ÏJiÇ.
Een;
derde en
grooter
verwy-
dering
tu lichen
de Ter-
nataanen
en Portugeezen.
1 8 0 M 0
en betuigingen met al zyn verlogen
tegen dePortugeezett op te hitzen.
Hier by quam nog een derde zaak,
•die .nog groter krak aan denftaatderPor-
îtugeefchc zaaken gaf.
Door fchaarsheit van. penningen v en
U •' K S E
(o G.piidelooze menfehen! );den Inländer, i stj.
als de roervinken van dit werk, nog by
Menefez befchuldigden. j v. ~
¡.voorraad (gelyk wy reeds gezegt hehben)
vwaren de Porugeezen. genoodzàakt, hier
•en daar wat te leenen, o fte borgen, dp
beloften, van ’t geborgde ten eerften te
zullen betalen. Dit op zyn tydt nict
volgendo,; quam ’t graauw by den ondêr-
Koning Tàrruwefe klagen. Hy toonde
Run, dat *hy niet in itaat was , om de
portugeezén daar over voor ’t regt te
xoepen, veel min, om lien tot de beta-
ling te dwingen -, maar dat het eenigfte,
^t geen hy doen kon, was, te verbieden
jets ineer ter markt te brengen, o f te
^erkpopen -y gelyk hy ook aanftonds deëct.
î Dît bragt de Portugeezen-, die reeds
genoegin ’t nàauw waren, niet àlleen in
éropter Verlegenheit j maar hetwasobk'
öorzaak van zware gefchillen tuflehen
denLandvoogd,en zyn volk: zeggende,
dat het hun gierigheit., en ontrouw te
Wy ten was, dat ’er nu niets te koop
quam. Z y in tegendeel gàven hem, en
qen onder-Koning van Indien, al deichuld
mer a f , en zeiden, dat dit noit zpu
W)orgevallen_zyn, zo men hun de verr
mende foldy betaalt had. En,- eigentlyk
geipreken , was-de-nalatigheit j-en quade
zôrg: dès orider-Kônings, de eenige oor-
zaak : wann dre: weinige voorraad, dich
hy hen,nevens eenige koopmaufchappen,
gezoride® had, Was niet bequàam1, om
een zo lang verwaarl'oofde Landvoogdy
tôt het dragen van laften, die'geen1 uit-
fteh ltonden ly den, bequaam te malten.
Dewyl ntt de gefchillen' hen geen her-
ilelltng va® zaaken gaven, en ’t gebrek
in de vefting hand» over haad toênam,
ging zekere Gomes ¿irio met een trôep
krygsknegten- dotai ’t eiland môeskoppen-,
om» eet-wareniop'te zoekenv-
Zy quamen: eerit te Tabôrtâ1, eén1 dorp
*t geen eerft boven, dog nu verplâatlt
zynde , -nietr ver: van de Negry van T errate,
lag* vielen voort in de huizen, èri
dichten op een gewelddadige wyze Ipys
van den infonder;
Dit gdchiedde door een hand völ
Volks, ’t. geen van hun andere mäkkers
afgcfcheiden was j- maar de inländfers dit
klein getal niet vreezende, en aan de
menigvul'dig geledene en> lkng-opgekrop-
tfr fmaadheden: gedenkende, grepen afe
wapenen in devuift, liepenhenmetpyl
en: boogi te gemoct, en havendén hen,
niet tegenftäaride Ar'w nog tydelÿk te
hulp quam, zodanig, dat zy genood-
zaakt waren met fchande de: vlügt näär
hunuc hoofd-vefting te nemen, daar zy
De Landvoogd gaf deze hunne klagtep, Menefez
zonder ,de zaak verder te onderzoekeq, onbiilykd
geloove, en eifchte wel bars de ichuldji- kandeling
gen vanftarruwe/e, die, fchbon Jiy wel ^
wift, dat de Portugeezen zieh dit^zelf erger.
op den hals ;gehaalt hadden, nogtuis,
uit vreeze i Vöor de dreigementpn r van
MenefeZ) genoodzaakt was zyn bevcl te
gehoorzamen.
