i ù 6 B È S C H R Y V I N ™ ö' e r
gens ’ t fèhryven harer Edelheden van den
negen en twintigfte December in -’t jaa£
idpp, aan die van Banda, had zig die j
Kòning nu m é t alle de eilanden, van;
groof Ceram af tot Goram toe , o f wel :
met die ’er tuflchen beiden lagen, laten j
vergenoegen, zo dat alle de andere eilan- '
den tot Tenimbar Ooftwaart, en verdèr !
alle de Weftelyké, aan de E. Maatichap- j
py zouden blyven.
W a t n u a e z a a k e n v a n T i d o r e , z e l f
o o k v a n d e ó u d f t e t y d e n a f , b e t r e f t , d ie
Z u lle n oris v é r v o lg e n s , m e t h a r e n e t te
jà a r e n , in *t. v e rh a a l d e r a lo iid e z a a k en
v a n T e r n a t e , h ie r n a in ’ t b r e e d e v o o r -
k om e n . O o k z u lle n w y d aar o n td e k k e n ,
W ä t ’ e r tu f lc h e n d e T id o r e e f è n , z o g e -
«durende d e k o m f t d e r P o r t u g e e z e n , en
K a f t i li a a n e n , als g ed u r en d e d e k o m f t o n -
■ V Z è r Z e e - v o o g d e n en in d en t y d v a n o n z e
- la n d v o o g d e n in T e r n a t e , in d e g a n f ch e
M o lu c c o s v o o r g e v a l le n is .
' N u o n tb r e e k t o n s n i e t s , d an n o g e èn
W o o r d v a n d ie K o n in g e n v a n T i d o r e ,
d i e w y g e k e n t h e b b e n , t e ip r e e k en .
Naamcn E e n n e t t e ly fk v a n d e z e K o n i n g e n , g e -
van eeni- l y k w y n à de rhand v a n d ie v a n T e r n a t e
g eK o n in - v e r to o n e n , h i« : o p t e g e v e n y i s .o n s , a l-
Tidore w y ’ e r h ò i t z ò e en g e z i e n .h e b b e n , o n -
L * Ä o g e l y k . -
D e ó u d f t e , d ie m y v a n d e z e K o n in g e n
V ö ö r k o m t , is S ü l th ä n N o e r e d d ie n ( d a t is
* t L i c h t d es G o d s d ie n f t s ) in ’ t ja a r 1 343
g e w e e f t , v a n w ie n s b e d r y v e n w y o n d e r
d a t ja a r o n d e r d e z a a k e n v a n T e r n a t e
Ip r e e k e n .
N a d e z e n k o m t m y H a jfa n - S ja h ( d a t
is - , d e g o e d e K o n i n g ) in ’ t ja a r 1 3 7 z
v o o r , d ie m e t e en d o c h t e r v z h G a p t B a -
■goena d en e e r f t e n , K o n in g v a n T e r n a t e ,
g e l y k z y n b r p e d e r , K a y t f jili R a m p a la ,
m e t d e P r in c e s , h a r e z u f t e r , t r o u w d e .
D e n a a fte aan h em o n tm o e t o n s S u lth a n
Almantfoer in ’ t 'j a a r i f i z , w ie n s d o c h t e r
w y z ie n z u ll c n * d a t m e t d en T e rn a ta a n -
T c h e n K ò n i n g , B a ja n g U llà h , g e t r o i iw t ,
g e l y k d e an d e re aan d en o n d e r -k o n in g
v a n T e r n a t e , K a y t f jili T a r rw w e fe , v e r -
lo o f t w a s } d o g w e l k h u w e l y k g e e n e n
- v o o r t g a n g h a d .
D e z e K o n in g A lm a n tfo e r w a s h e t , d ie
a lle e r f t d en S p a n ja a rd e h , n ie t la n g n a d a t
*B a ja n g U lla h d e P o r tu g e e z e n in T e r n a t e
o n t fa n g e n h a d , e en v e r b ly f-p la a ts o p T i m
o r e g a f> e n men w i l , d a t d e P o r tu g e e -
f c h e la n d v o ò g d * G a r fia s , h em d o o r v e r -
g i f in ’ t ja a r 1 / 2 7 u i t d e w e r e ld g e h o l -
p e n h e e f t .
W a t h a ip e lin g e n , g e i c h i l l e n , e n o o r -
lo g e n ’e r tu f lc h e n a lle d e z e , e n h u n n e
n a za a te n , o o k in la te r e ty d e n m e t d e
H o l lä n d e r s , e n h u n g e w e e f t z y n , .zu lle n
W y h ie r n a m e d e o p z y n p la a ts z ie n .
