10 B E S C R Y V 1 1ST G D SR
5j gegroeit en nu met net nieuw ont-
, iteken en uitbarften weder alle verÄardbe
ving hier
in die
zelve
maand,
en het
vervolg
daarop.
Schoon
bofch, cn
verfcheide
rivie-
ren daar
PP-
55 ,v «uv. VCi-
„ dorten verbrant. Ten laatften isnog
5) myn gevoeten, al fchoon men van be-
„ neden den damp daar van niet heeft zien
j> opgakn r dat de brand daarom niet.
9) heeffcopgehouden: want dat vcrvaar-
" tyk inwendig gebrom en getier is zo
99 vreeflyk, dat een ieder die ’t hoorde
99 met my oordeelen zoude dat het een
99 grondelooze poel des aller fchrikkelyk-!
99 ftenvuursis, die in der eeuwigheitniet
9j uitgeblufcht kan worden, deaffchrikke-
35 iykheit en ’tgevaar, daar men in dien
9, gevalle zig in begeeft, moet meer met
9, zinnen begrepen werden,dan dat icmand
9, ’t zelve zoude können vertoonen.
,3 Dit is het naauwile beriet datik daar
,, van zoude kunnen verbeelden en te ver-
9, .ftaan geven. ’t Zelve overleverende
35 blyve ilc: Onderilond Zyn Agtbaarheitsi
9, allerootmöedigße en onderdanigfte die-
93 En was getekent Meindert de
99 Roy. In margine Tematen i r . Oftober
99 16S6,
Nagezien door mv
Meindert de Roy.
In die zelve maand was ,’er den z6
’s nagts tuflehen elf uuren en half!
twaalf, een fchrikkelyke aardbeving op-
gevolgt, die zo fwaar was, dat Haak
van zyn kooi, en al zyn boeken uit zyn
boeken-kas gerolt waren. Waatop den
io Mai, ’s jaars daar aan, o f in ’t jaar
’s avonds ten v y f uuren, een
fware afch-regen viel.
Veele oordeelen, dat deze berg, en
die van Makjaii, benevens dien van
Gamma Canore, met den anderen door
verhole Kanaalen in een lo p e n e n maar
een en ’t zelve hol, o f onderaartfch vuur
tot hunnen ooripronk, dog ’t welk zig
door die drie Eomuiien ondail ,- hebben.
Na dien tydt is het in Temate, volgeiis
*t berigt van verfcheide vrienden , aan
my van tyd tot tyd gegeven, ftil op den
berg geweeft, zonder dat men, fchoon
men boven op dien Pluim-damp nog wel
vernam, eenige ongezondheit in de lugt
vernomen, ot de ongemakken van dien,
beipeurt heeftr ~ -
Dit alles belet echterhiet dat deze berg
uit zyne Verhole bronnen, hier en daar
in dat fwaar bofch en lommerryk geboomte,
dat hem alomme overfchaduwt,
de fchoonfte en helderfle waterheekjens,
die men wenfchen kan te zien, van zyn
rüg op verfcheide plaatfen, en met veel
kleine takken,' naar ftrant toe doet af-
vlöeijen, en dus in zee zig daar van ont-
laft. Voor het jaar iz fo .. fchynt dit
^ ^ccr woeic, zonaer
dorpen, en ook met zeer weinig volk
bezet j geweeft te zyn.
Het oudfte dorp, daar de Temataanen Tob™ •
van weten te fpreken, is Tabona, o f ’t oudftc‘
Tobona, ’t welk omtrent dat jaar digt ^orP»
by „den top des bergs lag, alwaar hunS°vinoP
eerfte hoofd (gelyk wy dit breeder in ’§ S
leven van de "lernaatfche Köningen uit- die m ou.
halen zullen) zig met de zynen voor een ^.etydca
tydt neder gezethad, een blyk,'dat dipJE
berg toen nog %o niet moet gebrand gebrant
hebben , alzo de inlander, fchoon altyttc hebgenegen,
zekerheits halven, zig op de bea‘
toppen der bergen, en op de hooge heu-
velen der zelve, vaften fterk te maken,
het dan geenzins daar zou begrepen hebben.
