Holland-
fch c vef-
tingen
o p dit
eUand.
B E S ß H R Y Vjl N Gy t> e ä.
Behalvén deze voorname > vefting en
ftadt Gamma - Lamma (dat in ’t Ter-
nataanich een groote ftadt beteekent)
was in de zelve ook de fchoone kerk van
St. Paulus y en een zeer fraai kloofter
der Prediksheeren, welke twee gebou
; : wen opmerking verdienden.
Tuflchen Gamma-Lammä, en ’t fte-
. deken Maleyo, hadden zy nog een
andere kleener vefting St, Pedro en
Paulo genaamt, die op een hoogte van
iteen en kalk opgebouwt, van zeer goe-
de bolWerken | mitsgaders van zes ftuk-
ken gdchut, en een bezetting van zeven
cn twintig Spanjaarden,en twintig Pam-
pangers ( o f Manilheien) voorzien was.
Dat deze, gelyk zommigen meenen, de
jelve met de vefting Dongiel, die men
hier ook heeft, wezen zou, is een misflag,
aangezien die N oordelyker | en in ’t hangen I
• van den berg gelegen is, behalven dat zy
over Gamma Lamma ook zodanig het
i bevel voert, dat men buiten de zelve aan
Gamma Lamma . niet veel hadt. Nog-
tans komt het my zeer- waarichynelyk
Voor, en ’t is. zeker, dat d’eene en de
andere van eene en de zelve gedaante,
fjootte, toefteLvan gcieh«r^veö •i|
fërgelyke 'bezetting geweeft is, gelyk 1
dat al mede b y na zo met Gamma Lamma
, en nog twee kleine vaftigheden, te
weten St. Lucia en Calamatta, door de
Portugeefen toen verlaten, gelegen is.
De vefting Calamatta . is hier in de
eerfte tyden door de onzen , tuflchen ’t
kafteel Orangie en Gamma Lamma, ge-
9 en naderhand, onder den land-
yPogt le FebYe door den onder-zcevoogt,
Geen Huigen Scbapenham, tuflchen denJ
dertienden en zeftienden February in ’t jaar
\6zf (na dat ’er eerft alles van daan.ge-
ligt was) geilecht; dog onder den Heer
van Zeyft, in ’t jaar 16 z j , eerft recht
verlaten , en zedert door de Kaftiliaanen
met taehtentig foldaaten, eenige Pampan-
gers, en twaalf ftulcken bezet ; maar van
deze kleine veftingen is , ter naeüwer
n o ot, . de bloote naam nog overge-
bleven,
Calamatta heeft omirent een myl van
’t. kafteel Orangie, op een hoogte, ten
deelen längs ftrant, gelegen , en was
van zeer goede hooge muuren voorzien.
Behalven deze Portugeefche veftingen,
zyn :’er op ’t eiland Temate nog yer-
fcheide andere door de Holländers ge-
bouwt.
De oudfte en voomaamfte is ’t kafteel,
dat door den zee-voogt Gornelis Matelief,\
den Jongen, in ’t jaar 1Ö07. niet zon-
der veel moeielykheden, die wy elders
breeder toonen, gebou w t, ’t welk van
hem Maleyo genaamt; dog in ’t jaar
l 5op, of door den zec-voogt, François
Wittert, o f wel door een ander, gedu*
rende zyn by wezen en verbly f in Ternate,
Orangie hernaamt is*
, Het nam zyn begin met de punt, *t Kafteel
t, groot bolwerk , anders ook Orangie Orangie
genaamt, en J t o ------ J -h eeft bUVuUitI.eVnU UdeMzCe UnoUgg Jjefchl**
drie andere boly/erken, je weten, de
punt Reaal, Gilolo, en ’t zee-bolwerk,
welke laattte punt ’er eerft onder den
land-yoogt, Gysbert,van Lüde ft ein, in-’t
jaat 1656. fchynt bygevoegt te zyn.
Altöos zy komt niet eer, dan in dezen
tydt voor, en inen had bevorens by die
drie andere in der zelver plaats flog een
houte wambuis, o f bolwerkje, Häflau
genaamt.
