ü <y L u
ftappen Van dt; ÁrabtTdhe taal zeíF ál voor
’ t jaar i 322. vifld , zo ‘is ’t egter zefcer ,
dat z y , tot dat Marhhoem aan de Kroon
öuam , nog voor Hcidenen gehouden
*yn, onder welke hy zelf nog ínede ge-*
teld wórt. Eñ deze worden daarom oók
van de Möoifche Páapén in liunne Tempels,
en gebeden, niet gedagt.
Waar in deze Godsdienft beftaan heeft}
is naaiilyks te melden 5 dan da't men ’et in
de Talautze eilanden nog de overblyfzels
van vindjen men ’er dit maar van zeggen
lean, dát zy bynaäls de beeilen, met
hun twintig o f dertig by een, en zönder
eenig bewys van Godsdienft, léven. :Zy
Weten van geen Godj maar Hellen vaft,
dat yder landfchap zyn Duivd heeft, die
dat befchadigen 3 en befchertnen kaa,
Weshalven yaer aldaar den zynen in nood
aanroept. Kárkalang ’is nog meeft Heidenfeh
, zo ook Lirong, daar in *t jaar
Sdhepper van ailes, efi zyn'Pr<3îphger,
eerft leerden ke«neo, eny indien gylieden j
zci h y , daar ziü toe hebt, zofpreekt mj
deze oüootden na:
La iüab ilallah Mobhammed Réfui uïlàb^
datis , Daar is geen God , dan God , en
Mohhammed de Xjèzant Gods.
Üeze woowien leerden zy allengs vaii
buiten, en wierdc^ dûs Vorder doOr hem
in de gronden van rt Mohhàmmedaanich
GetooF onderwezen-} hoewel de floete
gefheentë daàr Zéer Weinig àF weet, be-
mfteride de Voôrnaafefte kerinis mécit
by de Priefters j die zy Imams , o f
Gaflii’s noemèn j latendé ’t gemeen tnaar
wel op hun bedeftonden en vafteû
paifèn.
Í7oy. de eerfte Predikant, de Heer
Brandts, quam, hen verzoekende Chriften
te worden ■, dog de Koning van Tabop?
«an belette die. Die van Boelan Itanu
op Catudipan, fcyn wel Chriftenen, door
Pater ToreotJus, zo zy zeggen, gedöopt;
maar betooñen met hun leven nog volfla-
gen Heidenen te zyn, die geheel aan *t
agtgeven op- vogel - geíchréi j en derlei
bygeloof,' overgegeven zyn.
MOHH AM M ED A AN SCH É
G O D -S D I E N S T .
Van
den Mo-
E tweede Godsdienft, hier bekent,
is de Moorfche-, o f Mohhamme-
Dit nieuw geloove queekte Koning
Marhhoem in ’t laatft van zyn leven wel
aan 5 dog hy quam kort ’er na te ilerven-, (
en daar op vertrok dezè Ddto Moéla
Hojfein weer na zÿn land.
hharame- daanfche. Het begin daar van was in ’t
^ n' laatft van Koning Marhhoems regering,
Cod“, die t grootfle deel van zyn leven egter
dienft.ia Hcidenfch geweeft is.
*tj*ar , Omtrent het jaar i4<Sf. quam hier
1465. bc- z'hoewel ’er in ’t jaar 1348» en in ’t jaar
gönnen. al A rabiers , %rt Maleyers;;
' weeft wafeh) een Javaanfeh Koopman ,
Dato Nfffelä Hoffein genaamt, die met een
jongen zieh hier eenigen tyd ‘om den
Nagelhandel onthouden, en nil en dan
aan boord wel in zynen Coraan (o f Al-
coraan) gelezen had, ’f geen dan vetder
de nieüwsgierigheit der Ternataanen op-
w ek te , om nader kennis van de Ara-
bifche letter te krygen.
Z y hadden hem dit zeer vaardig zien,
en hooren lezen, waar op zy dan t’huis
gekomen fcynde, ook wel zulke Characters
nagemaakt hadden, dog waren ver-
By de regeering van zyn zoon, Zeinti* Onder
Îabçdien (dien zy gemeenelyk voor den Koning
wondert, dat zy die-ook niet, even als
h y , hadden können lezen.
