ömtogt lang? de kuft van Choromaridel,
ofwelover ae Golfvaffßengale, met zoo
veefgeväar, cnaÄtekkingvan hon reize,
& wel na P e g u ,ö f, ’t geen hen nag veel
minder jaeleek, naMäläcca, o f näSuma-'
traj^^^^2ouden heBbenj däarzyälle
degoederen en zeldzaämheden, door Göds
Geeft gemelt, in de landftreek, by öns
Migewezen j Op hüngemakhebbäl können
bekoinen.
~ T)at nu Ceylon voör al töt Het vröeg
Van de Ouden bekehde Indien bfehooit,
heeft, ftel ik daar uityaft, om dät Exöd.
jo: 2,3. de Meer aanMofcs, die in *tjaar
¿45*1. leefde, gebied j Gy nu, neenit u de
voor'mamde fpeceryen, de zuiyerfie Myrrhe,
vyf hondert zikkels , ende fpecefye* kaneel
half zoo *oeel. ' \ ffl~-
Nu is het by.allen, die ölt m Indien
geweeft zyn, bekerit, dät de ipecefykatieel
(om van de wilde niet t£ ft>reken) byiia
rtergeris in de tot iiog töe bekeftde Wereld,
dan alleen ob Ceylon Vait, en dat diefhäl-
ven dit eiland, ende Wyze om de kaneel te
fchillen, toen äiftioet bekent, en’er ook
ittiddel geWefcit zyb, ööi ze van daar by
¿Ulken togt, als Wy belehreven hebben,
ofwe l op een andere Wyze, naar Egypten
, vän waar Ifrael ejuam , o f naar
*t woeft Arabien , Waat in jz,y toen fwor*
ven,. te yervoeret^ , . . . :
Vraagtmen "myy hoe zy daäf geköifteff;
zyn ? Ik zeg hebben' nüö reiZfe derwaart,
volgenS de wyze der Öuderiy die
mäar längs de Wal , pf, als zy wät Buiten
de wal Waren , Pp einige behende ftarreii
( gelyk rtü nog veel Mogoliche fchepen)
en zonder de allerminfte kennis van het
Compas o f ’t Aftrdabium gezeilt, enhunne
reize op die wyze waarichynelykft ¿angelegt,
’tgeen aäätoin ook eeri veel langer
reize , dan Zero zy ttä *t Compas gezeilt,
a i overgeftoken hadden , veroorzaakte,
behalven dat deyetandering der Möejfons
o fSaeyfoenen3, tweemaal ’s jaaisinIndien,
Verandering van winden gevende, hen
ook veel hmder, pm eer te können we-
derkomöi, " toegebragt heeft. Al . het
Welke, Wel met? den änderen vergeleken,
zoo is het geen wqnder ., dat nuiine
togt cirie jaaren gedilütt heeft. Maar dat
kbning Salomohs Vlooten längs kaäp de
%pede Hope na Indien gezeilt, ofdien Weg,
als tpen reedsbekent, al zoUdengebraikt
hebben (gelyk-zommige meenen, Zönder
daar eenig bewys by tevoegen) körnt my
alzoo ongelaoflyk. vöor als veele andere
Hellingen van dien aart, die men maat los
fen önbezonneö ter nederllelt. En dat väti
het opdelven vän dien weg niemant, dan
Bartholomeus Dias dfe eere rpekomt , toö-
Bewys, nen -^y elders mtvoe^igd,: .
Ouden Indien zy kennis van net Cortipäs gehad
»t Com- hadden, daar zou immers Wel iets vän öyer,
pas niet pf bekent^gebleven, o f ten minften in deze
senden. .
o f gene Schiyver aangehaalt zyn, behalven
dat hetaan 00k niet noodia geweeft
zou zyn, al dien tydlängs ftranatevaren,
felyk nogtans al de' Oude Schryvers van
e reizen van Hanno , vari Jafon, vaniVi^
archus, en meer anderen, getuigen. Zou
Salomo, die zoo veel, en zoo net, fchreef,
zou Jriftoteles , Arrianus , en anderen,
welkeis boeken nog in weZen , en niet
verloren zjm , daar niets van geweten ,
of niets Van gerept' hebben ? Dat iS fueL- ,
Wél te gèlòovèn. Dat’er veel konften
verloren en buiten keimis geraakt zyn^^rot
ile geerne toe j maar geen eene van zop
veel nuttighejd, alsdeze, endaarom zöti
die van dezen o f gpnen Schiyver gedagt
mocten zyn.
