6m B E S C H R Y
Teil Ooilen Van den Noord-hoek van j
Celebes heeft men nog een eiland dat al
vry lang,, dog fmal., en Lembe genaamt
js, dat ook de vry naeuwe llraat Lembe
maakt, welke naeuheit door een rif aan
des zelfs Ooit-zyde, en meeil in ’t midr
den gelegen, door eenige ileile brokken
veroorzaakt , hoewel daar door egter
geenzjns belet word, dat men ’er door
werpen. kan > ’t geen men het ganiche
jaar door doet..
Befchry- Nu gaan wy van het eiland Tagulanda
ving in 't na de Celebilche kuil over ileken, daar
gemeen ©qs beweften des zelfs Nqord-hoek JVlä-
hngen nado eeril voorkomu.
van den Zyn naam heeft het van ’t voornoemde,
Koning- en nu onbewoont eilandje, Oud Manado,
van Ter* dat ’er omtrent Weil ten Noorden eeni-
“ ku'ft°p Se myfen
van Ce- Men heeft van Tagulanda agtien of
lebes twintig, en van Ternate (niet dertig,
leggende. gelyk ’er in .de Kaart ilaat, maar) om-
^nado. trent veertig mylen van nooden, om daar
pfaats? * na toc lebeppen. Het legt in een
fraeije groote Baei wat binnen den eerilen
graad benoorden de Linie,' en aan de
Weft-zyde van den imallen höek des ei-
lands Celebes in het Noorden, ofeigent-
lykit in het Noord-Weiten, van welke
Noord-Weiler dikke hoek een klein
rifje Zuidcn en Zuid-Oofl op, längs de
wal, tot aan de Noorder rivier van Ma-
nado, en dan wat verder weer beginnende,
voorby de zelve to t voor Manado,
cn dan weer pas voorby de Zuider rivier,
alzo voor tot aan den Zuid-hoek van die
Baei, loopt.
Op ’t eiland Oud Manado plagten in
oude tyden de Manadoiche Volkeren,
manfehap ^r’e honderd weerbare mannen,, en
en ve- duizend ingezetenen, ilerk , zieh zelven
ihDg- .te onthouden j .. dog hunne langdurige
oorlogen met de Köningen van Boelan
(die over dat ganich geweil van Celebes
aan die kant als, opperyorilen leefden)
groote twiil onder malkanderen , gebrek
van water, en fware overfail van de
Aapen, en Mecr-katten aldaar, die al
hun geiäei bedorven , en hunne boom-
vrugten geduurig zodanig wegilalen, dat
zy byna geen voediel bemelden, hebben
hen eindelyk genoodzaakt zieh onder de
magt van dien vorft, en na de Celebilche
wal te begeven, alwaar zy in ’t jaar
löSz. in ’t geheel niet boven de veertig
zielen ilerk waren j ’t geen metter tyd
zeer toegenomen is, alzo Manado in ’t
jaar 1707. alleen vier honderd en negen
en negentig Chriiienen uitleverde. Hier
plagt een houte ilerkte te wezen, de
Nederlandie Vailigheit genaamt, en onder
de Heer Hußaart, in ’t jaar i<5f f .
gcilicht, dog naderhant onder de Heer
. Francx, in ’t jaar 10^3, in een ilcene
V I N G D E R
Fortrefle, Amfterdam genaamt, verändert,
en in ’t jaar 1703. door den Sergeant
Henri Duchieljz, buiten order met
een ileene ring-muur omtrökken, daar
’er te voren maar een open Paggcr was,
waar, op. hunne Edelheden in ’tjaar 1704,
den aohtilen February, hun ongenoegen
beloont hebben ; hoewel die is .blvven
ilaan. Deze ileene vailigheit wort van
de inlander onderhouderi, en dit is het
Hoofd-comptöir van alle de dorpen, op
de kuil van Celebes gelegen, alwaar ook
zomtyts een Militair, dog meeil, altoos
nu een onderkoopman , als hoofd van
dit ganich geweil, nevens een Sergeant,
en acht en twintig poil-houders, (waar
onder v yf o f zes Corporaals plegen te
loopen) gemeenlyk zyn verblyf heeft.
