Ifi■ p i
H iWÈm Fili ïfffSt-;
i l i l'il il» ' íf filli
I I I 1 lia iml mmiï i m m
■ pIIMpIi
ïîFiiflÜEi^H H i
mm■ p a i
1 - I s H I
I li!
I B E S C H R Y V I N G
ontdekken, ontbroken heoft, ’F gee#
zekerlyk ook de reden geweeft zal zyn,
dat ens ook anderen, anderzins zeer
pryflelyke fchryvers, daar van irfliunneir
tydt ook al niet meer opgegeven hebben.
JZyn on- 'Indien ikreen. nette Raart varrai les/
vermo- wat tot de. Moluécos behoort, met een
gen om nette ondèrfeheiding -.van ’»gene toevhet
Kaart* C ryk van ydèr Mbluks vorft in *Hiyzon-
da«r a f der behoort , hadt künnen bekomen,
te geven. het zou my zeer aangenaam, en den
Lezer zekerlyk een groot vermaak geweeft
zyn} dog alzo ik die noit gezien,
en veel min die oit, het zy in Indien,
’t zy hier te lande, heb kunnen meefter
worden, Eoe veel jnoeite ik daar toe ook-
aangeweod- heb.il zullen wy ons egter
met cenige ftukken en brokken daar van,
die ons nogtans al een redelyke bevatting
van den iraat en de gelegenBéit der ”Mo-
luccos geven zullen, moeten behelpen
tentydetoe, dat ons eens netter Kaari
aan de handt komen zal. Het gene wy
daar.af opgeven, is met deletteren A . A.
gemerkt.
Om nu dit fiuk met de vereifchte
naauwkeurigh'eit te beginnen , ver-
cileht de nette- orde , dat wy van de
Molukzé ländeir èerfl? ih ’r gètóeen^ eii
daar na van y der der zelve in ’t Byzonder
ipreken.
Koe ' . Van’ oudsher plagt men al de eilanden
veel Mo- in den Molukzen Öceaan- (by de Pörtu-
] S e nci* g èztìl ' ' ¿Kbipe&tgp di St. Làzzaro ge
’ému naamt) gelegen, de Moluccos te noe-
zyn. men, en daar onder niet alleen die gene,
de welke die naam met regt, en alleen
gemeenlyk dragen, te teilen, maar zelfs
6ok Banda en Amboina, met alle de
onderhorige eilanden, en (dat nog ver-
der gaat) zelf Bornéo, Timor, het landt
van Ende, o f van Floris, en ook ’t ei-
landt Bali, hier toe al ùaede te be-
trekken.
Om ordentelyker hier a f t e ipreken,
moet men zeggen, dat de eigentlyke
Molukze eilanden hiet vy f (gelyk de gemette
Helling is ) maar zes in getal, en
dat die Gilolo , Ternate, Tidore, Mo-
tir, Makjan en Batsian, genaamt zyn.
Z y leggen byna onder de linie, o f den
evenaar, hoewel de gelegenheit der mee-
fte wat Noordelyker is.
Gilolo, het eerite in rang, word
door onkunde by alle Landbefchryvers
gemeenlyk ’er zeer qualyk buiten geflo-
teft > een klaar bewys dat de Molukze
Zäken hun niet recht bekent zyn.
Het is waar, dat ’er in de Molukze
zee een groot getal van andere eilanden
is, aan welke men dien naam mede zou
kunnen geven 3 maar het is ook zeker,
dat deze v yf ( die men ’er van ouds voor
hielt) ook daar voor doorgaaps hebben
bekent geftaan ,en dat zy dien naam ook
Ö È R.
tot heben toe' nog- by' uitftek dragen J
gelyk wy ook daarom hier by berulten,
en geen verandering hier in maken 3
te meer, dewyl wy in ’t vervolg tog
aanwyzen zullen , hoe alle die ander
e erknden yder onder een van deze
Molirccos , of onder hunhe nu-nog :in
wezen zynde vörften, ftään.
Ofn watr reden zyMeluccosgehajrmt
worden, zullen wy hier niet zeggen,
om dat wy dit omftandig, ter plaatfe
daar wy van de Molukze Köningen en
gewoohten der zelvc ipreken, zullen
doen.