Liv, Lemntus tib. m. cap. 4. de occultis
Natura Aßlraculis , irteent dat Pm tus
*t Compas' zou gekertt hebben , en dit
tooht hy, in Mercatorei----'
HtC ventus nunc ßcundus éft, capè verfiriam,
dat is, na zyn uidegging:
D it is nu voor de wind: wel aan neem het
Compas.
Maàr häddie goédb mafi bèdàgt, aät,
als de wirid, vari agteren Begint té waibrij
men dati'de zeiÌén,' dié By de wind itpn
den, en niet h et Com.pa^^^ehäpd^ngcmi *
en. hetLzolk-de. zeil<=n^^^■roSt, oat is,
^rQo^^wina laat Zeiten , Zoo Zou hy
veel ,eer doòr Zyn ‘Qérfìria ^ èétì bras of
toùw , wàar mede meri de Zèilefi fià Zig
tóe èri vòor de Wirid h^ lt, p f regtwefld ^
dan wel een Cpmpp yerftaan hebBen^ al«
zòo diè verforia alleen diènèn kob, "òm dé
verkett lraàridè ZeileS' fegi: tè wendèri \
eeri Bedryf, dat ontrent het Compas noifc
té pas kbmt, gelyk ook een Compas tot
't-sfrooràverforia gantfèh geenbetrekking
hebben kan. Ook beveftigtP/ii«i«iplaats
uit Irinummo dit :
Cape verfmam : recipe cte ad herum.
*t geen niet anders, als
Keer m maar weder om , en wend a ndar
«w’ Heer.
te kennen geeft.
Pinèda j Fullèrus , 0 bertus Magnus, fior-
nius, en mderen, Salomo
’t Compas zou gékénty o f dat men’er na
America mede gezeilr zou hebben, triàai
I zonder eenig bewys.V behalven dat ite
lange reis van zyn knegten ai de waarfchy-
nelykheid daai- vanivegrifeemt, eö dät ’er
boekèri, toüäterimoeten b vergeble Vèn ¿yii^
die vàn ’t eeri" ö f ’t atìdèi1 wel iets zöuden
melden; V
Hierte zeggen dat de Oudeirdät hèb-
ben v^rborgen gehouden , is oök maar
zeggen zpnder.^rondv
Met Nornius te droomèn, dat de Ouden
naar America Jangs dp wa l, _tot de Kana-
flfchSéiiariden toe, z e u p f « gü'nftige
wiawinden
afwagttenr, en dan zoo maar na
’tWeften overiklcen, en dat zulks daar na
omdegroote gevafCn nagelaten zou zyn,
is dwaasheid, alzöo ’t o m verfcheide re-
derien, onmogelyk is zonder Compas, of
daar heen , o f naar Ooftindien, te Zeilen,
behalven dat daar toe nog al meer,
als een Compas, ; öm na te Zeilen', ver-
eiiehtword } dewyl men door de miswy-
Zingen van ’t zelve , indien men die niet
zeer wel waameemt, en by morgen- en
avondpeiüngen ontdekt, zelf hedendaags
nog gehecl buiten zynbn koers raken, en
zoo verre miszeileii kan , dat men met
alleen na *t Compas te zeilen , noit het
land, daar men naar todlevent <, bereiken
¿öu. •
Ja de naam zelf van Compas is, nog in
de Hebreeuwfche , nog in de Griekfche,
nog in deLatjmfche taal, met een eigen
haam bekent.
g De Ouden wiftenwel, dat ’er een zeil-
fteen was , en dat die kragt had , om
’tyzer op te trekken.' Men meent, dät
zefcere herder op ’t.gebergte van Ida die
dus eerft leerde kennen , door dien de
l|jykers in zyn ichoenen , en ’t yzer'van
zyn ftaf daar aan väft bleef kleven. Andere
meenen, dat die eerft door zekere arbei-
ders in Mynen, die hun gereedichäppen,
’s avonds in de Myn gelaten, daar ’s morgens
aän vaft vonden, bekent geworden
zy; | Zy word oolc wel dat
is_, Herculesfteen genaamt, ’t zy om dat
fiy die eerft gevonaen , of wel eenig out
gebruik daar vah^hgeweZeh, heeft. "
Dinocrates , die gröote Alötandnmer
Werlcmeefter, bpuwheervan een fchoo- j
nen Tempel, had voorgenomen om een
yzere' beeitenis van Atfinde , Züfter van
den Egyptifchen koning Ptolofneus Phi-
ladelphus, door een zeilfteen, die hy in
’fgewelf gebragt had , zöodanig tepmt-
zen, dat die Beeitenis, door de wttking
Van dien fteen, boVen tegen ’t gewelf ge-
ftaan , en tot' verwoüdering der onkun-
digen , zonder daar aan vaftgemaakt te
zyn , als in de lugt zou gehangen hebben j
<5m "däar doör, 1 was ’t mogelyk, de ge-
dagtenis vaft die Princes met alleen eeu-
wigdurende, maar 00k te wonderlyker,
te maken, doch zyn dood, en die van den
koning , verydeldendit groot wonderftuk.
