7 6 B E S C H R Y V I N G d e r
eiland Mäkjan. Aart dezerinhnders. Dorpen op dit eiland. Des zelfs manfchap. Vef-
tingen hier van ouds. Teckening van 7 eiland. Makjan van ouds al onder Ternate.
Door wat Koningeir.ffff^ verwert. En onder wie naderhand, Van Caarden verovert
Taffàfoho in ’tjaar 1608. Zaaken met den Sengadji van Makjan in ’t jaar iö f 1 , enz.
Nagclen hier uitgeroeit. Aan Rheti verboden, den Titel van Koning van Makjan te
voeren De eilanden Motir, en Potte-bakker, of Cavali. Nagclen op Motir in ’t jaar
lö r j . uitgeroeit. Het eiland Gilolo befchreven. Rang dezer Köningen. Voorvallen tufi.
' Jchen de Köningen van Gilolo, en Ternate. V Verbond in ’tjaar i^zz.tuffchen de vier
Molukfe vorllen gemaakt. ln ’t jaar 1380 verließ by zyn rang. In ’ t jaar 1465- komt de
Prins Djamiloe in Amboina. Verficheide voorvallen -op Gilolo voor al met Catabruno.
Saboego ons door de Spaanfchen ontnomen. Deze Köningen m Vafallen van Ternate.
Wien 't eiland Halamahera nu toekomt. Plaatfen op dit eiland, onder Tidore beboorende.
Gdfchillen tujfichen de Köningen vanTidore c» Ternate. Het eiland Moratay. De
eilanden Majauw, ff» Taffoeri. Onderzoek naar fpeccryen hier jaarlyks. W a t in Am-
boina onder Ternate behoort. Landen in Amboina aan den Koning vanTernate geficbon-
ken\ dog weder aan ons Vervàllen. Mandar!] ah fielt den landvoogd van Amboina tot
ftadhouder over zyn landen aldaar« Geheei verval daar van onder Koning Amfterdam,
ongegronde eificb der Temataanfche Köningen. Hun recht op eenige 'dorpen op Solor.
De oude wyze van 7 ryk te befiieren door den Koning. De àrie eerfte dienaars van
fiaat. Vier gèmeens-mannen. Hun groote macht. Naam van ftaat die zy voerden. T e -
genwigt tegen hun al te groote macht beraamt. Wat voor andere leden wog in dien raad
Taten. Wanneer men van die oude wyze van beftier afgeweken is. Wat volg-recht tot
de kroon hier Jiand grypt. Ook de jongfte zoonen wet tot Köningen verkooren. Wan-
peer 7 getal der negen ryx-raaden vermeerdert zy. Recht der Köningen, van Ternate
tegmdje van Hitoe, qualyk gegrondveft » en Teenemaal ontdekt, al onder Koning Baboe
vemieiigt y. namaals onder Hnamza voikomen verydelt.
Het dorp
Parigi, en
dorpen
daar' on-H'E t dorp Parigi legt, twee mylen
van Toboli, aan een modderige
en Hinkende rieyier , die zeer
groot is. Het vertoont zig wel
der ftaaa- Vyp mylenl>pwaards aan, in eene fchoone
vlakte, en ’t gebied ook over die van
Toboli, enTolqli.
Deze Koning,^ en.die van Paloe, flui-
ten dezen hals genoegzaam af, en zy ge-1
dragen zig ook als volflagene meefters van
alles, dat in dezen Gorontaalfenbogt, zo
binnen, als ’er buiten valt. Z y leven za-
men ook in zeer goede vriendfehap} en
om in dit meellerfehap te blyven, houd
de Koning van Parigi aan de andere zyde,
te Paloe , gemeenlyk v y f o f zes groote
vaartuigen.
De dorpen T o b oli, T o lo li, Dolago,
Bilimbi, Tinday, en het gehugtje,, T o -
Binangkal, ftaan wel onder den Koning
van. Parigi j \ maar alleen döor dwang.
ö o k Pitoefa, dät door een Javaanfchen
Santri, o f geeftqlyken onder zyn geweld
gehouden word, ichoon die Koning van
den ftam der oude Köningen van Parigi is.
Als men van Parigi een myl Zuid-waart
opgaat, ontmoet imen-, aan een zuivere
rievier, het dorp Dolago, alwaar goed
water, beter liigt , • cn derhalven ook een
beter gelegenheit, dan tot Parigi is , om
poft te hòuden.
