à i B E S C H R Y V I N G D er
Gabbai Gabba (die buiten aan weder-zyde
tegen den (lag van de zeefcomt) en ten
decle dwars överjt vaartuigje hebben uit
twee hegte fparräi ?6fdik ke latteh,'diczy
hegt aan de Praauw, en aan de Gabba
Gabba vaft woelen , beftaande, die zy
irieeft om te gaan viflchen, o f om fpoedig
ffergens naar toe te icheppen, gebruiken,
en die gemeerilyk van twee o f drie mannen
gevoert worden , die gewoon zyn met de
Zelve met een körte, dog brede ipaan,
als op een zekere maat, zeer egaal, en
ältyd even gelyk voort te fcheppen, zo-
danig dat zy altyd alle te gelyk met hun
ipaari in ’t water flaan, waar toe zy öok
wel een Tita, o f trommeltje, waar op
de maat geilagen'word, gebruiken , en daar
by ook wel eenige Körte Zee- o f Schep- en
roei-gezangen, in welke zy veel van hun-
rie oude overleveringen bewaren, gewoon
zyn te voegen, hoewel dit Tromrneltje
met een, öfmeer Gongen, en deze gc-
zangen eigentlykft tot hunne Orembajen,
. en Coracora ’s , behooren.
Hunne Orembajen zyn, fpeel - vaartui-
gen, vry grooter | o f breeder, dan hunne
Praauwen, met een tent,xu-!iLraiddea. en
t^aaiiiruzes^iP'S^y^n meer iriehicheri
zitten können. Hier toe heeft men altyd een
Gongetje, en een klein Trommeltje, om
de ichep-maat’er'op te flaan, vahnooden,
buiten welke hier tofejria dat zy groot öf
klein zyn, nog wel tien oftwaalf,en ookin-
dien zy heel groot zyn, veel meer fcheppers
nodig zyn, en als men die op zyn groot*
fcheeps hebben w i l, zo rhoct ’er bovcn
op de tent oök' een Tataboang-ipeelder
(dat is een , die op zeker ipel uit vele
verfcheidentlyk luidende Gongetjes , of
koperebekkentjes,beftaande,op de zelve
maat van het Trommeltje ipeelt, of eifentlyk
met twee hamertjes, o f Voor aan
eweelde ftokjes, klopt) by zyn, ’tgeen
dan ook wel vah een groter Gong verleit
, ente zatnen zd egaal naaf de maat
geflagen wordt, dat de roeijers, oflchep-
pers, met hunne ipaanen, hoe veel oök
in getal zynde, daar zeer net, en als op
'de maat, daar altydt eenig gezang.. by-
voegende, na icheppen, waar door zy in
körten tvd zeer veel wegs afleggen, voor
al f la ls zy met dertig o f veertig man,
(hoedanige ik ’er verfcheide, en nög wel
groter gezieri heb 1 bemant zyn , hoewel
zy gemeenlyk maar van tien o f twaalf
fcheppers zyn.
Gilala ’s zyn een ibort van kleine Ga-
leyen ; die vry inel in ’t roeijen dog anders
van weinig belang zyn..
