Sen
Rooms
Prießer,
diens
zyn,'die datdoen können > ja mea héeft
tot nog toe niemapt. gevonden, die den
loop der maane na den hemel wel heeft
können afmeten.
Ontrent het jaar 1644. heeft men ook
íchriften van ¿en Roomích Prieíler, die
dit mede meende gevonden te hebben _
«aam on- gezien 5 doch zy wierden, by Dirk Rem-
bekent is.brantfz nader ter toetze gebragt zynde,
mede niet voldoende , en meeft met de
Stellingen van Metius oyereenkomende,
bevonoen. Weí is waar dat zyne afme-
ting korteris, en ligter, maar *t is ook
zeker, dat die met zulk een körten graad-
boog, als hy daar toe voorfchryft, Z09
net niet kan gedaan worden , zondereen
o f meer minuten, te miflén, en mpep men
v eten, dat yder gemifte minuut een ge-
heele graad in de lengte verfchil maakt j
en fchoonmen het nu al net trof , zelf
tot eengedeeltevan een minuut, zoo was
men nog even na, om dat de maan-plaat-
zen in de Ephemerides nog niet regt können
gevonden worden 5 yermits yder
Autheur een byzondere Helling in den
maanloop heeft , omdat yder op een byzondere
plaats uitgerekent word, daar het
Vel een geheele graad , enmeer, verfchil-
len kan} dat een groot verfchil is , alzoo
yder graad verfchil ontrent 30 graaden
vsfchdin.dfe leigte9, q rnylen ver-,
fehl! onder de limé, maakt.
Renatus In het jaar 164p iprak Renatus Descar-
Descartes tes , die beroemde Franiche Wysgeer, met
grooten ophief van de hoedanigheid der
vier omloopers, ofwachters van Jupiter,
uit welker waameminge, alzoo die hären
omloop in körte tyd volbragten, hy oor-
deelde, dat men’er nette Ephemerides 9 o f
Dagtaíels, opeen bekende. plaats dp zou
können uitrefcenen 3 ’t welk dan op andere
plaatzen waargenomen zynde, Zoo
zou door ’t veríchu des tyds ook ’t verfchil
der lengte, o f van Ooft en Weft,
zeer ligt en zeker bekent worden 3 al
’t welke hy met veele fchoonfchynende
redenöi , en door de groote vereering,
door haar Hoog Mog: daar op gefteld ,
te dier tyd aan Dirk Rembrantfzvan Nierop
zoo fterk beveftigde, dat die bewoogen
wiert met een groote kyker eenige waar-
nemingen hier op te doen 3 doch deze
froote Noordhollandiche Starkundige
evond dit opgeven zoo vol Franiche rook,
dat hy geenae minfte vaftigheid, enniet
meer waarheid o f lich t, dan in al het
vorige, daar inzienkonde, gelyk hydat
omftandiger in ’tvui. hoofdituk van zyn
Nederdmtiche Starkunde aanwyft.
Andrics Weinig jaaren hier na fchreef'Andries
van B c r l i - Berlicom een Verhandeling oyer de
com. iriate, reden, en ’tgewigt, en over de
oorzaak der bewegingen , en de byzondere
beweegzelen, als mede, over de lengte
van Ooft en Weft.
Zyne ftelling komt mede daar op uit,
om met zeker werktujg opzekere plaats
de ftreek en hoogte der maan (mits dat
men. haar verfcheen- zigt ook wel waar-
nem!?) en op de zelve tyd ook de ftreek
en hoogte van zekere bekende ftar, en 2.
of 3 uuren daar na, dit laatfte (te weten
van die ftar) nog eens, om de zekerheid,
waar te nenien, by ’t welke hy oordeelt
klaar te zullen blyken, op wat uuredeze
waarneming geichied, op wat Polus-
hoogte der plaats men geweeft, cp welk
het regt Noorden ep Zuiden* o f de wäre
breedte daar geweift zy. Hier op dan
gaat hy voort om uit de afpeiling der
maan , de Maans evenaars lengte te reke-
nen , . en, dus den grond van de maan in
de Eclyptica , o f het Täanrond , uit te_
vinden 3 maar fchynt te gelyk daar Sy niet
te . denken op ’t ondericheid , dat ’er tus-
ichen Evenaars lengte, en Taanronds leng-
te is, dat nogtans m ’t midden van Taurus ,
Lep^Scorpiusy ep Aquarius^ßax. is, 4p graaden
ten weaerzyden van de zonkeerpunten,
een verfchil in den zonneweg van zj maad
i§, cii de Noordknoop der Maan, ’tDra-
kenhooft genaamt, ontrent in ’t begin
van Aries zynde, zop zou de maansw^t
dan v e l 4 graaden op deze plaatzen ver-
fchillen, dat in de lengte-veel 100 mylen
verfchil uitinaken zoude.
