M Ó L Ü / K S Ë
Eilaçdè’ Meeftere. Schoolen. Kerken. Chriftenen. School-kinderen. Ledemateh.
Kofte Tediate ï i . i 74 107
llaat der
Kirkejg Makjan f 1 j . X 1 r i ” Ï2 ï f
hier in ’t
jaar 1895.1 Batsjan I t 1 I I Z 12
Celèbes 7 6 6 2192 220 ¿7
Tagulanda ? z z 17S4 148 n
Sjauw 4 4 0 4 . 3P34 Z6$ 14
Sangir 12 % H I I H034 319 141 \
Het Talauts
eiland
Cabroewang i 2 z 1164 29 i
8 Eiland. 34 29 28 20088 ÍO77 369
D.Cammiga
gaatin’t .
jaar 1697-
de Noor-:
der-eiian-
den vifi- .
tcercn.
D. Stam-r
pioenin 't,
da , D.
FeiHfigius-
uit Amboina
hier.
Het getaj
der CfirP-
fienen,
groot,
dog^ ,
lÂîfinfc
tennis,
kleen.
D/ C^mr
migagaat
In'tjaar
i'yoo.tva
Batavia.
. Van ’t getal der Chriftenen op Ternate,
Makjan, en Batsjan, wiften zy
toen miR-geen net berigt Je.geven. M ,
.mogçfyk-mede eenige duizenoen uïtiria-
ken zal.
In ’t jaar 1697. was ©* Cammiga op
de vifîte der Noorder eilanden j en hoewel
zy te zamen nog' tot ’t jaar 1699.
byeen lagen, in welk jaar D. Stampioen
na Banda vertrok, en D. Abrahamus
Feilingius hier uit Amboina quam. Kan
egter niet zien, dat die Heeren daar
m dien tuflèhen-tyd veel aan deze
Chriftenen gewonnen hebben , alzoo die
van Batavia den Z4ften Decembcr in ’t
jaar 1698. na ’t vaderland fehreven, dat
’er eer vermindering was, dan aanwafcbj
en dat ’er om de Noorder eilanden wel
velén t;ot het Chriftendom, maar, tegen
¿lie naarftigheit aan, tot geen kennis
quamen i en-dat het,getal der Chriftenen
jn.ît geheel toen 26000. was. - ^ - m
în ’t jaar 16 9 9 . had D. -Cammiga wel
verzogt voor een fpring-togt op te körnen
v dog had , by gebrek van een Vaar-
tuig, zulx niet können doen s wâar op
zyn Eerw. egter in ’t jaar 1700. van hier
na Batavia vertrohken was, zoo dat nu
1). Feilingius maar alleen deze ganfche
Kerk waarnemen moeft, dat hem vqi-
flagen onmogely k was.
Men zag ook, by fchryven van dit'
jaar uit Indien na het vadesriand, dat het
in Ternate zoo breedt met het Chriftendom
niet was, als men wel had opgege-
venj ja de ftand der zelven was beklage-
lÿk , èn men vreesde nog grooter verval,
by gebrek van Leeraaren, alzoo ’t on-
mogelyk was, by zoo kleen getal der
zelve, ’t Chriftendom, op 7. eilariden
veripreidt, zoo dikwils, als ’t noodig
was , çe bezoeken.
D . Feilingius (die ik niet wete, dat in
.’5 Maleits pyecliken kon ) had in January,
des iaars .J 700,s cte vifîte op Makjan en
Batsjan gedaau, en -gcdiOeg zieh in ,’t
verdere. wegbns den ftaat dezer Kerke
aan ft opftel van D. Gellius Cammiga
van ’ t jaar 1697, waar oit bleek , dat op
Ternate, Celèbes, en de Noorder - eilanden
, 3 3. Meefters, 28. Kerken ,
29. Schoölen, 1378. School-kinderen,
i . Krank-bezoeker, 346. Ledematen,
en in ’t geheel 27712.. Chriftenen waren.
Voor my, ik oordeel, dat men een
Predikant, die niet Taalkundig is, en
■ook een gemeinte, tôt welke hy gaat,
froot ongelyk aandoet,' met hem een
¿erk-, en School-vifîte o¡p te leggen,
die' hy immers niet in ftaàt is bchoorlÿk
te doen } Jzy komt my Zeer bbfpottëlyk ,
en onnut voor.
