an k s E
dät het zoo breed is, behalven dat het,
om de te voren reeds aangehaalde rede- Watvoot
nen, 00k volflagcn onmogelyk was, een mid*
’t geen wel van een andere gedaante had
können werden, en beter zou opeelokcn ring de
hebben, als men, in plaats van dit ver- Schryvcr
i keert middel, en deze onnutte vifite £eter
( die de inlanders niet een hair bequamer eurc‘
dan te voren, maakt, en maar enkelyk
dient, om die Predikanten, die ze doen
moeten, af te matten, vroeg oud te doen
worden, o f door die groote Fatigues hen
in ’t körte uit de wereld te fiepen) tot
iheer.nut voor den inlander, en gemak
voor een Predikant, had gelieven te ge-
bruiken, van twee o f drie Predikanten,
die immers in zoo grooten Oegft onder
zulke naam-Chriftenen , en Heidenen,
wel rykelyk van nooden waren, hier en
daar op deze o f gene eilanden te plaat-
j zen, en aan yder dan een zeker matig
diftrift onder zyn opzigt te geven, wan-
neer zulk een man , naarftig en eergierig
zynde, eerll regt in ftaat geweeft zou
zyn, om van deze Heidenen en naam-
Chriftenen wäre Chriftenen te maken,
en metrer tyd te toonen , wat men door
riäarftigheit, en een opzigt Van zoo
naby, onder hen in weinig jaaren , yder
in zyn diftri6t, zou können verrigtenj
daar ’er nu niet, dan hard van geroepen,
en ondertuflehen niets ter wereld gewonnen
1^89. zeer; dikwils, behalven de groote moeite V
Cevaar, vani ’t ’reizen in ’t heetfte .van den tyd
e» gcbrck (alzöB tnen in den regentyd daar niet wel
r*n zou können komen , e n ’t dan 00k geen
Sdica8* ^ ‘sbaar weer *s) niet3 ^an met zeer
to ch t - ^ “groot gevaar van zyn goedereh, en le-
gclcdcn. yen , doör de fchidyke ftormen en zware
■ ftroomen, en 00k de flegtheit der vaar-
tuigen, ’er komen kan, ’t geen zeer veel
tyd weg neemt, en de reis den eenen tyd
vry langer, als den anderen ,maakt, hoe-
wel men, op zyn kortft, vyf maanden
onder weeg is. D. Feilingtus heeft ’t
eens iii drie maanden gedaan j maar indien
men gemeenelyk v yf maanden ’er toe
noodig Heeft, dan kan men wel denken,
dat men in drie maanden flegts over alles
heen loopen moet, om maar gedaan te
hebben,! en1 ’er*af te zynj behalven dat
00k die Heer niet Taalkundig Was.
My is van vrienden, die dit zeer wel
weten, berigt, dat D. Cammiga, op dien
togt vyf maanden uitgeweeft zynde, zieh
in het uiterfte gevaar van op een der
Talautfch&
00k zyn Coraeor^ o i^ e ^ lm e t Tefna-
"taans Loling-hout geladen was, Ön zoo my
verhaald is, zonk) en aldaar ettelyke o f
Wel zes o f zeven dagen aan een in zulk
een hoogen nood wegens gebrek van fpyze
bevonden heeft,dät hy in dien tyd,alzoö
*er op dat eiland niets te ceten, ö f te
vinden, was, met bladen van boomen,
o f wel eenig ander zeer flegt voedzel,
in ’t dorp, Towadebale, op ’t eiland
Cabroewang, na ’t verlies van zyn boe-
ken, voorraad, &c. zieh had moeten
behelpen, behalven dat het voor een
Predikant byna onmogelyk is, zoo veel
duurzame provifie öp zoo een togt mede
te nemen, die zoo veel maanden aan een
Zou können ftreklcen. *t Geen men op
die eilanden yindt, is niet veel byzonders,
immers voor een Holländer 5 oofcis yder
een met in ftaat,; om die inlandfche gerechten,'
die alle in den olie gebakken,
en toebercid worden, te eten.