Van däat vier uurèn fcheppens, oftwee
mylen de rievier op, ontmoet men een
andere rieviér, Turóele genaamt-, welker
inwoonders zig by die van Dolago ge-
voegt hebben.
"N o g twee mylen Zuidelyker legt het
dorp Tinday, anders ook wel Tinda-Ake.
Eri,’ nog eenmylZuid^Ooffelyker, Limbo
$ zd dat Dolago, Tinday, en Lünbo,
in een en de zelve bogt leggen 3 hoewel
Limbo eigentlyk tot het dorp Saoefloe,
dat drie o f vier mylen van daar ff aan
een groote rievier , twee mylen van
ftrana, legt 5, over jweJke twee o f drie r .
Köningen, Ooboly Tmbeo, en. Maganga,
genaamt, plagten tegebieden, en aldaar man-
meteengoeden reuk hunne onderdanen, fchap.
ointrent yoo zielen fterk, te befiieren.^'
Het dorp Sawaccalegt, ftyf tien mylen
van Saoeffoe, mede. een groot iluk
de rievier opj waar over als Koning zeker
vorft Bonda 9 en als ftedchöuder Patani,,
plag te regeererv Deze ingezetenen van
Sawacca zyn dood-vyanden van die van
Parigi.
Die van Saw a cca geven voor, meefters Yfer,cn
van vericheide berg-, en yier-dorpen, te 't verdere
wezen , onder welke , Mataijpeponga J r, va^*
Cadabonco, T od a y, Lage Babole, T o - en e’
moenco, Boenoea, en Rompo, genaamt.
Z y beloofden aan de E. Maauchappy veel
y!er te leveren, dog het quam op niet
u itj. waar uit ook bleek, dat zy daar
over niet te zeggen hadden} alzo weinig
als die van PolTo, een dorp, fchaars twee
mylen van Sawacca, aan een fchoone
diepe rievier gelegen.
Ägter dit Polio, wat land-waart in,
leggen niet alleen de gemelde berg- en
yfövdörpen j maar ook Tonappo, On-
tondano, en meer andere, wel tot in de
dertig toe, die, als vrye Volkeren, alle
onder hun eigen dorp-hqofden ft aan, die
lchoone vlaktens over ’t gebergte be- .
woonen , doch zo volkryk, dat vele dezer
We«:n
vanTo-
mini ’s j
binnen-
zee.
DeTo-
gia's ,o f
fchild-
pads-
eilanden.
Dorpen
hier
omtrent.
M O L ü
zer dorpen , by gebrek van genoeg-
7?cm brand-hout, drooge mift moeten
gebruiken.
C C O S. 7 7
Tallabagis. Tadang,. Siginti, Bondoge>
Sipayo, Tidoa, Onmonfi, Tinombo.
Alle deze dorpen hebben hunne Ko-
ninkjens , daar men niet veel ftaat op
makenkan, en die meeft op rooven en
moorden uit .zyn , en het zeer licht met
de Mandarezen houden j waar over de
Koning van Tidoa, als die de Mandarezen
Deze menfehen emeren zig met het
eraven, en fmeden, van yzer, beploegcn
hun land met Buftels , die ’er in grooten ge-
tale zyn, gelyker ook overvloedvanryltis.
Zy zyn van aart even eens, als de Ma-
nadofehe berg-boeren, gaande de mans
mede naakt, maar met een wartcl om
den middel •, dog de vrouwen zyn van ’t
Jjpofd tot de voeten met baft van boomen
bekleed. .
r Van deze binnen-zee (van Tomim) tot
deze berg-dorpen zyn vier goede , ge-
makkelyke, wegen j maar die van Polio
is de allerbefte. De andere zyn van Sa-
nacca, Saoefloe, en Ilok, welke laatfte
wel de naafte is,. vermits men van daar
in twee etmaal, en minder, tot Tonaja
iomen kan i daar de andere wegen drie
o f vier dagen gaans zyn. I - _
. Men oordeelt, dat de rievier van Poflo
haar oorfpronk uit een zeer groot binne-
w;ater heeft, rondom welkers Zoom wel
de meefte dorpen: leggeni en menwil,
dat men van daar te lande tot in den bogt
yan Boni zou können komen.