In ’t jaar 170«. vertrokken in ’t begin
; y a n ’t i^ ^ - yQlg^ns xefîalBtie^ .eiLextiaèi:
na^er TBoeincaen ^ nen
des jaars 1700, den 13 den dito in Kerken
raad op Batavia ingelcvcrt, de Predikanten,
D. D. Arnoldus Brands, en
'Petrus Noot, herwaards j zoo dat zy
toen wedr m£t hun driën waren > dog
de Kerkelyke gefchillen, tufichcn de
Heeren Brants, en Noot, in ’t jaar -1702.'
vooEgeVaHen, waren oorzaak , dät de
laatfte, volgens extrait van den Sftea
Decembcr in ’t jaar 1702, den fSdcn
der zelve maand na Banda geordonneert
wierd, waar heen zyn Èerw. in ’t jaar
1703, in ’t begtn, vertrok, zonder dat,
ik wete, o f zyn Ecrw. voor zyn vertrek
zieh op -de vifîte na de Noorder-eilan-
den, volgens de belofte in November,
in *t jaar 1702. gedaan, begevejtl beeft-,
zoo dat nu de Heeren , Feilingius, en
Brants, tot het jaar 1704. (in welk jaar
de
1700.
D. Feilingius
¿ :
fchoon
niet
taalkundig;
vifiteert
eenige
Kerken.'
Körte
llaat
dezer
Kerke
in 'tJjaat
1697.
D .D .
Brands i!
.enNootj
komen
hier in *t
jaari70i.
Di Fei- de¿«erfte op gedurige yerzoeken na Bá-
lingius tavia , met toeftáán- der Rcgecring in
in'tjaar Ternate, yertrokken was, alzoo men
Batavia a ^em niet verlofte| ¡hier nu maar alleen
ggf tot het waarnemen "van zoo zwaren dienft
•r waren , welke laàtfte H ecr 5 volgens
fchryyen van den i8den December Í7°4 -
D.Brands na Amboina, nu al Malcits .^dat is, het
Predikt laage, en verftaanbare. by- den inlander )
¡É l . had beÄnnen te Prediken.
s' Men had op Batavia in ’t jaar 1703,
volgens extractpdcr Hooge Regeering
van den i4den December, den 170« dito .
ingelevért, goedgevonden, D. Gajus
Andre^ Predikant van Onruft, na Ter-
natc te 'orftonnerenv maar vermits die
dat jaar nog na f t vaderland vertrok, zoo
D. van wierd in ’t jaar 1704, by extraft vàn
Wely den ioden January, D. Wilhelmus van .
hier in't J^ely herwaards beroepen, die ook den M
jaar 1704. 2 j-fteûjaffcheid nam , en vertrok.
; Dus bevopden zichhier in ’tjaar 1704-
geea andere Predikanten, als de Heeren ,
Brands, en 'W Wely9 van welké de
, laatfte noit Taalkundig geweeft is.
In het jaar 1703. had men den Predicant
Brands (fchoon toen nog geeri
Maleits gepredikt hebbende.) op de vifîte
na.de Noorder-eilanden gezonden 5 gelyk
zyn Eerw: in ?t jaar 1707: ••die zelve vifîte 1
wéder , maar waarfchynelyk met veel
meer vrugt’, dan wel de eerfte reis, ge-
dä^nheeft. •
Bericht Wanneér nú een Predikant deze láfti-
van dp ge, gevaarlyke' en langdurige vifite der
yifitein’t Kerkën en Schoolen ondernemen zal
hier van Makjan, en Batsjan, dit
Hc°er * ’er mede toe behoort, niet te fpreken)
Brands zoó gaat hy met een fchip, o f wel meeft
gedaan. met een Chaloep, o f Coracora, eerft na
Manado,op dekuft van Celebes,’t geea,
fchoon ’t in de Kaarten maar à|(î. myïéii
verre gefteít wórdt , ijib^mylen ’ér van
daan^ïegt. Dewyl hier een Hollands
Oppcrhoofdt met verfeheide pofthouders
legt, bréngt zyn dienft mede, hier niet
aíleen voor de inlanders, maar ook in ’t
Ncderdüits, te Predikenj -en, vermits
men in ’t jaar 1707:" hier 9. Ledematen,
3. mannen en 6. vrouwen had , het
Avondmaal daar ook uit te -dcelen* mits-
" gaders zoodanige Ledematen, die nieuw
aankomen, hunne belydenis áf-, en hbn
aan te nemen, en, kinderen, o f bejaar-
den, die tot ons willen overkomen, te
doopen, en eindelyk, die genegen zyn
te trouwen, ln den Egt te bbveftigen.
