icnryvens na Amboina, om een Predi- g
kant-van daar, *t zy vaft, ’t zy ter vifice,
voordeze kerk verzogt wierd.
T) v ÎBÉ fe1Wen' zond ^aar °P Ambon, Vol-
tanuj^p^gens belofte, al in Juny van ’t jaar liSjoï*
in’tjaar gedaan, en Volgens refolutie van den
»670. ßatavifchen kerken-raad op den 2iften
July, nog in dit zelve jaar D. Jacobûs
Mont anus, die, na verrigting van zyne
zaaken alhier, den <5dc& February in ’t jaar
1671. al wcér in Açaboina gekeert was 5
latende de zaaken hier, volgens berigt
op Batavia van den ayßen July, in goe-
den ftand.
Den 3<fca November quam D. Struis
îm^valr met ver^°P van den kerken raad , en
D. Struis regeering, van Ternate (hoewel niet
opBau- zonder huis-onluften) op Batavia, be-
via> kennende fchuld, belovende beterfchap,
en verzoekende hier op ’t mededoogen
der vergadering, en dat Zy hem op een
andere plaats weêr geliefden te leggen,
maar dewyl hy (legte getuigenis uit-1
.Ternate bragt, en met zyn vrouw nog
niet verzoent was, wierd dit) tot nader
geiprek hier over met haar Edelheden,
uit geftelt.
D Brou- aangezien die van Ternate weder
wmus in ernftig om een Predikant verzogt hadden,
’t jaar ' wierd den iç^cn November in ’t jaar
*é7t- 1671. D. Daniel Brouwerius herwaards
®Jer’ beroepen, die my toeichynt in ’t laatft
van ’t jaar 1672. hier overleden te zynj
aangezien zyn Eerw. al den ¿^ften Janua-
ry in ’t jaar 1073. als overleden voor-
komt.
■ Den 4<len December, in ’t jaar 1673,
nyfius°in w *erd herwaards beroepen D.- Francifcus
’tjaar Dionyftus , die in ’t jaar 1574. hier.na
1674. toe ging y dog ftierf dit zelve jaar. Ook
leden de Chriftenen hier dit jaar zeer veel
door toedoen van Alawaddin, Koning
van Batsjan.
In February o f .Maart in ’t jaar 167 f .
D Huîs- ging uit Amboina herwaards'D. Ifaàcüs
man in’t £juisman^ volgens het lot j dog hy ftierf
jaart 75. gpp fpden Mai op die vifite; weshalven
men uit Amboina den Predicant Jacobus
Mont mus in Auguftus herwaards zond ;
zynde in dit zelve jaar van hier op Batavia
den Krank-bezoeker Maarten Bruin
gekomen.
Den 2fßcn November hadden ook
In dat haare Edelheden op Batavia goedgevon-
door S ” den, niet alleen dat D. Montanus deze
Monta- kerk viiîteren, maar den zdèn Decem-
nus ver- ber ook , dat hy hier blyven leggen,
vangen. en 00k de Proponent, Simon de
Met den Large y tot zyn hulp ■ herwaards vertrek-
nent! de ken zou.
Large. Wat dëzen Heer by zyne kerk-vifite
hier verricht heeft, blykt by dit hier
nevensgaaode omftandig kerkelyk berigt.
Aan den E d . H e e f Gouverneüi
Anthonio Hurdt.
G r o o t A g t b A R E , M a n h a f t e ,
VROME , ZEER WYZE, BESCHEIDENE
H e e r ,
M y n H e e r )
DEze letteren tot haar voornaamfie D. Mon*
doelwit beoogende eenterloops verhaald
vertoog myner verrigtingen op de eilanden, | | |^ t
Oebi, Batsjan, Makjan, Tidore, Ter- wegens
näte, Manado, Tagulanda, Sjauw, en de^Mo-
Sangir, &V. ■ . k" rkcra.