Het befte, dat een Predikant voor
z ieh , o f (zoo ’er Ledematen mogten
zyn) voor ’t Heilige Avondmaal mede
nemen kan, is goede Bifcuitj maar 00k
daar van kan hy (gelyk ikgevallengezien
en gehad heb) door ’t overkomen van
een zware zee in zyn Coracora, geheel
ontzet worden; behalven dat zy 00k van
zelf befchimmelt, en dan ziet het ’er wel
bedroeft en elendig uit, alzoo ’er geen
middel is , om zoo ligt iet anders m
plaats te krygen.
Men heeft in dien en den volgcnden
tyd, v a n de bekeering der Heidenen, en
Mooren, op de kuit van Celebes, als
elders, zoo veel opgegeven, enzoo ge-
roepen, maar ik heb noit können zien,
wordt, ’t geen klaar blykt, vermits
’er zedert een halveEeuw herwaards,
dat men al onder hen arbeidde, byna nog
geen, o f maar zeer weinige Ledematen,
aangekomen zyn, en zyn die ¡§t geen
geen wonder is) nog zoo droevig flegt
in kennis, dat zy , na een regtfehapen
Lidmaat, ’t geen by de Catechizatie
duidelyk befpeurt word, niet gelyken}
een zaalc, die wy nader toonep, als wy
hier na een netten ftaat van deze kerk,
en getal der Ledpn op yder dorp*
opgeven:
"Wegens den voornoemden togt van
D. Cammiga zie ik verder, dat hy den
2j*ften November in ’t jaar itf8p. voor
het eiland Cabroewang voor Manare ten
anker, en de Kapitein Laoet, o f Zee-
voogd, Mahengko, hem aan boord ont-
fangen quam. De gecommitteerden , Verdet
Haak , en jilftein, vonden zyn Eerw. bericht
(zoo zy in hun rapport zeggen) den ™?die
zpften in het dorp Manenare, o f Manare, ^
in zynen dienft met deze onnoozele men- miga.
fchen bezig} en den $ofon vertrokken
zy na ’t dorp, Towadebale, alwaar zy
van den Koning Papoela verwellekomt
wierden, welke Vorft, met zyn onder-
daanen verzogt, hen van twee S.chool-
meefters te voorzien, om in de.gronden
van onzen Godsdienft onderwezen te
worden} dog zy wezan hem na den
Heer
i(,cnt Heer Cammiga, die nogeenigen tyd op
het-dorp, Manenare, gebleven was,, en
zieh verfcheide dagen met niet anders,
dan wat Foetoe Foetoe , een zeer flegt
gewafch, had moeten behelpen, waar
van zyn Eerw. al vry onpäflelyk.was..
Die Chriftenen befenryven.. die ■Gecommitteerden
zelß. in hun rapport, als
naam-Chriftenen,, die,_ zeer weftägtig,
wel twintig o f dertig;Ji.uishoudens by een,
leefden, wetende van*geenen Godsdienft,
maar eerende den Duivel, hoedanig eenen
yder;landichap in ’c byzonder heeft, dien
Zy .dienen, en in nood aafiroepen.' Ook
' zyn Zy alle zeer bygeloovig.. Die van ’t
.eiland Lirohg, di^ even eens, als.die van
Cabroewang zyn, verzogten toen ook
Chriften te worden, zoo de Koning van
Taboecan, van den welken zy hier door
zogten ontflagen te worden, dit wilde
toeftaan.
. In het jaar idpy. zie ik , dat by een
vifite,.,den ..iz.4?V: January hier g^laan,
nog maar deftig } op *t eiland Noenoefla
maar drie, en op Karkelang maar tien
Chriftenen waren..
