Pag. l i 6
M O L U K S E
Z A A K E N.
E B R S T E BOEK,
b e r s t e h o o f d s t u k .
ONkunde der ouden. En zelf der Portugeezen, in de Molukze zaaken. Die opgei
heldert worden uit oude berigten der Ternataanen zelf s. De Setei der oudfte Mo-
lukze Köningen op Gilolo. By de meefte fchryvers onder de zelve. niet getelt. Hader
bewezen uit oude Ternataanfche, en later berichten van onzen tyd. Die Köningen ge-
heel uit ge ft or ven, en nü niet meer bekent. .Weljg votiitn van ouds Molukze Koningert
genaamt wierden. IVie nu alleen dien naam draagt. Duiiterheid wegensGAoXo, Grooter
licht wegens de andere vorllen der Moluccos. Hun volg-rédit tot de kroon metter tyd
vervallen. Welke zy nu daar toe kiezen. En op wat wyze. Oude gewoonten, by't fter-
ven van een Moluks vorft. By hun gevangen zyn by den vyand. Hun aloude wyze van
malkanderen te hoonen, ofte eeren. In 7 ontmoeten ter zee. ln 7 voorby roejen van
landen. In malkanderen te bezoeken* Andere teekenen van iinaad , en voorteekenen
van oorlog. Vertoont by hun fpiegel-gevegten. O f in 7 Konings Paleys. Hoe de Ne-
derlanze landvoogd hen ontfangt. Verfcheidenheid der Molukze Taalen. Deze vorfien
mögen van niemand bezocht, nog briefwijjeling met hun gehouden worden, ten zy met
kennis van den landvoogt. Verdichte oorfprong dezer Köningen uit een Draak. Hoe de
Koning van Ternate nu den voorrang heeft. Voorzigtige bebandeling der landvoogdert
omtrent dit fluk. Voor al op openbare maaltyden. Tders plaatfing, en rang aldaar: Zaaken,
den Koning van Ternate in 7 byzonder raakende. Hy murtt uit in rang en merk-
teekenen van ftaat boven de andere Köningen. Redenen daar af. Vjert vy f zonne*
Icherraen. Dog de andere maar een. Zyn noogmoet. Jaloezy daar over. Zyn voor*
recht in 7 fcheppen. Plegtelykheid by 7 geboren worden, | of fterven van zyn kinderen.
Eerfte opkomft der Ternataanen in.’tjaar i lyo. 7 0 tldfte dorp op Ternate is Tobo-
na. De ooriprong van hunne Köningen, //»» .eerfte hooft, Guna. Hun tweede hoofd
Molematitti. Hun derde hoofd, en eerfte Koning, Tfjitfjo. Tweede Koning, Poit,
Een dapper vorft. Derde Koning, Siole. Zyn fchermuijelingen met den Koning van
Gilolo. Die van Tidore, Motir, en Batsjan, rooven op Ternate. Tidoreezens^»»-
gengenomen. Fola-Madjahi, de Setei des ryx. Vierde Koning, Calebatta. Doet drie
van zyn broeders vergeven. Vyfde Koning Cornala. Maleyers, en Javaanen in Ternate.
Zyn oorlogen en veroveringen op die van Gilolo. En van een dorp op Tidore. Be-
paaling van 7 Konings macht. Doet zyn zoon Abderama in zee ftooten. Zesde Koning,
Patsjaranga Malamo. Zoonen tot de kroons-volging na dezen afgekeurt. Zeven*
de Koning, Sida Aarif Malamo. Javaanen, en Arabiers , in Ternate. Motir 7 ver-
bond tuffchen de vier Molukze Köningen. Der zelver rang hier by bepaalt. Agtfte
Koning, Padji Malamo. Door een Hoer vermoort. Negende Koning, Sjah Aalem.
