418
1600 ° P Manecnitoe ftond het nog flegter,
vermiß de Köningen, Carlo Piantay 9 en
Maftyn Taktnet a , gedurig oyerhoop
lagen. Hier waren yo. School-kinderen,
väri welke ’er pas 16. o f 17. Verichenen.
En Q p ‘ Op Taroena ftond het mede zoo, hoe-
Taroenä. wel de Koning, Martyn "Tatandang, de
gronden van onzen Godsdienft vry wel
verftond, die 00k bezorgde dat de jeugd
door meefter De Röfßrto wel onderwezen
wierd, en dat ’er wel yo. o f 60. hier
verichenen 5 dog te Cälongan, - dat 00k
onder hem ftond, zag men ’er van de 10.
maar 6 o f 7. ter fchool komen. '
Canda- ' Gandahar wierd van Mooren , en
harineen Ghriftenen, dog yder in een' byzonder
vryJlöch- dorp , bewoona. De. Schoolmeefter,
ten ftaat. ¿ndries Furtadös^ had daar wel 40. kin-
deren op de fchool-rol, dog men zag ’er,
zelf by de verichyning der Gecommit-
teerden, maar veertien o f vyftien.
De irigezetenen zelfs waren nog Hei-
denen, nog Mooren, nog Chriitenen,
maar hadden van alles zoo wat. Ook
feven zy geen hope vanbeterfchap, jggo,
MwrEBeKEiing^ Dato Btnvif-
niet ftaat te veränderen, zoo is *t egter ,5«^
zeker, dat zy zieh alle, na zyn dood,
tot den Chriften - Godsdienft , volgens
Zeker gemaakt accoort, moeten begeven,
o f anders van daar na Mangindanao ,
Sarangani, % o f wel na de Moorfche
Negry op Ternate, verhuizen, op dat
’er op dit efland Sangir niet anders dan
Qhrillenen mögen zyn j die nu door
deze Mooren nog zeer in hunnen y ver
belet wierden.
Jang leeft}"zyncie hy de cenige Mohham-
-medaanfehe Prins op dit ganfeh eiland,
aan welken, öp zyn ernftig verzoek,
'toegeftaan is, met de zyneri m zynGe-
ibove te mögen volharden,. zoo lang hy
leeft s hoewel hy (buiten die van Taroe-
ha) al een van de eerfte geweeftis, die
ten tyde van den Heer Fronen, iri ’t jaar
1673. o f ’t jaar 1674, al vry ernftig aan-
hield, om Chriften te mögen werden^
dog als men riu lieden derwaards zond,
om hem' nader over dit ftuk teipreken,
gaf hy tot antwoord: dat hy nu van
geen onluften meer wift, nog geen ge-
brek meer in zyne Negryen had , en
d ie rh a lv e n n u o o k g e e n r e d e n z a g ,
waarom hy^ van * Godsdienft zou veränderen.
• |gg
XJit het welke dan middag-kläar blykt,
dat hun tragten na verandering van Godsdienft
meeften tyd op wereldfche inzig-
ten , vreesvoor hunne vyanden, en hope,
van onder den naam van den Chriften-
Godsdienft door.de E , Maatfchappy be-
fchermt te zullen worden, gegrondt is. j
Egter heeft dezo Koning niet mögen
weeren, datdiegene, die oridertuflehen
Chriften worden wilden, o f het al waren,
het wierdefi, en bleven, g e ly k ’er |
al yo. Tagulandfche huisgezinnen van
zynen overleden zoon, Antoni van Voorft,
hunnen openbaren Godsdienft daar ook
pleegden, behalven dat hy , na lang aan-,
houden, en veel fpartelen, ook eindelyk
daar een Kerk eo School heeft laten
«prigten, hoewel de Chriftenen zelfs
idaar zeer yverloos en laauw Zyn.
Hoewel dit nu, zoo lang hy leeft, .
Taboecan bevonden deze Gecomrriit- RC(jen
teerden in ’t voornoemde jaar van 1690. van Ta-
wel het i Volk-rykfte dorp op gehCel boecans
Sangir, dog ook de Schoölen,en Kerken
meeft ledig, ’t geen, zoo lang de ge-
ichillcn tuflehen hunnenKoning,Marcus
Lalero, en zyn twee Goegoegoe’s , o f
Ryks*beftierders, David Pandjalang, eh
Thomas Waela, duurden, niet ftond te
beteren, behalven dat die Koning ffiet
zyne gedurige överipellen ook een“ zeer y
onftigtelyk voorbeeld aan zyn onderzaten
gaf. Bevorens w^ren hier po , en toeii
maar 49^ .School-kinderen, Van welke
’er nog maarp. o f 1 o. t^^Chööl quamen.
