5* B E S C H R Y V I N G d ì
Eilanden
tuflchen
dit en
tuflchen
Sangir.
MaiTape
half myl, dog hct dorp Taroena (daar
men gemeenelyk van d^an fchept) ruim;
twintig mylen. zatfe f
Als men vap Sariglr na Sjauw vertrekt,’
20 ontmoct men, Zuidwaards op, ver-
fcheide eilande,kens ( by ons bevorens al
gemelt) die allc woeil , onbewoont eri
zonder eenig vee zyn , behalven een,
Mafläpe-; genoemt, op het welke ver-
jfcheide bolc,ken, cn door een oud by-geloof
omtrent dit cylandje (gelyk wy bevorens
van ’t eiland Caboe Loefoe dit ook toon-
deq) hier o,p van tyd tot tyd gebragt zyn.
ß ie yan Sjauw , en meer andere hou-
een heilig den dit mede voor een heilig eiland, en
cilandje. voor een gewyde plaats, alwaar niet
alleen dezc en gene van het flegt yolk
O.nder den inlanaer, maar’zelfsook ver-
fcheidc Köningen en grooten, byvoor-
val van fware ziekten, o f andere onge«
vallen, heiil en trooil gaan zoeken, met
dan op dit eiland eenige levende bokken
te brengen, .’t geen zy oordeelen in ftaat
te zyn om hunne ziekte voorlpoedig te
genezen.j g o f hun elende te verzagten , ja
die gehcel weg- te nemen.
En nog Buiten dit eiland is ’er beweften Sjauw
een ander nog een, omtrent drie mylen van de wal
daar by, af ? waar 0p de Jefuiten eenige koe-
Jefuiten ^c^ en > verkens., bokken, hoenderen, 8cc.
wel eer gezet hebben. Dit eiland hebben deze
geöigent,Jefuiten, by ’t veroveren van Sjauw,
cn. vee" aan de E. Maatfchappy wel klaar en
maaftT duidelyk (hoewel maar by monde) ge-
fcnonken, ’t geen egter, uit eenige andere
inzigten, en by oogluiking,, aan den
Koning van Sjauw gelaten wierd, die
’er ons nu en dan eens een*koe-bpeft, o f
een bokje van daan ze.nd , o f de onzen
dit ’er afhalen laat. Deze Koning was
ook genegen twee fphapen, door den
landvoogd der Moluccos, de Heer Pad-
brugge, aan zyn Hoogheit gefchonken,
op dit eiland te doen brengen, om die
daar te laten vooft-teelen.
Aan de Ooft-zyde van Sjauw, voor
het dorp Oeloe, daar men een goede
anker-plaats heeft, leggen de eilanden
BoegiaiToe, Pondang, Labeang, Mafla-
re, en Mahono, die een half rond uit-
m^ken, en aldus een zeer ruime en be-
flotene baei van het Zuiden tot het Noorden
aan de Ooft-zyde van Sjauw vormen.
Aan de Weft-zyde, af en aan het dorp
Pehe, dat ook in ’t Weften van ’t eiland
Eilanden
voor ’t
dorp
Oeloe-
leggende.
’tDofp
Pèhe,
’sKonings legt, en daar de Koning van Sjauw zyn
hof_ hof houd, legt het eiland Makelehe,
omtrent-drie mylen in zee, alwaar het
bevorens gemeld vee, tot voort-teeling
nu aangequeekt wordj dog daaris, zelf
met geen fcheeps-fchuiten, dan alleen
plaats.
En *t aan de Weft-zyde des zelfs, aan te körnen,
eiland Dit eiland is omtrent twee mylen in ’t
Make- rond, heeft een zoet en ftilftaande water
in ’t midden , rondom het welke ’t land
maar met eenen foom y o f dyk, loopt,
dewejke met Calappus-.yTinaòg-, Soor-
làkken- , en andere diergelyke vnigt-
boomen, beplant is. Dit eiland Sjauw sjauvr
isv zeer hpog; en bergagtig land, ’t geen zeer
zîg'in ’É midden dés* lahas vértOont, en bcrS-
daar men mede een brandende berg heeft, efn yCn
die geweldig brand en blaakt. Met Zorn- berg ¿er'
mige winden buldert hy Vervaarlyk, ®ede.
werpende ved afch, zware fteenen, cn
ook wel water uit het vuur-hol. Ja daar
gaat naeylyks een dag voorby , dat men
’ er niet het een, o f het ander van ver-
neemt. In de maanden January eri February
raaft .hy„wel hct meeft, in welke
hy veeltyds ronde fteenen, als groote
kogels, uitwerpt, die door ’t gedurig
opgeworpen te worden, en dan weer na
beneden, in den zelven mond inval-
lcnde, te rollen , als rond gedraeit fchy-
nen te zyn, ’t geen men aan zommige,
die ’er opk wel buiten vallen, gewaar
Wprd. Den 16. January 171-z. hoorde
men dat. dêze berg . gefprpngen was ,
diens llag men op Ternate , veertig mylen
daar van daan/gelcgeh, hoorde, en
die als enkel vuur ftond.