Hunne , Coracora ’s ( een naam, die in
*t Maleits een water-ichilpad beteekent)
zyn hunne oörlogs-vaartuigen. Zy zyn zeer
lang, en vry breed, beftaande uit een of
twee zoldermgen, enfomtydsuit drie, ¿tag
zelden uit vier Gnadjo V' o f byzonderd
fchep-verdiepingen, vleugels, o f breedd
hegte röei-banken van eenige balkeri en
geipleten Bamböezen, op ieder,van welke
aan weder-zyden een groot getal vaii
menfchen fcheppen , en ’t geen by ftil
weder zeer veel wegs ipoeden kan } dog
by zware winden en zee zyn het flegte zee-
Vaartuigen, die niet veel zeil ( o f ’t moet
voor den wind zyn) können voeren, en die,
door den zwareri flag dfer zee , dan maar op
en neder, en dus wel van een, enin ftukkert
ploffen, zonder veel te ipoeden, om dat
de fcheppers door ’t zwaar flingeren en
ftampen dan zo egaal rn'et können fcheppen
, niet tegenftaande ’er vyftig, ja zef-
tig , eri zeventig fcheppers op * zo een
vaartuig zyn, en fchoon die ll mede van
een grooter Trommel, Gong, en'Tata-
boangs ( om te egaalder te doen fcheppen)
Voorzien , en öokf Van een roei-gezang
vergczelfchapt Zyn, worden zy door ’t hüi-
len der winden, en || brommen varfdfc zee,
niet alleen menigmaal verbyftert, maar
deze zwakke zee-yaartuigen ook zpdanig
^.en,neder.bewogen^,dat-de.-benedenfte
icheppers aan de eene zyde dan gemeene-
lyk volkomen met de roei-bank waar ob
zy zitten, in zee flaan, terwyl de andere
aan de andere zyde als in de lugt geheveil
worden. En aan zyn het regte water-
ichildpadden. Men heeft daar op een
Gnatohoedi, o f zee-voogd, die het ag-
terfte dezer Coracora, eri een GriatoEma,
dat is een Hoofd, die dp den bSR ^' ofin *t
voorfte deel des zelfs ’t bewind over de
fcheppers,en het verdere.oorlogs volk, voert.
Deze vaartuigen ( waar van wy ondef
Amboina een nette teekening geven zullen)
worden in oorlögs tyden niet dlleeri
van genoegzame manfchap, (waar töe
leder huisgezin een man leveren moet, )
maar ook wel van eenige Rintaka ?sV df
metale ballen , die een o f twee. pond
fehieten , en. verder vari, noödig' fchiet-
geweefif eri fobere ariimüniiäe,-%aWhu^
rie wyze en beurs, voorzien. De Köningen
van Ternate, en Tidore, können ’er
al een fraei-getal ter zee brengen. Im-
mers de Tidorees ' Zend'’er jaarlyk wel
achtien o f twintig naar de Papoefche ei-
landen , en de eerftevorft , veel magtiger
dänd’ander, is in ftaat om ’er veel medr
uit te ruften, als hy al. zyn ondefZaten
belafteri wil, ieder zyne tax op te breri-
gen. :Men gebruikt ze niet , als in tyden
van oorlog, o f by voorval van een vef-
ren togt , na welk gebruik zy pp
den wal gehaalt worden,';dm te langer
te duuren, en om ze tegen den- hout-
worm met branden, en änderst* te be-
waren.
Schoon
ybgelcn,
boomen,
cnz.
Wàt hier
il valt.
i v i O L Ü C C O S .
Schoon z y , gelyk aTde Oofterlin-
gen,. geen klokken hebben., zo we-
ten zy egter, nevens andere eilanders
hupnen dag f by drie uuren gelyk. te
verdeelen, en die yolgens het uitlekkéri
van een klappers-dop voi water, dat door
een klein gaatje uitzypcld, al Vry net dp
deZonterekenen, ’tgeen zy dan door’t
flaan op een groote T ifa , o f Trommel,
die een zwaar geluid geeft, aan allerorid-
ora bekent maken. Hier toe vetledigt
zig dag en nagt Zeker.perfoon in, oföin-
trent den Tempel, ¡3 die alle' drie üuren
omtrentjtwintig of vyfentwintig flagri,
eerft tvat Iangzaam , enrdaar na wàt rad-
der, met een groot dik hout, dat voor
aan ergens mede bewohden is , gewoon is
te geven. . .. . M
W a t viflchen, vögelen , boomen, ;én
vérdere gewaflchen hier vallen , zullen
w y nu niet. aanhalen-*, maar onder Am boina
wydloopig befchiyven, alzò "de
zelve in die, en meer landen omdeOoft,
meeft een en de .zelve- zyn, behalven ee-
n igé ’weinige, die -wy dsm daar ^s by-
Zoridgr in Ternate, df in de Molukze df
Päpoaiche ei langen vaUep.de , ook zo. be-
fèh^yVen,. en priderichò^den zullen.