H y "Z e f t^ to z ^ m C e f te " öndefzaien,
Waren zulke ChriitenCn, die zieh niet J>'r
ontzagen den DuivCl nog te dienen', en
als zeer vuile bygelöövigen aaä den zelvdi
te öfteren, gelyk hy zelf nog onlarigs,
en maar pas voor de kömft Van Hadk\
ter gelegenheit van een ziek kind . van
zyn geegte By zit , de Frinces Lolonjego,
aan den Duivel geofiert had. Men oor-
deele hier uit eens, wat jChriftenen
dit zyn.
Op Matane, een dorp mede onder Gp de
dien Koning ftaande, waren iy.'Sehool- andere
kinderen, ten opzigt Van welke, gelyk dorpen
ook van de bejaarden, het der moeite
nog koften niet weereng was, den
meefter, die daar lag , ’er clanger te
. ... -
^ lÄfir^ftaande,
had ’er iy . onder Jan Matanfy, en
op Manalonco, daar het mede zeer liegt
was, waren ’er 13.
Dit was het, aat deze twee Gecom-
mitteerden in ’t jaar idpo. den pden September
aan den Landvoogd, de Heer
Cops, -en zynen Raad, wegens den ftaat
der Kerken en Schoolen op die buiten-
eilanden opgaven.
In ’t laatft van April in ’t jaar r«5pr.
vertrok D. Nicolaus Hopenpyl (die wel denpyl
Taalkundig, maar alleeh in ’t hoog Ma* körnt
leits ervaren, en daar op van Krank- ,Mj^aar
bezoeker Predikant op Baravia g emalt hier,
was) uit Amboina na Temate. Men
had hem alleen daarom geholpen-v en
Predikant gemaakt, om wat meet volk,
die voor dat onverftaanbaar hoog Maleits
mogten zyn, te werven.
Hy
. *6.93-
•En D.
.Cofterus
In 't jaar
i6$i0:
.Welke
beide na
Batavia
opgezon-.
den werden.
Í). van
Aken .
in 'tjaar :
1693; op
Manado
gelegt.
D. Stam-
pioen
mede
hier.
Hy kreeg in ’t jaar iöpz. hier D.. Peipus
Jacobus ‘ Cofterus nog by 'zieh*, en
toen waren hier, xa&tD. Cammiga mede,
wel drie Predikanten>, dog de laatfté'Was
toen krank, en de andere tweefchynen
hier niet veel uitgeregt te" hebbeny de
eerfte, om dat zy„yan dit hoog Maleits
niets verftbnden j eh de. ander, om dat
hy nog geheel ontaalkundig was 5 behalven
dat de Laridvoogd van der Duin fien
alleybeiden in ’t-jíar 16P3. na *Batavia
opzond, en over beider gedrag, als vry
ergérlyk, aan háar Hoog Edelfieden
klaagde. Een opzeqding, die, na dat
T)\Voft erus ( zoo m- de Batavifche Kerke-
lyke refblutie van den 1 zden January in ’t
jaar 1 <5p3. blykt ) by extra£b haarer Edel-
heden van dert yaen dito na Macaftar
geordonneert was, den 1 ¿den 0¿tober
aezes jaarS op Batavia voorquam.
In ’t begin des jaars 1ÖP3. was de
Krank-bezoeker, Gérard van Aken .ook.
Téen Difcipel 'Vaii D jLeidekker den zpften
-January al hiede, om”’dat hoog Maleits,
op Batavia ! Predikant gemaakt j en' nä
-Témate in Februarygezonden geworden,
om dat hoog Maleits met alle kragt daar
hu zamen met D. Hodenpyl voórt té zetten
, terwyl D, Petrus, vander J^orm,
D ; Léidekkers éerfte Difcipel in die Taal,
zederd het jaar 168p. iri Amboina daar
mede bezig wasj zynde deze drie, buiteii
D. Leidekker9 de eenigfté Predikanten,
die hoog Máleits leferden, zondcr 'dat het
ook eenig ander Predikant, buiten deze
vier., en den Schryver, verftond.