Ook blykt klaar uit alle zyne Stellin-
g e n , dat hy ( ’t geen om de gegevene.
reden voor al geichieden moeft) met het;
minfte ondericheid tuilchen Evenaars- en
tuflchen Taanrondsrlengtemaakt3 behal-
ven dat het op, zee ook volflagen onmo-
gelyk is , den maanftreek zoo naaukeurig
te peilen , om ui.t: zulken rekening iet
zekere te können yaft .ftellen.
In ’tjaar gaf Abraham de Gra^Abraham
zyne Starrekonft in ’t licht, waar in hyde Gmi
mede over ’t vinden van Ooft en Weft
ipreekty doch het komt ook uit op een
uitrekening, o f waarneming, van de maans
hoogte tegen di^ yan de zon, o f van een
bekende itars uit welke hy verder mede
de maans- evenaars - lengte - verfchil inet
de zon , o f die ftar , uiprdcent, waar door
dan zyn Evenaars-lengte,.of bregdte, bekent
word, gelyk ook door de ftars- o f
zons-hoogte de tyd, hoe laat het toen
was , komt te blyken. Doch alzoo de
komft der maan in ’t Noorden en Zuiden
onmogelyk zoo net, als.vereifcht word,
kan waargenomen worden, om dat zy
veel minuten ftaat, zonder dat zy in hoogte
fchynt te veränderen, terwyl nogtans haar
ftreek van ’t Zuiden en Nooraen ¿door-
gaat, zoo kan ook deze afmeting geenzins
tot uitvinding der wäre lengte dienen 5 bje-
halven datmen, als de maan buiten’t Zuiden
is, haaren afftant van een ftar, by
nacht, of.van de zon, by daag, mede
zonder feil, o f zoo net, om ’t groot ver-
fcheenrgheen
licht der maap, niet afm&ten kan>?
dan;zyn gaprfche Stelling:, na
t' ^töördeel der verflandjgfte'Starkunaigen,
p -Pph^.^uig^n^el^.entorditgrpot oog- ;
.ysfit g^nzins diehen kon.
Ouifliaau,. In,dit zelve jaar quam over deze ftoffe
Martini öok eenixoek uit, het flof en de fleutel der \
Anhalt. %eeoaart, door . Ghrifiiaan Martini Anhalt
jeemaakt, waar in hy mede iets van, ’t vin-
3 en yan.Opij: en Weft , uit den loop der
maan r^gevorfcht^aanhaalt, doch met zoo
veel duiirerheid, (alzoo hy niet eens zegt,
op waü ^ z e hy de plaats der maan af-
meten wilde) dat däar op geen proeve
(die^nogtans de deugdeiykheid van Zyn
üii^i^ng boven che der vorige aanwyzeh
modt j. heeft können maken.
Een an—? Zecfert.is ’er nog een Schryver zonder
derSchry-naam geweeft, die zieh beroemde Ooft
y“ _^"'en Weft gevonden te hebben 5 hoewel al
• zyn voorgevejn daar op uitquam, Alt hy
ineeäde net verriaauwen der Meridianen
fevonden te hebben. Eenzaak, die alle
tarkpndigen genoeg bekent, doch geen»
kh^.bequaam is,„om aandeze. uitvinding
der leiste eepig hdit te geven, weshab
ven zyn Verder voorgeven ook niet de
minfte opraerkipg weerdig geoordeelt
wiert ¿g elyk men, by .het te voren. reeds
aangemerkte, ook zeker Verhandeling in
;t j^ay nitgegeven, door Pere Leönard
Duliris, le. Secret des Longitudcs ge-r I
paamt, daarom wel Hellen mag,,. om dat
het ; tw na op de zelve gronaen van de
Graaf fernst * en om de Zelve tegenreden
yervalt. . :
G.H.Gie- ~>jxG. H'ijGietermaker fe&ekx. in zynFer-
temaker. guJd jfeh t der Zeev.adrt ., pag. z8q. ook
van ’ rvindep^ van de lengte van. Öoft en
Weft 3 inits, dat men hem voorzievvan
een Äftronoinifchen ringt, om altyd en
pp .älle plaatzen het petto uur te können
wetfih* .ook eifehfc hy voor af vaft te moe-
ten wetep , hoe laat hbt dan ook op* een
zek§re- yafte plaats i s d ä t hy dooi1 een
zandlooper zpeken-ZQU.^ ;,
Het befte. , d&t tot ,’t net' aanwyzen
yan- ’t uur tot nog; toe ■uitgevonden is,
is de nieuwe uityinding. van: uurwerken,
die- de heer: Chriftimn Huigens van.' Zui-
ligh'em , aan ’t, licht gebragt heeft , die
niet .dopr een onruft -,. maar door» een
fkngey, bewogep; worden, en in. ftaat
zyp .-om weken , .ja maanden lang , te
joppep, ep die jderhalven niet alleen
groot vodrdeek tpt het uitvinden van de
wäre , lengte, 0 /maar. zelf het: i näafte
micjdgl-. # / tobi zöuden können z y^
indien^het ftootenryan ’t Ichip by iwaar
weder, niet te veelyerhindering en onts»
ftelt.epis daar aan vefoorzäakte , en dus
£5 gelyjk;dieLzekerheid^^che men h y een
gematigde zee daar anders aan.. heb-
hen zöut, ■ niet rten. grooten deele -weg-
nam. . -4: m .., .