Des zelfs wooning is de inlander al me-
de verpligtflin ilaat te houden, en van de :
nodige verbetering te voorzien, gelyk
dat in ’t gemeen ten lallen van-den inlander
op veel buiten-plaatfen ook in andere
landvoogdyen is. In vorige tyden plagten
de Spanjaarden hier al mede te huis- Spanjaar-
veilen, waar van het Spanjaards-gat, op den wel
de Noord-Weil hoek vlak in ’t. Weiten e" ook
van den zelven gelegen, nog een over-^
blyfzel is , maar zedert het jaar 166b.
dat de Heer landvoogt,. Simon Cw, hen
daar ging verneilelen , en hen met het
jagt Molucco, en de Chaloep de Diamant
tot Amoera toe bezoeken quam,
zo zyn deze volleren , die den Boelan-
ichen Koning, en dwingelant verwor-
pen , en zig aan de Spahjaards- overge-
geven hadden, te gelyk vän de'Spanjaarden
zo wel, als van den Koning van
Boelan, verfoil, onder een zagter regering
geraakt , en dus (hoe men het ook
neemt) ’t zy als onderdanen van den Koning
van Boelan ( dien wy naderhant in ’t
jaar 1677. met Koning Amßerdam volko-
men overwonnen hebben) ’t zy als onder-
danen der Spanjaarden ( die wy ’er toen
yan daan dreven) onze wettige onderdanen
geworden zyn; hoewel het zekerfte,
en ’t waarfchynelykil is, dat al deze Volkeren,
onderdanen van den Koning van
Boelan geweeil, en hy door ons, na
hunnen älgemeenen opilant op die kuil
tegen den Koning van Ternate, over- n ,
Wonnen zynde,. zy ook als onderdaanqn omov°Z
van dien Koning, en niet op zieh zelven, wonnen.
moeten aangemerkt Worden; gelyk de
eerwaarde Heer Mont anus in zeker^ 'änderzins
al vry net Kerk-bericht doet, die
deze Manadiiche volken daar als een by-
zonder landilreek op zig zelven, eri büi-
ten Boelan, befchry ft, waar in zyn'Eerwaarde
na de kennis,: die men ’er in dien
tyd van had, zeer wel daar .af gefchre-
ven, hoewel men liaderhand, by netter
berigten daar van, beter geleert, en klaar
ge*
M O- L U C C Ö S.
gezien heeft, dat zy tot den Koning van
Boelan behoprt ,- en het - ook altyd inet
hem,\ffchoon w y dät niet willen, ge-
houden hebben. •*'
. tv0or f Önder dit opperhoofd van Manado
dorpen plegen in ’t jaar 1 ö8M eri vervolgens,
onder al veCl plaatfen, en Volkeren te Haan.
Manado p e naafte berg-boerdi daar aan maken
flaan* met het zelve dit getäl van dorpen, en
ihänfchap, üit.
En man- Aris heeft tot zyn ingezetenen
fchap der Clabbat . • • •
zelve. Ç à n t i k ................................
Manado volgeri» vorige opgavri
Clabbat, om höog
Tendano . • ;
S-rT-^ac-as • ■ . v.
: Tonfea y :
Rambocan '• •
Läöebarig ' . • •
T ompauo . ^ • •
Tombatsjan, . • • «
Röinon .
I Ton-k iboet, om hoog, en om laag 700
ä_. . Tomberiere •
Ì Töntelette . . •
f ecu buurt
Cormasje L
Zêrorilbn . .
Caicafle . •
Weerbare mannen.
too
; 7Ö 1
■70
4Ó
60
7OO
3OOV
7 ° '
tfòV
JO i
80
6ö
400 •
80
*7Ö
100
Vetdere
dorpen:
eneüam
itaande.