Dat hier van daan, en uit dit dorp
egter de Köningen van Ternate hunnen
ooripronk hadden, zal hier nader blyken. *
Onder Molematitti, hun tweede hopfif,
hadden z y , weinig, tyts daar na, nog
een ander dorp haiverwegen dezen berg
gemaakt,en ’t zelveFola-Madjahi genaamt*
Omtrent dezen zelfden tydt, o f 'niet p0ia.-
lang daar na, fchynt ’er nog een deräe Madjahi
lirana, ter piaats daar nadernant ae groo- p,a*oe»
te fladt Gamma Lamma gebouwt is", dorS
geweeft te zyn. m .
Dit waren de eenige dorpen, die toen, hier g>
en tot het jaar 1284 hier bekent waren j IcscD-
maar onder Koning Siale, die toen
leefde, en nu en dan met zyn nabuuren
zo wat oorlogde, begon,Ternate in.ge-
tal van gehugten, dorpen, cn"inwoon-
ders, meer dan te voren, toe te nemen ,
waar door die yorft genoodzaakt was van
Tobona , te voren ’s Ryks-fetcl, wat
meer naar beneden af te zakken , en
nu Fola-Madjahi, ’t geen toen zeer bloei-
de, tot zyn Hof en dagelykfe verblyf-
plaats te verkiezen, hoewel de later Köningen
zig te Sampaloe nederzetten.
Dit bleef dus al in den zelven fcaat
meeit, zonder dat de vier eerfte Köningen
van - Teraatc • het - jaar 1304,
ook iets anders, dan alleen dit bloot ei-
land, b^iaten..
Na dezen tydt hebben zy (gelyk wy in
de levens der Temataapfe Köningen, en
in ’t befchryven van de eilanden, tot die
kroon behoorende, zien .zullen) wel _yer-
fcheide veroveringen op deze , en gene
landen van de nabuurige vorilen gedaan j
maar ik leeze van geen andere .dorpen ,
iteden, o f vaftigheaen, op Ternate door
iemand van deze Köningen, gemaakt,
dan na dat zig de Portugeefen aldaar ver-
toont, en zig hier neder gezet hebben!'
Het oudfte gebouw, zedert de komit
der Portugeefen, is de ftadt en veiling,
doordeTernataanfcn'Gamoe-Lamoe, dog
van ons Gamma-Lamma, maar van de
Por-
M O L U C G O S; 11
poftugeefen Noftra Senhora del Rolärio, -
genaamt: Wanneer die veiling begonnen
zy, zal ons omiiandiger, dan wy hier
aanhalen, in ’t verhaal der Portugeefche
zaken, hier voorgevallen, blyken. Zy
wert niet verre-van het dorp Sampaloe,
alwaar de Köning toen zyn Hof hield,
begrepen.
Haare gedaante ziet men in. deze
hier nevens geplaatile teekening , CC
gemerkt.
Gamma In ilerkte overtrof zy met alle hare
Lamma. flankerende ileene boiwerken, en andere
befchre- daar omtrent gelegen, het lca-
S ° ta gfteel Orängii, 20 in W goede gele-
vertoont. genheit van piaats, als ook in nare we-
verbeteren, waar aan egter, door veel
daar tuflchen' gekomen moeijelykheden,
zeer weinig =tot de regeering van den
land-voogt, Antoni Gaivaany (die in t
jaar 17*37. zeer veel, dog nog meer in ’t
jaar 15-38 tot den verderen opbouw der
zelve, zo verre die tydt'lyden kon, toe-
gebragt heeft) verrigt is j dög zy is eerft
recht in’t jaar-17-40. onder den land-voogt- .
Georgio de Caftro,, wel meeft dóor toe*
doen bn hiilp van den Koning Hair,
voltooit.“ - - . . .
zentlyke deugdelykheit van werk, en in
•hären ilaat van verdediging , zö verre,
dat. zy by göede boüw-kundigen en
vernu^elingen, wanneer zy van al het
nöbdige wel voorZien was, voör onwin-
baar gekeurt wierdt ,' als zynde door een
rif gedekt, en met ägt en dertig fwaare
ftukken metaal gefchut altyt beplant,
on gemeenlyk door twee hondert en yyf-
tig Portugeefen, en hondert Pampangers,
P oF Manilezen , befet geweeft, behalven
welke men daar nog yerfcheide Portu-
geefche Fdtoilien, omtrent hondert Chi-
-riefen, en omtrent-zo veel inlandfche
Chriftenen had. Zy lag ten Suid-
k -Ooften van het kafteel Orangie, omtrent
In Koning Baboe's tydt 9 in ’t jaar Die ftadt,
17-71, moeften de Portugeefen die ka- « vef- ^
fteel, en dé ftadt j inet harén verderenjiaf ,571t
omilag, verlatenj zedeit welken tyt die; verlaten j
vorft, en zynzoon , Saidi, daar in hun dog in t
hof gehouden, en dit ook tot- in ’t jaaf |g, < dc •
i(So6. zo vérvolgens bezeten hebben, in Portu.