De gelegentbeit des Godsdienlt op net ei- jn jaaf
land Oebi is deze , alwaar voor een vergade- 1675. aan
ring ( beßaande uit den Corporaal, een Bos-
fchieter ,en negen Schildergaften) een maal voog(i
gepredikt bebbe. Het Gebeden boek, waar Hurdt
uit by bot en gras een Gebedeken voor- overg&J
gelezen word uit de OefFening der God- *cvert’
zaligheit (Pagina zyp.) en een
: fchimmeld Huis-poftil, waren in een boek, flechte
met fpinneri-webben bezet, ter neer gelegt, getuige-'
| Zommige krygs-perzoonen zogten dees byna nis
uitgeßorvene Godsdienft-oeffening met g ^ s. c
blaauwe leugenen te verfchoonen, mits ar- dienft op
beidende aan de nieuwe weder opgeregte Bar- Oebi.
ricado, zommigen, waar onder de opper-
Officier was, zeiden, dat de Gebeden
(door een Soldaat voorgelezen) in veeler
ooren meer gekkernye als eerbied verwebten,
zullende miffchien de har de befiraffingen
{door my hier over gedaan) niet genoegzaam
deze yzer-harde herten vermurwen, zo ze
niet door gevoeliger Argumenten , eerfi tot
redelykheit gedreven, en daar na tot God-
vrugtigheit bewoogen werden. Ik heb niet
een eenig Lidmaat onder hun gevon-
den, ja geen, die den inboud daar. van
weten, zelfsniet die den naamdaar. van
verfiaan.
Op Batsjan in de Negry Labowa heb ik Zyn te-
twee Preaicatien voor de Hollandiche, rieht van
een voor de inlandfche gemeentt gedaan, ®atsjan*
nevens den heiligen Doop aan drie kinde-
ren bedient. Van de thien Schoolkinderen
zyn ’er zeven verfcheenen, van welke vier
bet Vrage-boeksken van Aldegonde,
drie alleen de Gebeden hadden van buiten
geleert. Onder V Catechizeeren der be-
jaarden heb ik bevonden, vier mansper-
zoonen, die het Vader Ons, twee mans-
en v y f vrouws-perzoonen , die alle -.de
Gebeden, zes, die daarenboven alle de
Vraag-boekjens hadden van buitengeleert,
en de anderen niet s . . Ook zynjßoor den
Sergeant, en Schoolmeefter, fa Soldaten
ondervraagd na de kennis des- Godsdieniis,
zynde alle ( uitgezonderdjfdrie) redelyk
daar in ervaren. r Jlhier zyn ßegtj twee
Ledc-
1675. Xedematen, de Weduwe van den oyer-
Jeden Sergeant, Auguftus Willems, met
den Schoolmeefter, Benjamin de Luna,
die voor dezen in de Liane de fchool op. t
eiland Honimoa; in de Negry Quw,
eenigen tyd bedient, en V hier op Laboua
van den elfden Juny , des jaars
heeft waargenomen, Uit inzigte. van den
Batsjanfchen Koning, niet met er ge ver-
moedens te agterhaien, even of zyn luß
buiten zyn Negry tot het Chriftendom
overfprong, is vöor dit hek een flot geflooten,
mits de Chriften - dogter , Margareta
Paulfen (ten zynen huize aangebaalt) met
een Holländer, ¿¿» S.oldaat, den Houwer
lyken fiaat aanvangt. Door het al te grote
aandringen tot de Gebeden -oeffening,
krygt de zelve geen kleine krack} de boog
van den openbaren Gods-dienft (om zoo te
Ipreken) wil niet al te firak, nog altyd,
gefpannen fiaan5 de arme nooddruftigheit
(met welke deze inlander beflommerd is i)
heeft my aangeraden de dagelykfehe avond-
Gebeden, te veränderen, in drie avonden,
als Vrydags, Saturdags , en Sondags.
Deze onderwys-tyd is met die van Ambon
niet overeenkomßig, alwaar in de Negry
Hative, des Sondags, ¿» ’s Maandags,
en op Noeflanivel, Soya, en alle omtrent
’/ Kafteel Viftoria. des Saturdags , . en
Sondags, dees heiligegewoonte gehandhaaft
werd, met eenen deze Laboewers aanzeg-
gende, dat die gene , die in al de Gebeden
maar tweemaal, en die daar en boven in
al de Vraagboekskens ten vollen geoejfend
waren, maar eenmaal ’s weeks die ge-
melde oeffening hadden by te woonen, ins-
gelyks befpeurende de domme manieren van
onderwyzingen, uitende yder zyn. Gebeden
&c. voor den Schoolmeefter met een fern,
die als binnen dp fanden enfippen geklutfierd
is, waar door die van geenen der toehoor-
ders gehoort werd, en by gevolge daar door
niemand onderwyzing ontfangt, zoo heb ik\
¿¿» Schoolmeefter aanbevolen, dat hy yder
Artikel des Geloofs, de Thien Geboden ,
&c. met een luide ßem alle zyne leerlingen
noordraagt, daar op hy dan van ‘alle een
naarvolgehd antwoord moet . afeiffchen ;
* I ik zulx in Ambon ook ingevoert.