Behalvep dit werk is geenzins van het
minrte, dat een Predikant de :Sehoole,
■■zoo ’ér in zulk een dorp een is,- vifiteré,
en orderitêlyk nafpeyre, o f de kinderen
in ’t lezen, fchryven , en ’t opzeggcn
der groote, of' kleene Vragen, zoo uit
den Catechifmus, als uit Aldègonde, en
eenige ahderc Vraagboekjés, en iii *t 1 zÍDgqú ook wat gevorderd , en o f de
Sçhoolmeefter ziqh, zoo daar in, als in
’t waarriemen van den Kerk-dienft des ,
Sondage , met het voorlezen van een
Predifcatie in ’t Maleitfch, ’t doen der
voor- en na-Gebcden, hët zingen, &c.
en in ’t waarnemen der avond-Gatechiza-
tiën der gemeente, en ’t doen der Gebenden
twee o f driemaal ter week, behoor-
lyk Bey vert heeft, en ô f ook daar door
de gemeinte wat in kennis gevordert zy.
En dit is in de meefte dorpeu, daar hy
komt, zyn dagelyks werk, Predikende
in yder dorp eens o f tweemaal j na dat de
tyd zulks toelaat, en de ftaat dicr Kerke *
vcreifcht.. De Chriftenen in dit dorp
waren in dit jaar 499*
Van Manado gaat een Predikant met
een Coracora, o f çen ander minder vaar-
tuig , dat gemeenelvk vry flegt is , nà
Boelan , een etmcaal Icheppens, o f roejens
van daar, aan fîrand gelegen , ícheppbtíde
geftadig längs ftrana; ' ;1tMen hâd m dien
tyd hier i 72 Chriftéhdog^bhder' de
zelven nog geen eenLidmaat, behalveti
dàt het ilegte Chriftenen in zieh zelveii,
en zeer lompe menfehen zyn. De Pre- f
dikant Brands troüwde hier toen 2 . paar
menfehen j dog wat zyn Eerw. op dibn
Koning verzogt, zoo kon hy hem niet
bewegen eenige meisjens te laten-in de
School gaan. Hy * doopte hier 17. onegte
kmdercn, en vohd het ralles vry .flegt
geftelt. :
Van Boelan vertrok zÿn Eerw. nà
Boelan Itam, dat .een etmaal icheppens
van daar längs ftrand legt, en vond daar
4.72. Chriftenen, dog àl mede geen een
Lidmaat.
Van .Boelan Itam ging zyn Eerw. nà
het^dÖr^Dauwbehoorendc. onder den
Koning van Caudipan, die beide ovér
Boelan Iram , en dit dorp, heericht.
Dit laatfte dorp, Dauw,.doct zieh-byzonder
wel op$ legt wel een uur gaans
längs ftrand van Boelan Itam af.
Hier Predikte zyn Eerw. in een fraai
Kerkjb, met een Predik-ftoél voofzien,
dat men overal zoo niet vind, en dit was
ook de eerftèmaal, dat zyn Eerw.-,
• zedert zyn vertrek van Manado, Pré-
diktcj vindende hier 485. Chriftenen,
dog geemïenC.idmaat. *
Van Caudipan, o f Dauw, ging zÿft
Eerw. nà Bwool ( ’t geen zy gemeenelyk
Bool uitfpreken) dat welruim 3. etmaal
fcheppens, längs ftrand, al Ooft op vaji
Dauw, eû wel 70. mylen van ManadîT,
legt. Dit zyn Heidenen, Mooren, en
Chriftenen onder een j van welke. de
Chriftenen alleen een getài van 01618.
zielen uitmaken, onder welke" egter at
i mede geen een Lidmaat is. Vàn Bool
G g g 3 gaat