Wint Makjan. Tiende Koning, Toeloe Malamo. De Tidoreefche Koning, wint
Makjan van den Koning van Ternate, de Koning van Gilolo red dien van Ternate*
Elfdè Koning Bohejat. Twaalfde Koning, Molomatfjeja. Die zig, in 7 Arabifch
oeffent, en voor een heiligen gehouden is. Dertiende Koning, Momolc. Door een Ma*
caflaarfche byfit vergeven. Veertiende Koning, Gapi Malamo de eerfte. Een dapper
vorft. Vyftiende Koning, Gapi Bagoena de eerfte. Gilolo onder 'Ternate door een hu*
welyk gekomen. Sefticnde Koning, Cornala Poeloe. Huwelyk tuffchen een Temataan-
fche Princes, en den Koning van Batsjan. De Koning, Cornala Poeloe, wint eenige
dorpen op Halamahera. Zeventiende Koning, Gapi Bagoena de tweede.
By
M O L ü K S E
Onkunde " H Y de meefte fchryvers der Moluk-
¿er ou- fe zaaken is niet, dan duilterms,
den. onkundc, en ortzekerheid, te
■ vinden. • r;“ '
^'Zommige onder de Portugezen, die
daar van gefchreven hebben , weten öns
niet alleen geen netten zamenhang yari
zaaken, maar zelf geen nette bepaaling
van tyd, wanneer, o f onder wat vörfteny
die voorgevallen zyn, -te geven. I.
En zelf Het is waar, dat de befte onder deze
derPor- M a f f e i u s , en J a r r i c ü S y gewfeeft zyn, en
tugeezen. dat Zy ai VeeT zaaken zeer naaukeürig,
maar egter zodanig niet, als ’t wel be-
: höörde," äangeteekent hebben, -buiten
dät zy in ’t opgeven van de naamen, zoo
der landen, als der Köningen, ’t zy door
?; onkunde der taal, ’t zy by quajyk opgeven
van anderen mede-onkundige j zoo*
danig ged waalt hebben , dat, za men
däar nä 6ördeeleii; wilde,' men ten groo-
ten deele zou möeten vaft ftelleri , dat zy
daär rioit geweeft, nochte de naamen der
zelve oit gehoort hadden.
ln de ' Daarbeneven, weten zy 'ons van geen
Molukfe andere zaaken, als die by hunnen tyd
saaken. voorgevallen zyn, en dierhalven ook van
Z A A K E N . l i /
benj maar dat, wanneer nog alles-hier
zeer woeft, en in een dikke duifternis
van Heidenfc Onkunde bedolven was, de
oudfte, en de vermögende op ’t eiland
Gilolo (!,t geen de Ternataanen in ’t ge*
meen Djäilölo en ook Halamahera, dog
wy Djilolo noemeri) ’ gewoont,
i en ook daar , als de regte .Molukze1 Ko* '
ningen, hét opper-beftier bver al die anderen
geen Molukze Köningen, dan die toen
Feefden, het allerminfte te zeggenj al het
Welke, gelyk wy onder de Levens der
Ternataanfche vorften aanhaalen zullen,
orptrent het jaar i f i y , by S e r r a a n ' s v t x -
fchyning in de Moluccos zyn aanVang
heemt.
- W y zullen dan hier omftandig eerft
van de wereldle zaaken., van tyd tot tyd
■ iftde Moluccos voorgevallen, en daar na
ook van de geeftelyke i o f kerk-zaken
. . fpreeken. '
• . - Dat ’¿r gedenk-fchriften, o f wel overgeheldert
leveringen van Veel ouder tyden, by de
■worden Ternataanen zelfs bekent, en nog te- vin-
uit öijde ¿en Zynj is zeker, buiten dat ik zelf dit
f S K verfcheiden van hunne grootfte ■ edclenr,
»«inen en na-zaaten uit het äloud'adelylt en Vor-
zelf. ftelyfc huis Tömagoläj mond aan naond
heb. hooren verhaalen.. Sg
t Ook is ’er onder de nazaaten van dien ,
vermaarden Törnatäarifen Gocgöegoe, öf
ryx*beftierder, M a r d f a o l i , (die in ’t jaar
r<iP7 den zyfteti Maart 'nog leefde j een
• gedenk-fchrift te vinden , . ’t .geen zeer
veel licht aan de gefchiedenilTen van hun
land geeft, en Ook de hier en daar in tyd
en zaaken gebrekkelyke verhaalen , zoo
der Portugeezen; als van andere fchryvers
, merkelyk opheldert.