Men öntbood dan terftont den Orang Zyn
Kaja, o f ’t hoofd, en twee Orang Tod- Godloo-
w a ’s-, o f oudften ( ’t geen de naam dar
naafta waardigheit aan die van ;.Oiang ^ine'
Kaja; diö .van Tabona yopr. Menefez ,;en ü’
zo ras die voor hem verfchenert warCn ,
wierden de Orang Toewa^s .de^ handen
afgekapt, en zy zo nä nuis gezpiidön^ :
■ De Oiang Kaja wierdt , na..ait hem
de handen op den rüg gebondet} Waren,
op het ftrand gezet , aan eenigo felle
honden, die men tegen hem optntfte,
ten proöy gelaten, en daar van zo jam-
merlyk gebeten, dat^hy, eenigen tyd;te
vergeefs zyn beit. om hen te öntVlugten
* gedaan hebbende, en ziende, dat zyn
toegeloopen landsg;en6tcn, die met äf-
gryzen dit _grawelfl.uk aanzagen, hem
ganfeh geen hulpe, door diep alle J e
land-wegfeh J en toegangett, met ^ewa^
pent ■- krygsvölk bezet. waren , konden
toebrengen, eindelyk cen: wanhopig bd-
flüit öam , van zien (gelylc hy ook aeed,
vermits hem die weg alleeri open was)
in zee te werpen, höpende daaf dbör Va'n
deze honderr te zullen- beviyd zynj maar
Zy op hem reeds verlekkert, iprongeii
hem na, eii beten hem ai zwemmeöde
zo fei in de voeten , wäar aan zy bleveh
hangen* dat hy, als razend1 van pyn, en
woede, zieh fehielyk omkeerde ,• met
zyn tanden ’t oor van een hpnd vattede ,
en- da^r zb vinnig in beet, dat hy , daär
aan; als beflorveh (dewyl hem nu de
ki^gten döbr rt verlies vah MoeJbej^aveir)
ai flerveiidfe met deri izdlVtti tb grbhäe
g in'g-
Dit onmenfchelyk fluk, aan een oit- 0ua<le
nöozcl, enteri Koogften beledigtf ¿n yCr- gevolgen
ongelykt dorp-heer geplecgt, veibitterdb daar van.
Tärrtrwefe zo onverzbenelyk te^eni Me-
nefez'j de Portugeezen, eh alle vreem-
delirigen, dat hy begon te oWleggeri-^
op Wat wyze hy de Portugeezen', eft
Spartj^rds,; die däar waren, zou konrieü
uit de' wereld Belpen.
Hy maaktc, om dit Bit te .Oberen, Een beit
iftfet Catabruno eerft vriendfchapv/eri' ver- foos\w-
iprak met hem, dät, zo- ras ftj-1 Verne- jji-agrdlr
men Zou, dat de Pbrtugeezfeä ift Ternate ^5^ -
omgebragt waren, J iy de.$panjaärt3fJ
van Tälbelio op-Gilolö gekbmen; Wären1, Catä<6ta-
tot no*
Z A A K ' E Ni
Xtiyr tot-een toe’ t levenbenedieh ¿ou. Daar
bepeven befloten z y , dat ieder zyn Körting,
in welkers pläats zy gedurende der-
zelver minderjarigheit de ryken van T ernate
, en Gilolo, als onder- Köningen
beftierden, oiphals brengen, en zieh tot
■ Koning opwerpen .zou,- -
feomiwt. h>ezc zaaken,- hob vöorzigtig z y oök
beleit waren, wierden zo geheim niet
behandelt, o f Menefez kxeeg ’er, dewyl
di mitvöering veel tyd vereifcHtc, dbör
verfcheide lieden berigt af.