I n ’ t ja à r 1 6 ¿ 6 o f 1 6 i y l e z e ik v a n e enen
Koning, die toen ftieéf, maar wiéns naatn
ik niet uitgèdriikt viride, wetende alleen
dat hy door eenen Kaytfjili Gnarilama
vergangen is.
• : In ’t jaar 1633 ìi Kaìifjilì Gorontob,
Koning van Tidore geweeft, en in’tjaar
1638 was Kaiifjili Ngdnò^ verdrèven Kp-
ning van Tidore niet Koning Hhàmza
op Hila.
In ’t jaar i<5f 3 wäs Salditi o f Sjahìd
( dat is, eèn Martelàar, ofbloed-getuige)
hier Koning, van welken hier na ook
zal geiproken #orden. ^
In plaats vain dezen Koning is in’t jaar Koning
i .6 f j Sulthan Saifo'ddiyft gevolgt. ^Sàifod-
Hy wierd gekoren tegeri de oùde Mo- diens on-
lukiè Coftumeh, en ryx-wetten, *allèen
door toedóen dei È. ÌVlàatfchappy, ’Wsmt ging,
aìidéft moéft^'zynbudèr btoeàer^Gòranjtt,
gekoren geweeft zyn.' ; Egter heeft hy
( gelyk uit een brief vàn den Heer. Cöj
van den n f t e n July in ’t jaar 1 6 f j te zien
is) móeten beloven , dat na zyn dood
niet zyn zoon, de ¡jPritì§ Ceram f *mààf de
vpornoemde zyn ouder brpeder (yolgens
het oude voÌg-fecht )in z yn plaats komen
zou ; dat egter niet géféhièd isi'igblyk de
Prins Goranjar en de Grooten tóen al
vreeìden, hoe dier hy dit ook beloófdp,
en fchoon h y , by .’t aänftellen yan een
Koning van Ternate in Vjaar t6 jy ( Zo
voorbarig zyn voilnis bntrènt Zyn èigén
zoon wyzende) gezegt had j dat zekefe
Bareffi, en niet Kàrtfli Sibrn, vplgens
de ryx-wetten} volgen inoeft.
Dit Was een vorft vair veel verftand -, Befchry-
maar ook wys in zyn” eigèn oogen y en vingvan
hier door zeer, kregelig , licht-geraakt,
en zeer eigen-zinnig, zo tegen de Koningen'van
Ternate , als tegen' de E.
Maatfchappy, als hy. maar gelegeßheid
vond, om het te können tooneh.
Hy word vpor; den.yerftandigften , eh
geleerdften in de ganfche Moluccos ge-
hóuden, dat hem ook rojìtrots , err pp-
geblazéó maa'ktè, dat hy äl zyn woòrden
als Godìpraaken hreld^ en die Van' äfle
"andere j daar hy wàt oVer te zeggen. had,
ook zo dede erkennen. Zyn ÀyT van Ipre-
ken 'en fchryven w;às zeer d u i f t e r v o i
bewimpelingen , gefykeniflen , 'zinne-
beelden, en raacflelen,’ Zo. dat ihen me-
nigmaal, om met zyh tìoogheid te' regt
te geraken, eerft Wfeder even duifter tegen
hemlpreken moeft, ’tgeen hem dän
noodzkakte zieh Idàafder te'iiitteh. ^
Hy was trots, en de Spaanfche groots-
heid, en trànr vaà fcven, hem Zeer éi-
gen, waar Van hy ten eerften •Myk'’ gaf,
belaftende, kort nà zyn komft fòt kroòn,
zyn gezànt 166t ùit.Ternàtey/dérw'aàrds
hy wilde, en in ’t byzohder nààr Amboina,
te veitrekken', tegen Wélke ifi-
breult haar Edelheden by fchryven. vaitót
M O L U C C O S. 10 7
ja a r itf<S8 d en 1 1 . J an u a r y o rd r e z o om -
t r e n t z y n v e r t r e k , als om t r e n t z y n e t e
i i ig - r e i z e , g e f t e f t h e b b e n , , u itd r u k k e -
l y k g e b ie d e n d c , d a t d i t v o ö r ta a n n ie t w e e r
g e fe h ie d e n m o e f t . H y h ie ld Zeer v e e l
v a n d en u i t e r ly k e n g l im p e n e c r e , d ie m en
h em a a n d e e d , ’ t g e e n m e t v o o r z ig t ig -
h e id g e feh ied e n m o e f t , a a n g e z i e n , als
m e n n em d e z e o f g e n e b y z o n d e r e e ere
tw e em a a l b ew e z e n h a d , h y d i t d e d e rd e -
m a a l , als o f ’t e en r e g t was), w e l z e e r
Jftout e i f c h t c , h o ew e l h em d i t a lty d n ie t
in g e w i l l i g t w ie r d . A a n d e an de re Z y d e ,
w a s h y , als h e t z y n ,b e la n g v o rd e rd e * o f
w a n n e e r h y d e z e n o f g e n e n G e z a g h e b -
b e r , la n d v o o g d , o f z e l f e en m in d e r e n ,