Väri de ArabierS verdicht nien iet dierge-
lyks', ln öpzicht van Mohhammed, als o f
Zyri yzere kift, doof een groote zeilfteen j
düs in den Tempel van Meecä tegen
’t gewelf opgetrokken, en als in de lucht
hangende, zoü tezien zynj maar behalven
dat men in zyne begräafplaats mift,
die niet te Meccä, maär te Medina, was,
Zoo is ’er ook niets van1 dat gafltfeh ver-
htol wäar, maar alles verdicht.
| .-.De Ouden wiften. niet alleen , dat de
zeilfteen ’t yzer kon öa zieh trekken j
maar zy wiften zelf ook, dat ’er een aart
van zeilfteerien Was, die de kragt hadden *
om het yzer af te keeren, 0elyk dit door
den Griek Theamedes uitgevonden is. Ook
heeft de ervarenheid eeleerd, dat de zeilfteen
aan ’t yzer een fterker na zig trefc-
kende kragt, dan hy zelf heeft, tnededeelt,
en dat een fteen van twee en een half pona
in de tegenwoordigheid van Antonio Her-
rera, 14 pond yzer heeft opgeligt.
Maar van de werlring des zeiuteens ontrent
het Compas, in ’taanwyzehvan ’t Noorden
, .of van de manier om daar na te Zeilen
, hebben de Ouden niets geweten.
HerretaQ&Xt ’tontdekken des zelfs ontrent
Chrifiojfel' Colontts tocht, en dat ze-*
ker Valladolids Ridder y Don Antonio
OJforio, dit eerft uitvondt.''
Daar zyn’er die meenen, dat deZe könft
eerft in China ontdekt zou zyn, aange-
ziett Odericus en Marcus Paulus, beide Ve-;
netianen', in ’t jaar 1178. die by hun komft
aldaar al gevonden hebben maar Panci-
rollus en andere zeggen ,• dat zckcrt Plävius
van Amalphi, een diftri6t in Campanien ,
onderNapels behoorende, de eertte was ,
die het Compas ontrent ’tjaar vän G. ge-
boorte 1300. o f 1303. en anderen , dat
Joannes Goya, in ’tjaar 1 320'. dit zou üit-
geVonden hebben. En dus lcomt het ons
waarichynelyk voor, dat het uit Europa
wel door dezen o f genen Reiziger in
China kan gebragt zyn, gelyk Vafco Gama
in ’tjaar 1 4 P 7 . dit, op zyneerfte tocht
na Indien-, : by de Möhhammedaanfche
Stuurluiden , in ’teiland Mozambique,
al vond bekent te zyn.
- Ik w eet w e l, dat de Chinezen zieh
beroemen, *t Compas over meer dan üööo
jaaren in hun land gehad te hebben j maai*
behalven dat dit niet heel zeker is , zöd
blykt ook uit hunne dagely kze fcheepvaart
nü nog, hoe onvolmaakt hunne kennis en
gebruik van ’t zelve is , vtrmits zy zieh
meeft maar van een tfieploot bedienen,
enverderna de winden, ibroomen, Harren,
en opdeze engene bergen, by heu
bekent, in groote onzekerhtid zeilen, ter
tyd toe zy aan de kleur der zänden ea
andere onzekere merkteekerien veel eer,
dan wel aan hun Compas , ten riaaften by
giften, wäar zy zyri.
Dus blykt dan klaär, dat. üög Salomo,
nogdeEeniciers, nog Celiigp anderen vari
.de Ouden, oit na *tCompas gezeilt, ja
dat Zy ’tnlet eens gekent hebben. fgv
Na den koning Salomo komt ons vpöi y all ^
Seioftris, die vermaarde koning yan Egyp- Tocht n
ten, die in. ’tjaar der wereld z^ f.le e fa e , van Sefo-
alsdeagtfte in rang, dieinlndigrigeiveeft
is. Het is die zelve, die Zonririige vöor
Sefac, I Reg. 14; i f . 1 Chron. i i: 3. höu-
den, en die by Jofepbus Ub. I. tegen Ap*
pion: pag. 104t. Setmfis gerioemfc word..
Diodoor getuigt Hb. I. cap'. l . pag. 3 f .
F 3 van