Met een woord mqeten wy hier ech- Hoevod
ter zeggen, dat ,’er in de oude tyden ’er van
maar vier<Köningen der Moluccos, en ouds
alzo ook maar vier Molukze ryken, of
eilanden, en dat die^Gilolo, Ternate, rang
Tidore en Batsjah (dat wy elders uitvoe- *crKo-
riger toonen) geweeft zyn 3 dog dat’er
nu nog maar drie, te weten Ternate,
Tidore en Batsjah in wezen zyn, gelyk
dit ook de rang is , dien zy , byopenbate
ontmoetingen van malkanderen, liebbeit,
en die hun van wegen de OofblhdifcHe
Maatfchappy, en door des zelfs land1-
voogden^alaaar, het zy in- de ogenbare
fbhnftetf, bet^'zy^op^maäifydeh^ eii'Hy
andere byeenkomften, gemeenlyk gege1-
ven word 3 gelyk w y die ftüle öd1 zyn
tyd en plaats al' mede uitvoeriger Voot1*
ffellen zullen.
En dus betrekt men allerbeH die landen
tot de Moluccos, die van oudsher
door die vier Köningen, die tuffchenje
twee graften Zuider-en Nooraer-SreciJce
( 9P zyn riaauwft-genomen) 1 eggen,rbe-
zeten en beftiert zyn.
Dat de Koning van Djilolo (gemeenlyk
met den naam Gilolo bekent) hier
geen rang meer onder de Molukfche
Köningen , ja dat by zelf ’er den naam
niet meer van heeft; dat komt (gelyk wy
elders breder tonen) daar van daan, om
dat die vorft door 'den Koning van T b »
nate overwonnen is, gelyk dt Terna-
taanfefe vbrft daarom ook uirdtükkelyk
van oudsher al vier Zonrnfebeimcn van waarom'
ffiaat (hoewel hy ’er nu vy f yoert) en de Ko-
onder'de zelve een , wegens het over-BjD8vaa
winnen van den Koning van Gilolb, ■ 1
plagt voor zieh te doen dragen. * e r
Anderen echter oordelen, met meer ¿edegei
fchyn van waarheit, dat hy die vier
Zonnefchermen van ftaat niet anders dan w
ter gedagtenis van de vier ftaaken der
regering, die wel eer in Ternate Hand
greepen , gewoon is tc voeren.
Schoon ’er nu naderhand (gelyk7 ons
uit de bedryven der Temataanfche Köningen
hier en daar ook blyken Zal) nog
vericheide Köningen van Djiloto op zieh
zelven geweeft zyn, zo is echter in de
later tyden die naam gehecl en al uit de
Wer
M O L U
Wereld g e rn k t, na dat ganfeh Gilolo
(dat een Zeer groot en wyd-uitgebreid
ryk, o f eiland is, en dat daatom van de
Tematanen zeer qualyk Halmahera,
dat is, mft Limi, genaamd word) vöK
flagen onder de Ternataanfehe kropn gebragt
is.
■■■ Gelyk ’er nu tegenwoordig nog maar
I S drie Molukze Köningen zyn, alzo zyn
iair ook de eilanden en ryken, tot de Mo-
drieMö- iuccos behorende, onder deze drie vor-
S K f ften verdeelt, wetende yder van de zél-
gen a,n. ve tot een aas toe uit te rekenen, wat
zyn land is , waarom ’er ook zeer dik-
wils onder hen, zelf maar om beüzelin-
gen, grote verfehillenen oorlogen ottt-
ftaan zyn.
_ - . Om dan Van hunne landen oök net,
en onderfcheiden, te handelen, zullen
wy van de zelve ook volgensdeqrang dc-
zer Köningen fpreken, en voor a f nog
Zeggen, dat de grens-palen der Moloc-
. cosf in ’t Noorden Mangindanao, m ’t
Ooften Batoetsjina, in ’t Zuiden en in ’t
Zuid-Wetten ’t eiland Oehi, deXoela-'
fche en de Bangayfche eilanden tot
Tibore,en in’t Weften naarden Noortkant
der kuft van Celébes tot den Bogt
van Csjeli, ehvanPaloe, gelyk aan de
Zuid-zyde die yan Gorontalo en l omi-
n i j ^yn. .