m a a r w e l z e t t e n m ö g t , g a n fe h n ie t k a -
r i g om d en z e lv e n te n h em e l to e t e p r y -
z e n , en z a k k e n . v o l w a lg e ly k e
r y e n t e g e v e n . . • '
d e r C h in e z e n , LmthiangkOfgtgeven h e e ft*
d ie h em m e n ig e fc h o o n e v e d e r u i t z y n e n
fta art h e e f t g e p lu k t , w a a r v a n d ie fchoo-»
n e f tu k k e n v a n G r y z e n A m b e r , in be-*
t a lin g v a n z y n fc h u ld aan d en z e lv e n g e -
g e v e n , e n nade rh an d n o g z u lk e en fchen-*
d ig e tw i f t - a p p e l g e w o r d e n , g e e n f le g tö
b e w y z e n g e w e e f t z y n , a l z o z y e en ig e
d u iz en d e n ry x d a a ld e r s b e d ro e g e n , o o k
Was h y v r y f t e r k t o t d en d ran k g e n e g e n ; \
h e t w e l k e g t e r h em n ie t b e le t t e v e e l
b e t e r o rd e r o p z y n e z a k e n in ’ t g em e e n ,
e n in ’ t b y z o n d e r o p d ie v a n ’ t g e r ig t e *
d an d e K o n in g v a n T e r n a t e * t e fte lle n .
H y p la g t m e t z e e r v e e l o n t z a g * en d e f -
t ig h e id te g e b ie d e n , b e lo o n en d e d e goe-*
d en e n ftra ffe n d e d e q u a d e n , w a a r d o o f
h y o n t z ie n , e n o o k g e l ie f t w i e r d v a n d e
: z y n e n .
Z y n e o n v e r d r a g e ly k e g r o o t s h e id g i n g 1
z o v e r r c , d a t h y o n z e g em a g t ig d e n , n u
e n d an d o o r d e H e e r e n L a n d v o o g d e n aan
h em om d e z e o f g e n e z a a k en g e z o n d e n ,
w e l a c h t d a g e n o p T id o r e k o n la te n w ä g te
n ,- z ö n d e r h e n g e h o o r t e g e v e n , hfct
g e n e h y d an m e t b e la c c h e ly k e u itv lu g t e n
z o g t t e v e r f c h o o n e n , fc h o o n z y h em
o p en b a a r m e t C h in e z e n , en a n d e r e , z a g
e n d o b b e le n , fp e e len o f d r in k e n , d a t
e g t e r nade rh an d d o o r d e n H e e r Roofelaar
a f g e b r a g t i s , z o d a t z y n u te n u ite r ften
m a a r e en e d a g ( t e n w ä r e d e V r y d a g , d ie
h u n d a g v a n G o d i c n f t i s , e r tu f lc h e n
b e id e q u am , o p w e lk e z y n iem a n t h o o r e n )
b e h ö e v e n t e w a g t e n . ^
G e l y k h y n u e e n S p a n ja a rd in z y n h a r t
w a s * z ö h e e f t h y o o k b l y k e n v a n z y n e
zo n d e r lin g e -n e ig in g t o t d e z e N a t i e y m e e r
a ls t o t d e E . M a a t i c h a p p y e ( d ie h y e g t e r
z y n k r o o n a lle en t e d a n k e n , h a d ) g e g e -
v e n , w a n n e e r h y z y n z o o n , d en P r in s
Doeko, n a M a n i lh a , in d en z e lv e n t y d
als d e S p a a n fc h e -g e z in d e K o n in g v a n
M a n g e n i to e , Carlo Piantai, o o k z y n e n
Z o o n d e rw a a r t a fv a a rd ig d e , g e z o n d e n ,
e n n ie t w e d e r v a n d aar g e v ö rd e r t h e e f t ,
w a a r m ed e - h y , e n o o k d e S p an ja a rd s ,
z e k e r ly k n ie t anders b e o o g t h e b b e n , dan
b y d e z e o f g e n e g u n f t ig e g e le g e n h e id d e
E . M a a t fc h a p p y e d a a r m e d e e en en qu ad en
, t r e k t e fp e e len . E e n n ade r b e w y s v a n
' d e z e n z y n S p a a n fc h -g e z in d e n a a r t f t e e k t
f t e r k i d o o r in d a t b i t t e r d r e ig em e n t d a t
h y 1676 aan d en H e e r C om m if la r is Hurt
d o o r d en T o l k Henrik z o d r i f t i g d o e n
l i e t ; d a t , z o z y n E d : t e g e n z y n w i l en
d a n k m a a r v o e t a an lan d z e t t e , h y aan-
f to n d s , o f in ’ t g e b e r g t e , o f n a d e S p a n ja
a rd s z o u v lu g t e n .