Den 23ften Mei vertrok uit Amboina
ook herwaarts D. Joannes Stampioeni
maar wegens het opzenden dezer twee
Vorigen, bleef hier alleen D. Cammiga^en
D. van Aken, die.(zoo ik meine) nader-
hand op. Manado gelegd wierd.
De LatidVobgftj 'en Zyn Raad,“ hádden
D. Hodenpyl, die een flegt broedér, eii
een los woeit menfeh was, den ziften?
en D. Cofterus den 3 iften January al hunne
diénften opgezegt, en het Prediken ver-
boden, hoewel zy anders goede getuige-
niflen van hun dienft en leven bevorens in
de Moluqcos haddert. .
De Kerken-raad van Batavia, hier mede
niet vergenoegt, ftelde hen beiden, tot
dat zy nader bericht van hun zaak beko-
men zoude hebben, uit.
Den zóften Oétober bleek by extra£fc
der Hoogc Regeririg van den 1 zden, dat
Zy beiden door den Landvoogd inTerna-
te, en zynen Raad,over cenige poinéten
Van gewigt in hunnen dienft geichorft
waren i weshalven d© Kerken-raad van
Batavia hen, nog tot den Predik-,dienft.,
nog tot-'de zitting in vergadering,’ tbc-
laten1 kon, en dit, tot nader befluit, en
berigt over'hen, uitftellen moeft'.
Den 7^» December bleek nader aan Verd«
die vergadering, dat de Landvoogd, en bericht
Raad, der Molaccos,. aan den Kerken- wer.
räad in Ternate, zonder eenige reden te u El-
geven (wa t matigd zieh zulk een Land- p,” 2*1
voogd en Raad niet al aan!) verboden Coaetni
had, aan deze twee rPredikariteb eenb
Kerkelyke getuigenis te geven; een ver-
bod* dat in zieh zelv'en tegen alle'Kerkelyke
orders in .een . welgeftelde Kerk
ftreedt, en I m omtrent men die Kerk,.
immers hare Kerkelyke vryheit des ge-
moeds behoorde gelaten te hebben, om
aiin deze twee mannen voor die Kerke,'
daar zy na tob gingen, eene vrye en
onbedwonge getuigenis, invoegen als zy
meinden te beho.oren, te laten volgen.
En.dewyl deze Kerken-raad. tot, het
geven yan5Zöödähige: Atteftiti'e wcl ge-
riegen,' ihaar ’dit' heifnü'verboden was,
<rmögp"zf'Un “deh 'Ke'rSeh'irall "vap
Batavia, dat haar Edelheden, op hunner
Eerw. voordragen voor het toekomende
hier in geliefden te-vobrzieni ' .
Den zyiien JanUaty In 't jaar iÄpi.'
bleck in'Kerken-raade'vah Batavia, by
extraa der Hooge Regecring van deh
ij-don, dat haar Edelheden, op.’t verzoek
van D. Hodenpyl ( by zyne verärit-
woording gedaan) dat zyne aahgemetktc
misfiagen tegen de Regeering in Ternatb
mogten over ’t hoofa gezien worden,
en op verzoek van D. Coßerus, dat hem
vergeven mögt werden , ’t geen ddor
onbedagtzaamheit door hem in Ternate . zy
bedreven was, goedgevondeh hadden by beiden.1
haar Hoog Ed. rciolutie van den ¿den werden ..
heB ■^taoanwrt S g i f *
het Prediken hen wedr toe te ftaan, en den
uit hoofde van dien D. Hodenpyl va. Am- heäebk
boina, en D. Cqfierns na Banda, te or-
donneren.
In ’t jaar 1694.. ö f ’t jaar i<Spf\ is D. Stam-
u . btampioen op de viüte na Manado,' pioen
volgens fchryveri vän den iften Novcm- ?a?E.
■her, in ’t jaär iSpy gezonden, en
een vän beide deze jaären was D. van ia ’t^aar
Aken op Manado vaft geplaatftj dog in iö95;*op
’tja a r iöp y daar overleden. de vifitc^
Dus waren dän van ’t jaar 169^. tot ’t “ n
jaär 169f . hier drie Predikanten, D . Aken;
Cammiga, Stampioen, en van Aken. op Ma-:
In ’t jaar 169f . was de ftaat dezer
Kerke, volgens eene Schets ons toege-
zonden, aldus:
G g g z Eilan-,