. Het was hun onmogelyk met öpenbaär
geweld een begin daar van te maken,'
ten wäre zy zieh vbör het uiterfte geVaär
'haddlen willen bloot ftellen.
Men trok dan ’t Vofle-vel aan, en
f: zogt 'door lift dezen eil genen te bewegen
, zieh mede tot uitvoering väri dit
Wetk, ’t geen men,hun openbaarden, te
laten gobruiken j die dit,- uit vreeze*
wel. bdoofeien , maar- Voor de* geVblgen
van dien, en hun eigert bndergang bd-
kommert, aänflonds den Landvbögd,
onder vbbrWaarde vän hunne narrten ver- '
holen te hbuden, een näakt verhaal van
deh aanflaaftden ondergang, zo van de
Portugeezen , als van de Spanjaards,
ded em , - / v ■
Menefcx Hy brttbood , zoiider iets te laten bly-
doetTar- feen,' 5tarM'wefe (gelyk hy wel meer ge- I
ruwefe ^ oöfi- ^ as y benevens de twee voörnaam-
fjee fte ^öervinkert vart dit werk, ¿yride d'e
voor- eene opper-Prieffier, en de ähdere Zee-
naamfte vöt^d , by zieh in , de hoofd-vefling ,
belhamels ¿öfi^gr (jat nogtäns d?e6ne van- des anders
10-* ohtbod iets wifli vermits het onmiddelylc
na mälkandetert gefchiedde.
vefting
ontbicden.
v o r f t h a d d o e n : v e r g e v e n , en o o k d en I S^9>f
tw e ed e n . b e f lo t e n had aan z y n o n b e te i i- Aanmer-
g e ld e h e e r f c h z u g t o p . te o f fe r e n , o p e en king ov'et
ic h a n d e ly k e :w y z e h e t le v e n ert g e z a g , z7n per-
’ t g e e n Jhy b y a lle v o o r v a lle n z o t r o u w e - J °°3 a! a
lo o s t o t n ade el v a n ’ t b e la n g d e r K o n in - nighedcn.
g i n , en h a r e . ld n d e r e n , . a a n w e l k e e e r fte
n y z y n g eh e e le ft- 'o p ^ a n g , e il v e rm ö g e n ,
v e r fc h u ld ig t w a s , g e b r u ik t had j daar
h y in te gen d e e l^ z o h y m e t haar h a d
Wiil6W ä a f i fp ä 'r i i i e n in ftä ä t Z o li g ew e e l^
z y n öm d e P d rtu g fe e z en , ä l v a n d en
b e g in n e a f ; . t e k ö r tw ie k fe n ,' e n v a n ’ d e
T e rn ä ta a n fe h e fc fo o ö v o lk om e f i a fh ä n k e - '
l y k t e m ä k e r t j ih a a r eigbh' be lärtg g ä ä t
g em e e n e ly k v o o r a l le s , en d o c t d e m e ii-
fe h e n m e n igm ä a l, als v e r b l in d , in h ü n ;
e ig e n v e r d e r f lo o p e n , zo n d e r z ie h aan!
z o v e e i voo rbfe elden v a n an de ren t e -
fp ie g e le n . ,
Z ö d ä n ig w a s in ’ t b e g in v a n t . ja a r^ n ’tjaaf
i f 3 0. F e i n d e v a n d ie n g r o o t e h m ä h ,1; iS 3°*
d i e , h o c v e e l r e g t d e ' P o r tu g e e z e n ' t b t ,
z y n d o b d me eriden t e h e b b ’e n , n o g ta n s !