welk jaar die laatfté vorft door de Kafti- geefen
liaanen (alzo Portugaal zedert onder weer ge-
Philips den tweden, Koning van Span- en tothct
je j geraakt was) gevangen genomen, iaar 1663*
naär -Manilha vervoert, en ganfch Ter- bcfectcn.
nate dus weér verövert j gelyk het na
j dien tydt ook door de Kaitiliaanen, ert
daar na Wéér door de Portugeefen"-tot
het jaar 1663 , den tweedenVan Mei, bezeten
een ;groote myl ö f drie ver, en aan
•ftrant, gelyk ook de ftadt, die zig längs
het zelve, als'* mäar' eene lange toaat,
wel een kleine .myl; lang, uitftrekte, en
aldus f fchoon , zy onbeftraat was (ge-
lyk • omtrent' "de meefte dorpen , en
veel fteden in ’t Ooften , om de
fwaäre hitte, het gebruik is, alzo al de
inlanders bloots voets gaan) een^ zeer
fraei gezigt van 7 binnen en van buiten
gafj zynde hare meefte vertrekken van
de oude veiling aldaar; nog in wezen.
Voor de ftadt zelf kan men wegens het
r if, door den inlander uitdrukkelyk van
fteenen , om doof geen vaartuigen over-
vallen te kunnen worden, gemaakt, en
maar met een naeuwen ingang voorzien,
niet ankeren i maar men was gewoon
een reede tot Telingamma, een dorp
tuflehen Tidore en Temate gelegen,-te
zoeken. n '
Wan- - Deze veiling is door den eerftenror1-
ncer, en .tugeefchen land-voogd , Antonio '■ Br it,
2 door wie, met veel ftribbeling , i f ü . begonnen,
veiling zeer {onvolmaakt door hem aan zyn
begonnen vervanger , Garfias Henrik , in t jaar
en yol- -i y zy. overgegeven, enbyna in dien zelven
tooit is. . ßaat gebleven, tot -dat GonfaVoo Pareira
17- 30, als vierde land-voogt, aan de
regeering auam, dievoornam den muur,
en boiwerken des zelfs, die nog onbe-
gonnen, of altoos zeer liegt waren, te
is , op welken dag de land-voogt 9
Don Francisco de Attienfo, het verlaten
heeft, met al zynen omilag, nevens tweb
Pinken, een Galei, en een Petache naar
Manilha vertrekkende , waarfchynlyk
om zig vati de fyrare onkoften, die hy
daar zóndér eenig voordeel nu zo lang
aan een gedaan hadde 9' te ontlaften j
waar ö'p öok de onzen , van den Köning
van Ternate geholpen , in ’t jaar
i6d4 ,volgens lall hunner Edelhieden van
den een en twintigftenjanuary, begonnen
hebben dit te Hegten , voof al , om
de gefchillen der Köningen van Tidorb
bn Ternate daar oVer, en hunne eifchen
daar op, géheel en al afte fnyden, en te'
gelyk ook, op dat hier niemand tot hurt
nadeel weder mögt komen nellelen.
Men wil-egter dat de Heer Land-
voogt Verfpreet'i die in ’t jaär i<S<5p. hier
regeerde, nog zeer veel daar van* by ’£
maken van ’t nieuw groot huis van den
land-voogt , toen eerft vart des Zelis ftee-
' nen afgraroken, en oök klaar getoont
I heeft, h o e zeer hunne Edelheden bevorens
hiér^ omtrent mifleit waren. En
vermits wy - zedert niet -meer met de (
Spanjaai-den te doen hadden, fchreven hun- -
ne Edelheden den veertienden van J a n u g * -
ry in ’t jaar 1671 over hen, dat de handel Verdere
met de Spanjaarden van Manilha ongelyk vaftighe-
beter aan wederayden.danfte oorlo&was. den der
Dus is het alles' nu woeft en.geflegt, »PPJ?»
uitgeoomen dat de Spaanfchsihciöfden, portugeee
daar gemaakt, nog zo hecht zyn , als offen,in
zy eerft nieuw aangelegt waren.
B t -dc