H y w a s b y z o n d e r , g e l y k . m e d e z y n
z o o n , d e P r in s Ceram t o t tu if le h e n en
fp e e le n g e n e g e n , w a a r v a n h y v e r fc h e id e
p r e u v e n aan d en A m b o n fc h c h k a p ite in
D i e n h y e ens h a a t te * h a a t te h y d o o d e - Zynzcldi
l y k e n o n v e r z e t t e ly k j ma ar d ien h y w e -
d e r b em in d e , b em in d e “h y .z e e r f t e r k , a
’ t g e e n t e z ie n w a s aan e en o u d v e r f le t e n
h o e d je , z y n H o o g h e id d o o r d en H e e r
Abraham Verfpreet e ens v e r e e r t , w a a r
v o o r h y n o g d ie ¿ e lv e a g t in g b e h i e l t , d ie
h y v o o r d ie n H e e r in z y n le v e n , e n r c -
g e e r in g , g eh a d h ad d e .
D e n H e e r Franks m ö g t h y z ie n n o g
l u g t e n , j a w i ld e m e t z y n A g tb a a r h e id
n ie t e ens fp r e k e n , om d a t z y n E d . naar
B a ta v ia g e i c h r c v e n h a d , d a t h y m e t d e
L a z e r y ( e en d ro e v ig e q u a a l, d ie h em t o t
: z y n d o o d a a n k le e fd e ) b e z o g t w a s . E v e n
z o h e e f t h y o o k d en la n d v o o g d , eti C o m m
ifla r is d e r O o f t e r f c h e P r o v in t ie n Antpni
Hurt, m e d e n ie t w i lle n t e fp ra a k e f ta a n ,
om d a t d ie H e e r , w e g e n & e e n ig e z a a k e n ,
in A m b o in a v o p jg ^ ^ » e h ','. o o k • a l z e e r
q u a ly k b y h em t e o o e k fto n d .
D e g e z a g h e b b e r de G e in f to n d w e - L o f vaä
d e r 20 v e e l t e b e t e r b y h em .i ma ar d e p 'J b r t i-
U ca Padbrugge d ie zyn H o o g h e id in ge0ver
alles z e e r h e r t ig , en o n b e v r e e f t t e g e n - het dwars
L g i n g j fto n d n o g w e l a lle r i le g f t b y h e m j boomen
w a a r aan z i g d ie H e e r z e e r w e in i g k r e u n - ^ " ft>ezen
d e , als h y ma ar a an d en la f t e n b e v e len
v a n z y n e H e e r e n e n M e e f t c r s v o ld e e d . E n
’ t w ä r e t e w e n fe h e n g e w e e f t , d a t a lle
z y n e n a v o lg c r s , d a a r , e n e ld e r s * d e z a a k
e n m e t z o w e e l h e r t e ly k h e id , e rn f t , en
o p r e g th e id , v o o r h u n n e m e efter s b e h a n d
e l t , e n ' z i g d o o r v u i le g e f c h e n k e n n ie t
t o t g r o o t n ade el d e r z e lv e n d e o o g e n had-
d en lä te n v e rb lin d e n 5 v e rm i t s h e t n ie t t e
d e n k en is , d a t m e n g e f c h e n k e n ( e n d a t ,
n ° g t e g e n d en e e d ) v o o r n ie t aan<^ I
n e em t } b e h a lv e n - d a t h e t b e ft ie r e n y a n
z u lk e en z a a k v o o r a l aan z u lk e en lan d v
o o g d f t a a t , als t e g e n d en w e lk e n d e
led en v an z y n e n raad z i g z e e r z e ld e n
( ’t g e e n d an n o g a l m e e f t t o t h u n e ig e n
v e r d e r f is ) z u lle n aan kan ten ., ,;ö
I n d e T e rn a ta a n fc h e b e r o e r t e m e en d e
O 1 h y