i . Dirk-Rembrantfz van Nierop al deze D- k
vorige Stellingen dopr ren doorgezien^ Rc^
en in hare fwaarte gewogen hebbende-, brantfz
keurt den loöp der maap wçl als . ’:t naaftevan Nie~
middel om Ooft en W eft tb Vinden, tdtro^"
zoo verre ,; dat;, als men de maanplaats
net uitrekenen •, en die dan op zee öf te
land afmeten kan, dekonftdan wßlgoed
zou zyn 3 ' maar Yermits de meefte fwarig»
heid is, om de maanplaats'pet uît te rér
kenen ( om dat yder minuUt vferfchils een
halye graad in de lengte verichik) , Zoo
yolgen.daar uit, nog veel- andere; fwarigr-
hedep, die daar op ruften, en die daar
uit medeweer net uitgettkeoc, :ôfVerbe-,^
tert > moeten worden, gelyk, daar zyn de
Ephemerides y : waar in de maanplaatzen ■
van dag tot dag net moeften uifgerekenfc '
worden , waar by men dan uit denloop-yan
een$ dagrde maanplaats op alle voörge*
ftelde tydep zeer hgt zou können Vincßn. »wns?
De meçfte Starkundigen egter komen
daar in over een; j dat , zoo’er een vol» '
maakt en net uurwerk , dat een. menigte
van jaaren- zönder te verilyten, o f zonder
eenige verandering loopen , en waar op
men vafte ftaat maken Icon, uit tè vinden
was, dit w’el het allermeefte errallernaaffe
licht tot het verder uitvinden der léngtè
geven zou.
Men zegt, dat Archimedes diergelyken Archime-
perpetuum mdbile, eeninftruoient ofwerk- ¡J“
tuig, dat, eens bewogen zynde, altyd
liep, eerft- gemaakt zou: hebben.,. doch pefdumH
(zoo dit w w i») zoo. is:’cmet hem
uic de wereldrgeraafct..
In dé voorledb qeuw' fprak meft vari hSbeav-“-
eenen Gornelis Drehbel■.$ die ,’t perpetuum
mobile mede zou uitgevbndén .hebbeà3 ''
doch waàr dat vervaren-zy,; blykt-jäl-mede
niet; Immeremen- heeft-’er tot .tiögrtoe-^vSv
geen nüttigheid (die ’er op gévolgn moeft
hebben ). van gezien.
Het isontrent’tjaari<5yo. geweeft ,fdatÄ ,
Andreas Fakntyn van derWaid, mynoonr j g S f
een zeer groot Wiskundigë , .en werktuig» Wald
kundige^ het perpetuum mobilem het klein yon<ä dit
zoo volmaakt;uitgevonden heeft, .dat dé“1 >tkleili
twee beroemde Mannen, de .heeren An- °nj^.nt
dreas Golvius 9 evs Robbert :Puget 9 deze 1650.
bedienäar des Goddélyken Woörds in de
Engeliche kerk te Dordrecht pi gene ;in
de Walfché Giemeente aldaafi*ifenr.nader»
hand te Amfterdam , beide zeer groote
Starkundigen,, bekennen moeften,. dat
het-een werk zonder wederga, ( en een
zeer volmaakt. werkftuk was.. Naden*
hand heeft hy gefragt ’er: méde. zoo een
in ’t groot te maken 3 dochr.dit heeft
zoo wel niet willen gelukken, ;te meer,
dewyl < hy ©ndertuflenen -zyn :verdfer be-
-vordering-.eerft; aan ’t hof; van derf Aarts-
ihertog Aibertus j.teBruiTef, enhaderhand
•verder aan, ’t hof. van den,Prins -çnAarts»
biffchop.vanZaltabürg, zpekende^ zedeif3 : !
aan