Dit eiland doet zig uit zee yry groot
wegeos dezen berg, en byna even eens
als de berg, en het eiland van Ternate,
op, waarom de inlanders het gewoo»
zyn Tenga Bawo, dat is, Hoog Land,
te noemen. Hct is omtrent acht mylen Hoe
in het rond. ' r
Daar zyn op dit eiland vier dorpen, Òmtrck
Oeloe in ’t Ooften, Pehe in ’t Weften, is.
Ondor en Lehe, mede aan ftrand leggende
aan die kant. . | . II
Oeloe kon in ’t ■ Deszelfs
iaar I 70f . op- . ^orPcn»
brengen gewapende
mannen yoo. cn 145*0. zielen, macht.
Pehe . . . 300; en 1000.
Ondor . ^ X60. en 492.
Lehe 1 . . n o . en r3fb.
1070. 3zp8.
Aan de Ooft-zyde des eilands hadden
wy in ’t jaar iripf. nog een fterkte,
Doomenburg genaamt , waar in een
Sergeant, Leendert Henrikszoon , lag,
welke p oft, nevens andere, al voor
eenige jaren ingetrokken is, alzo ’er nu
geen andere buiten-veftingen , dan opMa-
nado, Batsjan , Tofeho op Halamahera,
en op Oebi (daar maar een Corporaal,
met een man, legt) zyn. .
In ’t Noord - Ooften van Sjauw is veiling
ook een rif, dat tot in de baei toe alhierwcl
flaeuwer en flaeuwer, tot voor onzeecr*.
vaftigheit, loopt} dog anders is dat eiland
fchoon.
De
M O L U C C O S.
De Kö-
ning cn
Grooten
hier in ’
jaar 1689
DeKo-
ning van
Sjauw is
ookKo^
ningvan
Cabroe-
wang,
&C. •;
De Koning, die hier voor het jaar
i<58p- geweeft is , was Francifco Xavier
genaamt, na welkers dood hier voor cerft
maar \ een St. Jago Manompil regeerde,
buiten welke daar oök de Goegoegoe’s ,
Jeronymo d’Jrras , en Thomas Mahonus^
de- zee-voogt Noas j en de Hhoekom
( o f ’s lands Richter) Aridries Backomifie,
wai*cn.
Deze namen ’t beftier daar waar, tot
dat de jonge Prins Xavier in ftaat zyn
mögt, om dat van hen over te nemen.
Hy ftont in ’t jaar 16P4. met de dogter
van den Goegoegoe Mahonus te trouwen.
Altoos men wenfehte dat te zien. De
oude Koning had veel gefchillen met Jeronymo
d'Xrras.
, De Koning van Sjauw is ook te gelyk
Koning van ’t geheel Talauts eiland Ca-
broewang, dat hem drie honderd weer-1-
bare mannen opbrengt, en duizend in-
woonders heeft. Zyn land is arm y niet,
dan Calappus-nooten, Olie, cn eenige
Oebisj of worteleri, gevendej en, by
gebrek van vifch , dröogen zy Haejen,
dat al van hun befte koft j hoewel een
Hegt eeten, is. Hy zelf is ook arm.
Hy plagt in vorige tyden, omtrent het
jaar. 1677. ook Koning van Boelan Itam
te zyn: want na dat hy, en de Koning
van Boelan, Loloda { de vader vaiidie in
’•tjaar 1682. regeerde) te zamen den Koning.
van Caudipan, op . de kuft van: Celebes
, overwonnen, en verjaagt hadden j
Zö deelden zy den buit z o , dat Boe-
kn Itam voor den Koning van Sjauw}
Francißus- Xavier , . en dat ’t dorp
Sjauw- voor deri Koning van Boelan zyn
zou:, alwaar de Konirig van Sjauw, nevens
tle Spanjaarden: ( toen nog.op Sjauw
zynde) ook nog tot in het jaar 1677.
meefter gebleven is, in welk jaar de Heer
Padbrügge den fchranderen Carolus
Tercottus, met een flinger-flag uit Boelan
Itam; hielp. O o k. had deze Koning bet
als een leen van de E. Maatfchappy onder
zekere. bepaling. können wederkrygen,
indien h y , toen ’t hem geraden-wierd,
’er by een fmeek-fchrift om verzogt hadtj
’•t geen hy verw-aarlooft heeft, cn dat
zedert zo aan Caudipan gebleven is.
