, veriiielende * dan de ceri., dan
de ander, iwoetwilKg elkanders boomen.
Op dit Morotay is ook een berg, Tolo Hete-j
genaamt, die in de vorige tyden zeer land
fterk gebrand, en alles daar omtrent ver- rotay.
zengt heeft. De Portugeezen wiften veel
van dit Tolo te fpreeken, en mogelyk
dat ’er hier na, onder de kerk-zaken,nog
wel iets af Zal gezegt worden.
Hier ontrent plagt het Koninkryk Moro
te leggen.
By Loloda , een R yk mede op ’t eiland
Gilolo , plagt van ouds her’t begin, of
de Poort der Mbluccos, orider den naäm-
van Gnara Mabeno* geftelt te worden. . .:
Het ander deel van ’t eiland Gilolo,
én géehzins h,et minftej word door deh
Koning van Tidore, ’t zy met, ’t zy
zonder recht, bezeten.
Het legt in ’t Ooft-einde vari dit eiland
, o f op- den middel-hoek, 'en word
gemeenelyk de kaft van Maba, Patani,