Hier op nam deze Jävaän zyn flag zo
wel waar, dat hy zeide, dat niemand
deze heilige letteren kon leeren uitfpre-
Jken, dän die den eenigen God, den
. A^qorfchen Koning houdenj kmeg
dit werk eeh andère gedaante, èn vôôrt- v00rt-
gaag, na dat hy, om in ’t nieuw gelôôve gezet.
nader onderrigt ïe werden-, met een zy-
her vrienden, Hojfein genaamt, na Giri
op Java (-dat ais de Hogefchooi was, om
indien G'adsdtenftionderwezen te worden)
in ’t jaar i4Pf. ( hoewel eenige het jaar
iyoo» ftellen) gereild was^' al waar hy-,
névehs dieri Vriend’, die naderhand Prie-
fter geworden is i, niet alleen onderwezeh
wierdt, maar ook, terwyl hyaan de vdbten
van 'zyn lëermeefter zat, een aolîén Ja»
vaanj oF Amok-ipeeler, die allés iri ver-
%àrring hielp, ziende àankomen, en op
zÿn geloove fteunende, zitten bleeFj en
zei : Indien deze Godsdienft dé 'ivare is, zô
Zal ik ook zekerlÿk dezengodloozen rv'erfaan'J
waar op hy , zyn zwaard aanvattende,
en toekappelide, niet alleen dien Amok-
(peefer, maar ook zekere klip, op Giri ’s
bérg aan den weg ftaâride, in tweën
klôoFde, ’t geen de Javàanen daar nog op
heden, als een béwÿs tan de züiverheit
van hun geloove, weten âah te wyzen.
Immers de klip is ^er nog, en de klove
kan men ’er ook hog in Zien j dog wat
de reft aangaat, dat môét eên opregf
Mohhamraedaan ’er by gclooven.
Zedert maakte deze Vorft met den
Panimbahan vàn Giri (dié een géeftélyk
Prins, bÿna als den Paus, is, en ’t geen
den aanbiddelÿken beteekent) als zynen
Geloofs-genoot, een verbond, bragt vàn
Java een Priefter met.zich?. %oehoekg})a-
rbel (Zo Ridjalt in zyn 8fte Alkifla zegt )
gehàamd, mâakte, by zyn te iligkomit
111 Temate, Hojfein oppcr-P|feftery en
verbreiddè na dien tyd den Mboribhen
Godsdiènft alomme aoor zyn r y k , van
Waar
a m N.
' waar die ook tot op ’t eiland Manginda-
nao veripreid is. .
r.^ederd bleven alle de Temataanfche,
en de.ändere Molukze Köningen , als die
van Gilolo, Tidore,. Batsjan, en ook de
Sulthan van Mangindanap , MoorTch.
“ . Zyn zoon., Bajang, Ullah, word. van
de MoorFche Papen niet zeer geroemt,
om dat zy meinen,dat hy te, goeden hert
voor de Chriftenen haa, en ju ift met
zulken fterken yver op zynen Godsdienft
niet ftond. Andere Köningen, als Hair,
Hhamza, enz,,, hebben zieh hier in vry
yveriger getoont.
De voor- - Het voornaamfte, dat de ingezetenen
tiaamfte omtrent dezen Godsdienft ftond waar te
deeleB nemen, beftond hier in, dat de knegtkens
Moo^en ^en jui^®n door een Moprfch
fchen Priefter beiheden, dat de vyF tyden van
Gods- hunne gebeden, en de vaften, in de
-dienft maand Ramadlaan wel onderhouden
|alhier. wierden , op welken tyd zy in een ganfehe
maand i van ’t opgaan der Sonne ^
tot dät de Sterren beginnen te ichynen j-
niets, ja zelF geen Pinang, mögen eten,
en ook niets drinken > maar by. nagt
fmuilen zy dan weer zo yeel te fterker.
Zy megen in hünne Kerken, oFTempels,
Mesdjids (oF op zyn Maleits,
Mafigids.) genaamt, met geen muilen,
o f Fchoenen, en niet* dan na zieh overal
wel gereinigt, en ook hun voeten ge-
waflchen te hebben (ten welken einde
’er een groote bak o f pot met water ter
«T. . zvden ftaat)Watvoor .J , ko. men»r -d og hun^n e' vrroiujwen • vrouwen komen daar niet, ot immers zeer leiden j
in, hupne in, en dan zyn het tiog maar oude, dog
Tempels noit jonge vrouw-lieden. Ik ben eens
komen. .fl cen Moorfche Tempel, terwyl zy
dienft deden, geweeft} dog de. yrouw
van den Landvoogd moell ’er buiten
blyven zitten.