Wat-deze Koning van Sjauw voor ge-
weldrin ’t jaär 16 j6 , met hülp der Span-
jaarden, die* van Tagulanda in Juli aan-
gedaan heeft, zien w y hier na in ’t Kerk-
bericht van D. Peregrinus.
De brandende berg , die nien hier
heeft ,-levert zeer goede fwavel, hoewel
niet veel, uit. Hier plagt voor het jaär
168z. een berg-lcharis, Maatfuiker genaamt
, te leggen, in welke plaats däar
na. een fteene vaftigheit. van vier en
twintig voeten in . ’t vierkant gefticht
Dit Sjauw is de Portugeezen al ria het
jaar ifö8.‘ bekent, en door hunne Prie-
fters bezogt geweeft.
Het plagt in vorige tyden onder de
Spanjaarden tc ftaan,. alwaar men in ’t
jaar \6jy . ook twee Jefuiten, de eene
van Arragon j en Emanuel Efpagnola
(die in ’t dörp Oeloe woonde) en de andere
van Viaanderen, en Pater Carlo
Tercottus genaamt (die zig in ’t dorp
Pehe onthield). plagt te hebben; Bevorens
had daar ook eenen Hieronymo de Crebue-
ros| eerft in Pehe, daar na op Tamacko,
en kort ’er aan op ’t eiland Talaut, o f
Lirong , gewoont. Men fprak daar ten
dien tyde ook zeer van den Jefuit Francifco
Mides} dbg die was in ’t jaar 1673.
wedr na Manilha vertrokken. W y halen
hunne naamen aan ^ om dat zy , zo de
Kerk- als Staats-zaaken, daar vborgeval-
lerij befchreven hebben. Daarbeneven i
om dat deze Pater Efpanjola ten dien tyde
veel moeite aangewend heeft, om op
Talaut den Godsdienft met het fwaard in.
te voeren, gelyk wy breeder in eenKerk-
bericht van den Heer Moritams vän het
jaar 1675% zullen zien.
In dit zelvejaar 1675*. hadden die vart
Sjauw op ’t eiland Banka (zo Paulus
Harkfe. op zyn tocht in Maart met den
Koning van Taboecan gedaan* aante-
kent) een Bamboefch-huisje gezet, dat
haar Edelheden den 2p. January in ’t jaar
1670. belaftten af te breken, op dat zy
geenen eifch daar op mogten doen.
Uit de rfeis van den zee-voogdj Joris
van Spilbergen, blykt j dät, dit eiland
Sjauw door de Ternatanenr, met hulp
der Nedcrlanders.}, in ’t jaar 1616 , kort
voor :de raaand September ( waarfchyne-
lyk toen mede van de Spanjaarden) al
verövert en ingenomen was, zedert welke
tyd het weder in de macht der Spanjaarden
(die, na lang ’er van daan, en in
Manilha *gebleven te zyn , op aanrading
van den Jefuit Efpanjola voorgevende v crder
daar Nagelen geplant te hebben, ’er we- bericht ,
derquamen) geraakt isj dog het-is door van de
Koning Amfierdam (o f Kaytsjili Sibori)
met hulp der Nederlandcrs , i n ’t jaar wann£cr
1677. in November weder ingenomen, ’t eiland
om welke verovering dezes Konings op is,be-_
die van Sjauw hy zedert een vyfde Sonne-
fcherm van Staat gevoert heeft. De Ko- en door
ning droeg ’t aanftonds aan de E. Maat- de Ko-
fchappy op, die den Spaanichen veld- ^SJ^11
poft, RofTa, met twaalf man, en zes.ycrovert>
ftukken, bezette, en.in’tjaar 1682. de;
vefting Doornenburg daar bouwde, waar-
1 van de Koning van Sjauw den zeventien-
den Maart den eerften fteen lag , en waar
op tot jaar 1696. tien foldaäten gelegen
hebben , die zedert ingetrokken zyn.
Schoon men hier mede vier fchoolen, en
H a zo