. Matanpeponga legt in. hetgezigt van
Poflo; dog verder is die bogt door de
onzen niet ontdekt s anders volgen de
Bogt rond, Tamabomba, en Mawomba,
een volk in twee dorpen verdceit. lc weiten,
in een ftrand-dorp, cn een berg-
dorp j alwaar fchoone ryft . dog geen
vier, :valt, . . :
. Van Poffo tot Ampana ftrektdeze kuft
wel twee. dagen fcheppens Ooft aan, van
waar zy weder N oord op ftrekt tot aan
den hoek yan Belet.die meeft Zuid-Weft
yan ’t groot eiland Togia gelegen is, van
waar deze kuft weder Ooft tot den valfcben
uithoek, ¡of denboek van Balante.loopt.
• . Hier längs,ziet menookalledeTögia’s,
o f de fchild-pads. eilanden leggen; zynde
deze ganfehe land-ftreek , gelyk ook die
eilanden, woeft en onbewoont, behalvcn
bet,groot T o g ia , cn Bclet, die beide
Köningen hebben.
D e ftreek van .Belet, tot den beig van
Balante, maakt meeft ook de tuilehen-
wydte vaniTomini tot Gorontale üit,
zodanig, dat de berg van Balante, en de
nipnd van de rievier van Gorontalo , Zui-
den ten Ooften.en Noorden tenWeiten,
tegen over malkanderen leggen.
Om het nu weder te hervatten ter
plaats daar wy ' t jn dezen bimien-bogt
begonnen, zullen wy van Belet, of Groot
I T o g ia , weder dwars over naar Toboli
fteken.
Van Togia dan Noordwaart aan een
myl, legt To b ololi, en 70 vervolgens
Ampibaban, To-Binangkal, Tolibiio,
geholpen had, toe zy de vefting der
E. Maatfchappy daar omtrent, met alles
wat ’er in was, vermeiden, opManado,
o f in Ternate vaft gezeten had. j - •
Van Böndoge, en Sipajo, is de land- Weg van
weg naar Dondo 5 dog zeer moeij'elyk “a°anrd08C’
wegen? de oneffeneen fteile bergen, die£)0n(j0>
’er tuflbhen.beiden z yn.... , ;i.enover-
Van Dincoele, en Tolabagis, eenmyl gang van
van een gelegen, zyn twee nadere cn t *t c^e
fmaldere halzen, van waar men in eenen andcie
dag van de eene tot. de andere zee over- zee.
gaan kan 3 daar men anders over den anderen
weg wel v y f dagen bqftedea moet j
körnende de wegen van Tolabagis, en
Dincoele (vplgens ’t gene reeds gezegt
is) tpt Silenfak uit.
T om in i beteekent in de gemeen'e land*. Tomini's
taal deze binnen-boezem., T o geeit hier j g * ' ’ " 1
het zelve," aV.Ton by die van Manado, f
dat is, ’ t volk ,en Mini een bogt te kennen,
zo datTomini zo veel als het bogts-,
volk beteekent.
O f nu die naam alleen eigen is aan de
v y f dorpen, Lamboene, Biga, Telle-
boeje., Chioending l.iinbo, en Sicabo, j
die: ’er jegenwoordig maar yoor gehouden
werden» word van zommige beewift,
hoewel het waaifchynelyker is , dat ook
al die andere, bevorensgtg^kl*.lermede
onder hooren, leu niinllc rl ido:i, dat
onder den- naam Van de Tomieners in ’t
jaar 1678 door den Heer PaSrugge mede
uit de flavemy der Gorontaalers ver-
loft is. O o k z y n ’e r , die meenen, dat
zelf de dorpen, die nog volgen zullen, al
mede tot die bogts-vplkeren .behooren.
W y willen daar over gcolr barnas aan-
trekken, en zullen het maar by die v yf.
laten., waar.af Lamboene het eerfte en'< OnJ
voornaamfte is, Inaar ook ’t ondankbaar- j
fte, als hebbende, na zo groote-beweze- boenv.
ne weldaden, zieh niet ontzien zeer
lafterlyk en leugenagtig van de E. Maat-
fchappy tefpreken. 'en godloos over de .
zelye: aan de Köningen van Gorontalo,
cn Limbotto, te fchryven , waarom de
Koning van Lamboene een voorbeelde»
lyke ftraf.over; zyn verraderlyke fchelm-
ftukken verdient, heeft. ,:;yz
Men plagt alhier te Telleboeje Tonum Pofthier
een poflste nebben, het Goed Begin ge- wd«r.
naamt. Hy. is wat verre van ,de band-,
maar een fteene bürgt te Parigi (gelyk
het ontwerp wel geweeft is) ■ malten,
zou nog verder zyn; en egter is ’er wel
K ? « o