De Priefters i die in.’t wit gekleedt
zyn, lezen in zekeren ftöel,. die gelyks
der aarde ftaat , en wel een wagt-huisje
van ons gelykt. In den zelven leeft hy
agter een wit kleed,dat voor hem hange,
een Kapittel uit den Coraan, terwyl de
mans, met de beenen Önder ’t ly f (als de
Snyders by ons) op eenige lange matten ,
die in den Tempel leggen, zictendej dit
zeer eerbiedig aanhooren, ’t geen zy ook
wel met een Gebed op hunne wyze dan
befluiten, biddende God, en Mobham-
med, om verdere verligting, zo voor
hiin zelven, als oök (zo my zeker Prie-
ie r , ten tyde, dat ik in hurinc kerk
was, zeide) voor de vyanden van hun
Geloove, en dus mede vöor ons.
Het is'ook aanmerkenswaardig, dat Ookgeld
de vrouwen in Gerigts-zakën wel getui- [ÿ getui-
genis der waarheit by hen- geven mögen 5 ge°lsen*Q
maar dat twee vrouwen maar voor een kele
man, o f voor een enkele getuige, können • vrouw in
volllaan. v, . . . . .. .. • ’tGericht
. Dp yoomaamile aanhangers egter van *
diit Geloove vind men. hedensdaags nog ^ ^ ^ *
op Ternate zelf, in de Moorfçh.e. Nç - indeMo-
gry, en op,Tidore, daar zy meeli alle luccos *
Moorfch zÿn, gelyk ook op IJatsjan^ en n02
op Makjan, dog om den Noord ymd. men./
’er geen voetftappen meer van onder het.
Ternataanfch gebied, dan op ’t eilanq
Sangir, daar de Koning van .Cändahar
met de zynen,. ( gelyk ook op Saranganij ,
en in ’t ryk van Boewiflan) maar alleen;
nog Mohhammedaanich is} dog.op de
kuft van Çelèbes zyn ’er nog verfcheide.
op vTontoli, Parigi, en meer anderp
plaatzen, 4^ wel den naam yan Chrifte-.
nen hebben, maar fterk na ’t^Moorfch-?
dom hellen, gelyk , men ; in BinangkaJ*
den Koning van Dauw op Caudip^n ge-
zien. heeft, die pas na ’t jaar 16f<S. (zq
uit D. Percgrinus berigt hier na blykt )
de Moorfche leer verliet, ’t Chrifteridoni
zeer ernftig verzogt, en naderhand zo
wankelde.
Zy zeggen, dat de vrouwen maar
qiiaad in de Tempels doen, en den aan-
aagt der mannen breken zouden} en dat
het genoeg is, dat de mannen voor haar,
bidden.
D E C H R I S f E L Y K E
G O D S b i f e .N S T :
DE derde Godsdienft, die hier ftand De . '
grypt^ ,is de.Chnftelyke, äien wy , Çhrifte?
o f als den Ropmfchen, o f als den Her- G<?ai-
vormden nioeten aanmerken. dieoü.
D E R 0 Ö M ä C H É
G Ö D S D I E N S T
NAm aanvang by de komft der Porf
tugeezen in deze landep} wel niet
tën eerften } maar na dat zy liier al eenige
jarén geweeft waren. , : . ..
Het eerfte,dat my daar van vopfkomt, Ejiw.an-;
is onder den zesden Portugeefchen Land- ®
voogdj j oT*r i-jata n d1 , Ataid•1o ^ l-j n »t. j• aa’ r i' f■^ ' y . Hfchoeo mhi-er
vobrgevalien, omtrent den Te/nataänfchen inge-
V orlt <Taberidji, die, door hem ge Van- voeicl
gen genomen^ en, met zyn moeder na wier<** !
Goa gezonden zynde, in ’t begin vart
dat jaar 3. na dat hy te Goa gedoopt w;is'}
als een Chriften weêr in Ternate quam ,
om daar als Koning te regeeren, met
bçlofte van ook zyn onderzaten tot het
Chriilendom te brengen} dog hy quam
op Malakka te fterven.
Onder dezen Landvöogd wil men (zo
Jarricus, en andere Portugeeiche Schry-
vers gétuigen) dat zieh, al wat - voor ’t
geval van Ivberidji ’s bekeering, op ’t
Bb b 2** feilanä