Van Op Makjan heb ik ¿¿» Maleitfche, en
Makjan. een Duitfche Predicatie gedaan, twee
kinderen gedoopt. ' Van de agt vertegen-
woordigden hun zes School-kinderen.
Drie hadden al de Gebeden, twee.daarenboven
iets uit Aldegonde, en een het
Vader Ons van buiten geleert. Onder de
Gecatechizeerdebejaarden waren veertien
vrouwen, die redelyk zo iets geleert hadden
uit een boekjen, ten deele gemaakt,
door den Predikant, Johannes Sweerdius,
¿» vier maus - perzoonen, die de Geloofs-
Articulen, en V Vader Ons geleert hadden.
I. D e e l .
De Schoolmeefter, Johannes Pais, 1675;
over eenige jaren Difcipel geweeft' van den
tßrßond gemelden Predikant,. heeft zedert
den jarev\66~/.■ den (Jden .April., onder een
vyf-jarig verband zeftien Guldens ¿» twee
(legten Ropyen koft-geld , van.de E.
Compagnie genpten; des hy verzoekt voor
tegenwoordig by gefchrifte ( van zyn fchool >
ampt ontßagen). naar Ambon te mögen-
vertrekken, om aldaar zyne landeryen^cp
Hattala {van waar hy geboortig is, en die
niemand als zyn moeder beheerfcht) te hel-
pen cultiveren j ik bebbe dierhalven op zyn
ernßig aanhouden belpoft, zyn fchriftelyk
verzoek zo den E. Kerkenraad, als de
E. Overigheit op Maleyo, over te leveren,^
naar welker goedvinden hy zieh zal hebben
te reguleren. By de zelve Schoolmeefter
waren nog van Caipar Wiltens alleenlyh
eenige voddige ftukken van Maleitfche^
Preaicatien te vinden, lezende hy. eens des.
Sondags na den middag ¿¿» Capittel uit
het Nieuwe Teftament, van den D . Daniel
Brouwerius overgezet} de publyke,
Gods-dienft-oeffening word hier geoeffent
uit het Huis-poftil eenmaal des Sondags
voor den middag, en dagelyks voorgelezen
het gewoon avond-Gebed, winnende hy,
voorlezer, genaamd Frederik Schaaf,
benevens zyn Soldaten-gagie, dertien
Schellingen, zynde hy, nevens . een Sol-
daat, Ifaak Hoofmans, de eenigfte Le-
dematen op dit eiland.
Op Maleyo ben ik den 1 zßen September Op Mar
in den E. Kerkenraad verfcheenen, alwaar k?0,
ik myne Credentie-brieven van de Am -
bonfehe Kerkelyke vergadering aan deze
E. vergadering gezonden, overhandigt heb,
die gelezen zynde, zoo is my, als Lecraar,
het ampt van Prefes ^» Scriba opgedragen.
Het overhandigde •üerzoek-fchrift van den Verplaat-
i Makjänfchen Schoolmeefter is ingewil- wng van
’ ligt, zullende met de Meefter dezer plaats, ^"g^eer
genaamt Domingos Piris, om dat de gan-
fche gerne ent e hem niet genegen, is, en ook
om andere redenen, na Ambon vertrekken,
en eene Jacobus Pais {na dat hy over zyn
wulpsheit zal beßraft.zyn) met 't School
van Makjan, , en eene Baftiaan met het
Schoolmeefterfchap van Maleyo, worden
verzien. Het onder - Schoolmeefterfchap
alhier ßaat bedient te worden door eenen
Henrik Tehoe, ^ » ^ de Batsjanfche tyd-
beraming van drie ¿«¿¿» ter weelt te befieden
tot de publyke Catechizatien, Gebeden
¿» insgelyks de manier van Catechizeren,
voor goed gekeurt. Het Maleitfche avond-
Gebed, door my gemaakt, zal, gelyk in.
Ambon, alzo ook alomme hier ter plaats
worden; ingevoert. Ook is. met eenen beräumt,
dat men de E. Overigheit zal
voorficllen, dat ’er een Bededag mögt werden
geviert , op dat Gods flaande hand
deze Stad {dus lang met befwaarlyke .
D d d * •