3PPO
- Men ziet hier üit, dat die Volkeren
omtrent de vier duizend weerbare man-
en euan- nen, yolgens hun eigen opgave , op-
den, hier breiigen können-, dog zö men dit eens
onder wat naeuwkeurig onderzoekt , zo geloo-
ve ik , dat men ’er wel acht duizend vin-
deri, en dat dan ’t getal der zîelèn (dat
riu op twaalf duizend ruim uitkomt)
wel op vier en twintig duizent uitkomeri
zou. En behalven dezelve Ilaat nog een
groot getal van andere dorpen*, ryken,
en Volkeren, diewy vervolgens almedel
opnoemen, en befchiyven zpllen , onder
dit zelve oppferhoofd. :
Dezo zyn, de gänfehe bogt van Amoe-
f a , Boelan, Ajon , o f Auwn, Caudi-
pan, Bwöol, Tontoli, Silenfak, Ba-
laiflan, Damphaläs, Döndo,* de groote
bogt van Cajeli ( diens Koning over drie
en twintig Koninkjeris , o f dorp-Heeren
heerfcht) Paloe (dat zellien dorpkens
onder zig heeft, en een heerlyk land is )
Tabali, Taboli, de bogt van Tomini,
©olägo, Parigi, T o lo li, Tinday , of
Tirid-Ake, Limbo, SaoeiToe, Sawadca,
PoiTo, Mattapango , Ampafia, Belet,
Tominimini;, Tominiteleboeje, Paloe-
Saboea, Paoeflo, ’teiland Tajom , Pon-
dang , Tomelatte, Boento , Bocongo,
Limbötte, Gororitale , Balanga ’s Gailricoms
baey in de 1 Sukkelaars - hoek ,
Boetalage genaamt, de Togias , of
Schildpads- eilariden j de eilanden Bangay
( tot welke ’er wel honderd behooren)
Gape, Saboeboe, IBalante, Mandone^
de bogt van Tamboeko-, Tometanoj
Rompo, To-Olo, To-loride, Boleente-
na, Tamboeko zelfs j waar op dan nog
’t eiland Pantsjano (over Boeton ) volgt,
en met veel andereri ’t Slot van ’t bewind
dezes Opperhoofds komt te,maken, over landen
alle deze landen, die te voren onder den de Ei ^
Koning van Terriate. flondenj dog ze- Maat-
dert zynen opiland onder de E. Maat- |
ichappy geraakt zyn. • , j heeft. A
De Manaders, fchoon nu Chriiienen j Den aar<j
zyn zeer booze menfchen , wäarom ’er ¿der
zeer- naeuw op dient gelet te werden, volken-.
In voorgaande tyden plegen de tolken
( daar men z ig , noodshälvcn , van bedienen
moeft, om dat men andfers inet deze
Volkeren niet kön te regte geräken) hier «
een groot vermögen, en al deze Inländers,
ja zelfs de Opperhoofden van Ma-
nado , onder dwang te hebben. Zy
willen die Öpperhoofden hier o f daar
door by een fluik-händel (daar een voor-
deeltje op zat) eeril in de knip, en zd
verre, te -krygen, dat zy zieh wel wagten
moeilen iets vari hun, zo zy al iet*
dat niet wel was, hoören mogten, te
zeggen. By den inlander nu willen zy
zig Dyzonder äangenaam te maken, met
hen deze ö f gene groote Titels, die hen def
wagt- o f dienll-vry maakten, eri hen van, tolken ,
’t gemeCn arbeiden bevrydde , te bellel* Wer wel
len, waar voör zy dan van de zelve eeni- cer*
ge gefchenken genotgl^^lie hen metter
tyd zeer vet, en magtig maakten.
Van deze is men nü (als men maar wil)
ontflageh ^ aangezien ’er nu genoeg van
ons eigen volk zyn, de welke die taal
verllaan, behalven dat i j ook wel de
vöörnaamll'e oorzaak geweeft. Zyn, dat
den handel van het Caret., o f Schildpads-
I hoorn, en van de vogel-nelljeris, zo lang
een mors-handel van byzondere lieden ,
en voor al van de Opperhoofden van Manado
, geweeil is, terwyl ’er voor de
E. Maatfchappy niet, dan fchilfers^ eri
vodden , ovenchoteri.
Ook valt in dit Manado’s geweil veel Wat hici
ry il, die van oudsher maar v y f ryxdaal- al valt.
ders ’t lall gold ,dog naderhant tot zeven
en een halve ryxaaalder verhoogt is j
dat haar Edelheden den veertienden Ja-
nuary 1671. goedkeurden by hun ichry-
vens.
Deze Volkeren, eri wel byzonderidie
van Datahan, Paflan, Saccan, en Ton-
faban moeten (ria dät zy onder ons gebragt
zyn) altyt ook twee.mannen ieder
ten dienil van het Opperhöoft, om tot
de zaken der E. Maatfchappy , buiten
haare