Dit kafteel plag ten tyde yan <£en
land-voogt Gillis van Zeift al met agt
yfere en veertien metaale ftiikken op ’t
groot bolwerk j met vier yfere en drie
metaale op de punt . Reaal , mp.t dmy^ere
op de punt Gilolo, ;en met zes. yfer-e op
*t zeebolwerk (zo zommigen voörgeven)
en dus in ’t geheel met inde-dertig ftuk-
ken geichut., en-daar. by zo .wel voorzien
te zyn,dat het rykelykin ftaatwasj
PPl'il djjzigt van zyr^pootte^fterkte
wort het gehouden niet minder ; maar
eer grooter, dan .’t kafteel o,p Batavia,
te zyn.
Men heeft hier een fchoon ¿ieken-zieke*
hins, mitsgadere ,oök een fraei ambagts- huis.
qw tier , behalven yerfeheide andere
fchoone wooningen, in het zelye., jg
- Het heeft egeer.j by tyden vaneenigen
overval, niets zo zeer dan de eene zyste,
tuflchen de punten Gilolo .en Reaal
gelegen , te. verdedigen , .. welke wel
verzorgt zynde.^ behoeft men .voor
’t _veraere niet veel vreeZfi :td heb-
ben, vermits het al vry fterk is. .Het
legt aan de Ooft-zyde dezes eila^ds,
beneden vlak tegen den berg aan, ien
eenigzins ’er tegen-opgaande. Qok ver-
toont .het zig ;als Jn ’t middeo des, ei-
lands, regt tegen pyer dat deel van ’t ei-
Jand -Halamahera^dat Batöetsjina genaamt
wort.
Behalven deze hoofd-vefting heeft T , w
men hier omtrent cen halvc.myl.benoor- eenze«
[ den: dezelve, o.p een ’hooge tiitftekende oude
rots, en op den rüg dezes bergt, een vcfl]I1S>
«ndere, dog Jdeindir Aerite.,. ediaane
vefting, Toluccö.c o f anders Hdllandia,
genaamt.
Hier op plagt , een Sergeant met twee
cn twintig foldaten te leggen, en zy was
met zes ftufcken gefchut voorzien, ;heb-
bende meelt gedient iom .de reedp soor \
1t kafteel Onmgieetegen de Spanparden
te.bevityden., en veilig te houden.
-'My blykt nergens avanneer, o f door
-■Wien deze gebauwtizy, Alleen Icomt:?e
my
Tä comi
o f W il-
lemftad,
een vefting.
M O L U C C O S.
my- ailereerft ten tyde van den Heer
Jpollonius Schot y ty zeker verhaal van
zvn E. over de MoluccoS j -in ’t jaar
Id 10 als een vefting , de E. Maat-
fchappy töen al toekomende voor.
-En dus is zy ook onder onze magt geble-
ven, ten tyde toe dat hunne Hoog Edelheden
in' ’t jaar 15p5. den Heer land-
voogdj enden hier zyndenRaad, belaft
hebben de zelve aan denKoning Tölucco
over te geven , die ze tot nog toe bezet
houd j en daär een wagt leggen heeft.
C Men ziet hier en daar in de muurdn
derzelve eenige fteenen, en wapenen’er
op gemetfelt ,' uit welke niet alleen
blykt dat zy zeer öud; maar dat ook
al voor de komft der Kaftiliaanen in
de Moluccos , en by de eerfte' komft
der Portugeefen aldaar, gebouwt zy ;
’t welk ook met de berichten der oudfte
Termtahnen eh met de overlevefing
hunner voor-ouderen, beft overeenftemt,
die daar beneven nog weten te zeggen*,
-dat zy door een Portiigeefche Donna naär
de gedaante van het manlyk lidt ontwör-
pen is. * - - j
! Buiten deze fterkte hebben wy van opds
her hier nog een vefting gchad , dfe nog]
in wezen, aan denNoord-Weft kant van
’t eilandt; omtrent 4-mylen van ’t kafteel
Orangie gelegen, cn Xoela Tacomi, öf
■anders Tacomi, genaamt is.