la n g g e n o e g Van h e n g e z ä r t eri g e t e r g t
W a s , om ’ t e en o f ’ t äh d e r t o t ä f fc h b k -
k i n g v ari d ä t ö n d r ä g e ly k j o k , w a^ r o v e r
z y r i önd'erdanen z ö l ä n g * m e t v eb l r e g t ,
g e k lä a g t h ä d d e i i , t e o n d e rn em en j e n
in d ien h y z y n h e e r f c h z u g t b in n e n d j
p a ä le r i. v Ä - 'b ^ i i 'e i a e h h 'ä t , i -.:e fi d e w e t t e ^
l y k e b eW a fin g 'v ä r i d en R y k s - f t a f v oQ r d j
T e rn a tä ä r ifc h e P r in f e n , h a d k p h r ie p be-^
t e u g e le n , Was h y e en v o r f t g ew e e f t ,' d ie
e en o n f t r a f fe ly k e n r o em , n ie t alleeri b y
Z yn e N a t i e * ma ä r o ö k b y d e u ith e em fe h e
M o h h am m ed a a n e r i, d'obr v e e l v o r f t e ly k b
I h o ed a r iig h e d e r i, d ie h y b e z a t , b e h ä a lt
■m r tnd erv raägd S fö de r van' höh in ’f t z o ü hebben. E n to t.zyn eeremoet^
bv^nde“ , ’ e t v a n die t’Ä n - wy ’ zeggen, . t e hy M ’t begin v a n m
m m ß m en(;ebood hen' d e w a a r h e it beft'ier in ' Ambon» geweeft zynde, om Slekenneni; i a a r 2y , diebyl | z y n o ögö v e r de verovenngenyarni^-
deze bekentenis «!rf1 fchandelyke dbod I rau te laten « an , d e .e a fc e ^ o d l » ,
voof -/.ich zekei* ftelden ,• looch'ehtfen <tie1 A m b o in a fchatting^an de T d rn a ta a n -
En doet älles zeer ftput, eri-ftäridvaftig. Dethal-
ze door ven begon men heri te pyriigenen haal-
de p yn- w a a r h e i t in a l d i e o m f l a n d i g h e d e n ,
met welke, die herri1 aarigebragt w^
beken- völkomen ’er uit, met de reden, waarom
ncn. Zy dkär toe gekörifen waren. .
- ^ en ö fe z i eri z y r i ganfehe raad* ftön-'
dferi verbaaft over ’t gevaär , ’t geen hun
Kad boven ’t hbbfd, gehängeft'; en bfeflo-
teri, om diergelyke geyallen ni£t meer
oriderhevig te zyn , den vobr hun zö
gevaariyken, läng gevreefden, en niet mm
• vermbgenderi Tarfüweje nu by deze
? fchoone gelegenheit vari kant te helpen.
fche kròbri' h’eeft doen betalen. ■
Hoedariig cen eiride de andere tw'eè
gehad hebben, weèt men niet, däri al-
lefen dät zy noit meer zyn tp voörfchyn
gekpmen j • wesRalven men vaft flelt^; rat
zy tìeimélyk in de gevänkenis zyn; btttf
gebrägt. - ' ,
Tamiwe- Hy wierd veroordeelt, om op een ver-
fe word heven Schavot onthalft te worden, ’t geen
onthalft. in ’t gezigt van al het volk uitgevoert
Dit óngeval vän Tarrüwéfe gsi zùlK Viugt der
een (chrik örider 'de vootnaamfle Tei%a- voor-^
’täaneri, dät zÿ, fch'uldig ën qnfch'uîdig Ç^rna-
:mët vrbuwen eri kindefen, in; gezelfcnap taanen,
van hün Kònirig, na cen zecr vane plaats engebtel
de vlugt namen.
wierd, in de zelve plaats, daar hy te
vpren zo veel bewind en vermögen gehad
häd j en dus vcrloor h y, die zyn wettigen
Van' dàar liet de Koningm o‘p een zeer geczen
minnelyke wyze de vryheit der Prinfen, hier uit
maar te vergeefs, verzoeken, ’t welkoütftaän.
zo ras zy vernam, en zag, dat ’er niet
goeds van te wagten ftond, verbood zy
ook, even als Tarruivcfc, iets ter markt,
of te koop te brengen, waar ’door de
Z 3 Por