Anders word het begin, en de pooit
K I der Moluccos, in ’t Noorden by Lo-
ÌÌccos loda geftelt, alwaar men eemgeHiooge
ö G O Si 3
egter ’t regte befcheid niet af gehad, Ternate .
eH Koning Bnab Ullah, o f Babu (van de ec,Ile
welken wy in ’t jaar ¡ ¡ g l m 't »»««•
verhaal van de levens der Teriiataämche
Köningen dit bredtr zullen vbörfteUen) ■
niet recht gekent hebben. .
fteile, en rotzige eilanden, of barre
klippen, heeft, die by de Ternatan?n
de PQprtder Moluccos, o f anders Gnara
Mab'ero genaamt worden. Q o k w o rd
het einde der Moluccos öm de ZiUid geftelt
by Batsian te zyn. Al ’t welke dan
Het is wel waar, dat hy cpn dapper
enmagtig vorft is geweeft i maardät hy
toen al Heer yän zo veel eilanden geweeft
Tot ZO Verre waar is, na dat men deze
Grenfen als verte af, o f als naby-gelegen,
komt aan .te merken.
: De Köning van Ternate, die de eerfte
in rang is, is ook'de vermögende m
• opzigt van ’t getal der eilanden, ryken,
en di verdere landen, of'Köningen, tot
zyn ryk behorende, en onder hem, toen
hy npg in zyn vollen bloei was, geftaan
hebbende. “ ’ , ,
Dat deze Koningmmet altyd zo mag-
I tig , als toen, geweeiflyn, zullen wy om-
ftandig zien, als wy over ’t eiland Ternate
, en des zelfs eerfte beginfelen in
’t byzonder, zullen fpreken. g ?
Daar zyn’er geweeft, die, dezen Koning
in top willende opvyzelen, hem als
een vorft van twee en zeventig eilanden
befchreven, maar die ons daar benevens
niets ter wereld meer daar af gezegt, en
aldus maar in ’t wild henen gefchermt,
en ons niets van zo veel eilanden opgegeven
hebben. . . . ,
n . Het is zeer waarfchynelyk dat zy er
jjugvaa zowelietsvangchoort, maar datzy er
zou zyn, komt my nog zeer be-
fwaarlyk voor, ten wäre men veel kleine
eilandekens daar onder wilde teilen.
Om hu egter eens naauwkeung aan
te wyzfen , over wat eilanden en ryken
die vorft, toen liy nog zy.ri eigen
meefter was , geheerfcht heeft., zullen
wy die alle met hunne naamen , zo als
zy in ’tjaar 1680. nog. onder den Koning
Amßerdam, o f Kayisjili Sibori, geftaan
hebben , eerft in ’t gemeen maar opnoe-
mfen, eh däar na de zelve in,’t byzonder,
voor zo verre zy ons bekent zyn^ van ts
. Noorden een aanvang makende, be-
Ichryvem
Naamen der eilanden, onder den Koning Naamen
van Ternate geftaan hebbende. derenan-
•L. der den
Mangindanao of Mindanao, waar opny Konjng
voor een gedeelte recht heeft. ^ van
Sarangani, enhögtwee van den.zelyen ““ S't
naam. hebben;
De 1 ’alautfe zes eilanden, te weteni
Lirong. .•
Kabroe-wang,
Karkalang.
Karkarottang.
Noejfa.
Karotta.
Limpang.
Caboelfiefoe-. -■
Memanoe.’
Cdbioe.
Camböle.
Mohöre.
Memömoc.
Sangir.
Batoe.
, Wingko.
NoeJJd.
T ighan.
Boekit.
Tomdne.
Beeng.
Vorrang.
Batoeinko.
Lawtfang.
Belldnde. ' 9
Bing.
Pard.
Sangalobharil
Kakhitang.
- Nitoeßha. ’ .
Salangkere.
Mafdpe* H ^
A 2 Kedtna.