Staart- T er gelegenheit van dezen togt zagen
fterin’t zy den pden Deccmber, in ’t jaar idöp,
jaar 1689. h|er ook een Staar.t-.fter in. het Suid
gezien. Suid-Ooften.van hun, en ontdekten ver-
der, dat hen de ftroom tuflehen Sjauwj
en de eilanden van .Talaut tegeni:hunnen
cours in ’t zeilem wel twaalf o f dertien
mylen om de ,Ooft verleid had.
Dörpen. Meefters.
K. E N. 417
In dit zelve jaar id8p. in Oktober ^89;
vondep haar Edelheden goed D. Joannes D y-an
van den Andel, en den zzften January in den An-
’t jaar idpo. den Predikant D. Petrus del in 't
Jacobu&Cofierus , yolgens Extraft td.e.r
Hooge- Regeering van den iyden dito,
herwaarts té beroepen, van welken de
eerfte in February" des jaars löpo. ver-
trok, dog den zden September daar aan
hier ftierf, en de laatfte om ziekte voor
een tyd gejexculeerd wierd.
* In dit jaar dedende Gecommitteerden, In’tjaar
Haak ej\ Älftein ^ den jößen April weder j o dien
togt na de Noorder-;eilanden, bren- A)“ ei^eQ
gende. van daar te rüg den Krank-na de
bezoeker, Koenraad Bertram ^ die, hier f?oorder-
ondertuflehen van Batavia wedergeko,- c^an4cn.
men, op de vifite van kerken en fchoo-
len geweeft was, en zeer breed daar van
opgaf, ’t geen egter maar alleen daar in
beftond , dat zy wat naarftiger, . dan be-
yorens, in-de kerke quamen, hoewel zy
anders daar, te Sjauw, en elders, vol-
gens ’t onpartydig berigt dézer Gecommitteerden
, erbarmeiyke naam - Chri-
ftenen , en zeer bygeloovig waren, , en
vele geen andere gronden van hun
Chriftendpm, haddqn,, dan dat z y door de
CaiHliaanfche Paapen van den Moorlchen
tot ,den Roomichen Godsdienft door den
bloptén Doop, en op een zeer flegt on-
derwys, gebragt waren.
Den ftaat der fchoolen op Sjauw von- Staat der
den zy aldus: “ fchoolen
• ^ ^ ■ t - ■ - ' op 't
eiland
Sjauw.
School-kinderen. Dog verfchenen maar
Op Oeloe waren, Jan de Silva. , . / 70
; Oendong, Domingos Dehamos. 4°
Pehe, ' ‘ LucasFurtados. . 80
Lehi, . .sPMMí Bahondak. • 40
m
20
230 7r
Op Ta- Op het eiland Pangefare, o f Tagulan-
gulanda. da, waren in het dorp, Tagulanda, 1 17 ,
in Minog ftyf 40, en te zamen om-
trent i fo . Schöol-kinderen, van welke
’er omtrent 70. o f 80. in ’t eerfte, en
omtrent zo. in ’t tweede , ter fchool
qüamen onder. ’t opzigt van Francifco
Matbons, die in de fchple van Minog
was, zonder dat my de naam vän de
anderen voorkomt. i -
Deze kinderen wiften hunne vragen
redelyk wel te beantwoordeu, gelyk ook
de kerk, en fchoolen,. door den zonder-
lingen yver van den Koning. , Philip
1. D e e l .
yfntoniszoon, en door de naarftigheit der
Tagulanders op dit goed voorbeeld, hier
een geheel andere gedaante, dan op
Sjauw, ja wél de befte, van al de Mo-
lukze'kerken, en fchoolen, had.
Op het eiland Sangir waren de Chri- Op ’t
ftenen op Tamacko, dat onder de Ko- «land
ning van Sjauw ftaat, mede zeer traag ip SanSir*
den Godsdienft. De Schoolmeefter^
David Sahari, wift wel zoo. Chriftenen
daar te noemen} dog kon ’er geen j,o .
byeen krygen. Van 40. kinderen?. daar
in de fchool zynde, verfchenen ’er pas
iz . o f 13. . . r Ä i
G g g Op
i t
1 1