. Zy is in ’t jaar idop. in ’t begin van
.Oftober, door den Zee-voogd, Simon
Janfzoon Haan ter plaatzc, dagr bevp-
rens al een oud bohwprk geweeft was,
gebouwt, en door den zelven toen Wil-
lcmftad genaamt, 1 gelyk zy ook behöor-
lyk v an gefchut j en genoegzaam Volk
-onder een Luitenant (ten dien tyde Adriaan
■Klaafzoon van Dordrecht genaamt) voorzien
was. - « 1. 1
Hoe zy verder geweeft is, halen wy
breeder onder ’t jaar id o p , daar wy van
de verrichtingen van dezen zee-voogd
fpreeken, aan. - ' '
In den jare 1610. koint zy voor als een
vefting met vyfbplwetkf^.waar op toen
zes en negentig' foldaaten onder kapitein
Adriaan Corßoon lägen, en waarOmtrent
- z ig , wegens het geftadig vlugten der
fTernataanen toen wel duizend inwoon-
ders onthielden. ■ Ja deze fterkte was
¿toen ook van zo veel belang , dat zy al
het land tuflchen ’t kafteel Orangie, en
tuflchen Tacomi, völkomen beveiligde.
In den jare 1633, had men hier, maar
•een bezetting van aebtien koppen, daar
*er b.cvorens honderd gelegen hadden; en
de Heer Johan O ttw , Landvoogd alhier
rin dien tydt, oordee\de, dat men de zelve
nog al meer behoorde te verminderen,
.gelyk dat in den jaave i 5 y i , onder den
khdvooed van den Bogaarde, ook gefchiedt,
eii van de ganfehe bezetting
ontBloot is, gelyk naderhand die ganfehe
vefting ook vervallen is.
Men heeft hier nog een fterkte, calla
boca , of houi den bek , gehad , dog die
is ’er, mynes wetens, nu niet meer.
Wat nu de ftadt, of ’t vlek, Ternate De ftadt
genaamt, aangaat, men moetde zelve, als ternate
in twee deelen verdeelt zynde , aanmer-
ken. » 9 , r .. J'-..,
Daat in wöonen ten deelen eenige >,
dienaars van de E. Maatfdhappy, ten
deelen eenige vry-lieden, en ten deelen ,
Mooren, o f Ternataanen.
W y zeggen dat hier maar eenige be-
ampten der E. Maatfehappy woonen,
om dät de voornaamfte ( als daar zyn
de landvoogd , den oppei* koopman ,
ö f de tweede der landvoogdy, de Predi-
kahten ■, dö Kapitein, en meer andere)
zieh in het kafteel Orangie f dat vol deftige
fteene gebouwen, en met zware bol-
werken, en zeer diepe grachten verfterkt
is, önthoudeii.
Wat het eene deel nu van Ternate,
ter regterhand van ’t kafteel Orangie, öf
naar ’t Zuideii (daar Tidöre zig vertoont)
Igeidgen, betreft, dat word Maleyo genaamt
, alwaar längs ftrand niet anders,
dan Chriftenen, ten deelen van Portugeefche
, ten deelen vanNederlanfche af*
komft, Zommige in huizeh , dog andere
in tuinen, nevens hunne huizen gemaakt,
woonen. „ jBHH . . , I .
Men noemt ze Mardykers, o f vry-
liedeh, die,' in de plaats Väh höf-dienft te
doen-j een- halven iyxdäälder ter maand
plagten te betaalen ; dog in ’t jaar 15 7 1 ,
is dat op een achtfte van een iyxdaiilder,
o f zes ftuivers voor ieder, gefielt.
Met veel zaaken der zelve is het bynä
even eens, als met de vry-lieden in Banda,
eninAmböina, gelegen, hoewelzy
op verrc qa zo vermögend niet zyn, nog
ook die agting, o f dat äanzien hebben ,
waar vah zy zelfs meeft öorzaak zyn, al-
zo Ternate van ouds her Voor een groot
hoeren-neft, voor een dririk-Winkel, on
voor een land van een algemeene neiging
tot die twee vuile zaaken , bekent is.
In de voorgaande tyden plagten de
Maccaflaren, en andere borgers hier, Zig
wel tot aan, en voorby Gämma-Lamma,
met der wöon, eii met hunne tuinen, uit ^
te breiden ; dog de- landvoogd Pad~ ^
1 brugge heeft , na deti öpftand van Komng ,
Amfterdam (ofKaitsjiliSibori) inhetja^t
i 58o , aan de Tcrnatpnen, en anderen,
die daär bevorens tuinen hadden , niet
willen toeftaan, de verlatene tuinen (vermits
die' te veel aanleiding tot ■nagel-
morfleiyen, en andere ong|makken ga-
ven) weder te mögen aanyääiden, maar
hpeft hun in de plaats def' zelve eenige