ÖeSetel By die genc, die sröndige kennis der
deroud- -Molukze zaaken, o f van hunne Konin-
ijlpjfe gen, en de zelve ten allemaüwften on-
Sngen derzogt hebben, word onwederfprekelyk
was op erkent, en vaftgeftelt j dat in, cn over
Gilqlo. deze landen van ouds wel vericheide Köningen,
ofKoninkjens, geheerfeht heb-
géhad hebben.
Dit verdient te meer opmerking, om rggffig .
dat deze Köningen van Gilolo', die over ihè^ç. ■
’t geheel land van Halamahera , en ovet
al de naby gelegene Moorfche eilandenyzelvenict
de opper-magt van ouds hadden, by de getelt.
meefte fchryvers alzo weinig -onder de
Molukze Köningen geftelt worden, als
dat zy -Gilolo mede onder de eilandeti
van dien naam optellen, daar het nogtaris _
zeker is , dat, op Gilolo. van ouds % de be^ eB-
ryk-zetel der oudfte .Vorfteh van dien
naam was, gelyk ook die Köningen- nog
lang, ja eeuwen daar na, met dien zelven
naam van Köningen van Gilolo, hoewel %
met altydt met die zelve magi, geregeert
hebben j gelyk zy ook hun hof in de bogt
van Gilolo hielden j waar na/die vorft
ook Dicoma Colano, dat. is; bo gt-Ko*
ning, genaamt is.
By de Ternataanen i.s bekent, wat
hunne Koningén, Marrhoeni, en Zeynul-
Abedien, van den magtigen Koning van
Gilolo in hun tyd nog gçleden hebben j
en uit hunne averleveringen blykt ’klaar,
dat hy onder de Molukze .Köningen , by
hèn de Vier Còlano ’s genaamt, zeif^in .j
l den latery en öntrentönze tyden nog, als Te^a.
de eërfte in'rang gei^^w.örd, gelyk zy , taanfché
die da,n aldus optellendc \ ^zeggèn , da!t
het toçn de Konmgen v è i Gilolo, Ternate,'
Tidore, en Batsjan, waren.
Daar zyn’er , die meeriên, .dat de laat-
ftë dezer Köningen van Gilolo zig door
zyn buitenfpörigheid by zyn onderdaanen
zo gehaat maakte, dat zy. van tyd tot tyd
meeft van hem afvielen, -van welke zig
zommige naar het eiland Ternate, andere
naar Tidore, en öok veele haar Ba-
tfjan begaven, alwaar zy ieder hunne by*
zondèré Dorp-heeren kozen , die thetter
i tyd in magt zodanig toenamen, dat zy
daar na öok den naäm van Köningen Ènlàtet
vöerden, latende egter nog lang daar na berigten
den vodrrang der Molukze Köningen aan ^ onz*
die van Gilolo ÿ dien ik'bevinde nièt alleen
in de tyd van dès zee-voögds Mate-^, :
lief komft in Ternate nog in ftaat, hoe*
wel toen. al zeer gering, en in perfopn,
nevens ändere Molukze Prinicn, by dien
Heer geweeft te zyn y maar de zelve heb-.
ben zig nog lang da«’ na als. Köningen
van dat landfehap , öf ten itiinfteni met
dien naam (gelyk in ’t leven yart^fenTer*
nataanfehen Koning ModafdŸ 'm ’t jaar
i 6ih