v eel zaken , die de Nederlanders hier
vari inboden hebbenals kruit', metisel-
fteéneri,'dak-panrien, : enz'. worden hun
addr .die vari Ätribpiria.« voor al zedert
' i Öpo, beftelt.' E n vaili hier voorziet
njéri.'tìii eri aari, òòk Amboina Wjeér.metv.
fogè’l-héS]éns, ryft., care^? en meerap-,
dere Zajcen, hier valide-. -, É
Dit nu is ’ft vocffnaamfte , dat o^yan ’t
eflarid Témate*, d i vari dés zelfe iriwoon-
defSj' Van hunne ¿eden, aiart, en wyze
vàri Meri , te zeggen v alt, zuUende de
vèrdere zakeri, hiinriè Köningen, en der
Zelver gevallen, mitsgaders de komft dèr
Portiigeezen, Engelichen cn Holländers
betreirende, in ’t vèrvolg ieder op zyn
netteh tyd, en jaàr behandelt worden.
lang gemoeit geweeft zyn, tot dat eindelyk
die zaken aan den fpyker geraakt,en ook
nog zo gebleven zyn.
Des niet te min, fchoon hèt zeker is,
dat de oude Koningen van Ternate in, _ v
en omtrent Gamma Lamma van öüdsher xidoi-e-*
hun hof en verblyf hiclden, zo laatzenop"
de Koning van Tiaore daar tot nòg toe eenige
twee Doerioensi-bomen, by weike hy een P^czen
o f twee oude Lieden quanzuis":oiri ze
waar tenemen, maar eigentlyk omiri ’t be-
Zit van zyn gewaand regt op.Gamma Latn-
ma zelf te blyven, gewoon is te ftellen y
van welke hy zicn de viugten ìliet alleen
brengen laat, maar van welke hy ook wel
gewoon is gefchenken aan de Nederland-
ìche laridvoogden by hunné komft, en
ook op anderetyden te.,dopo,, zo uit be-
lèefthéit,' àls wel byzoridèr daàròm, op
dat hy hen altyd dièn gewaanden eigendom
op dat landy'daar die Vrùgtfén'vallen , des
ritìods daar by'zou können verindagtigen.
Wegens de Nagel eri alliier uitgeróit
ièri tyae van Koning Mandarfjah , in . ’tj
jaar 16yz. volgepa.’tvprdrag, daarte zien,
ttekt. aèw konirig. Jaarlyx nog zes duizend
eri viér horidèrd, èri wegens ’t cilandt,
Saleyer hög twée. honderd rjotdaalders,
èri de ryx-grooteri zes honderd.
' Dit .ganiche eilàrid -heeft van ouds her
àltydfjoridèr de Konirigen van Ternate,
dóg dgter zo volkomen niet geftaan , of
dp ' Kònirig vari Tidore Heeft al van over-,
larigdàar ook eenigeri eifch, ’t zy met of
Zonder regt, opgemaakt, en dien wel in
byzòrider'op Gamma Lamma gegrond,
waar òvér òok hunne Hoog Edeiheden,
de Opper-landVoQgd,; en de Raden van
Nederlandfch Indien, ten tyden van. de
Köningen Mandarfjah, o f zyn zoon ,
Kaitfjtli Sìbori, eri Saifoèdien, al eeri ,tyd
Het is waar, dat de Spanjaarden, en
met hun .ook de Tidorezen , i n ’t jaar
1606 9 by ’t gevangen ncmen van koning
Saidiy ook Gamma Lamina, ja gehcel
Ternate, Veroverf hebbèn. Oök geeft de
Tidorees voor, . dat de Spanjaardencdoor
zyn toedoen, en door zyn kmid en lood,
alleen genoodzaakt zouaen geweeft zyn
van Gamma Lamma op ’te breken: maar
aan de andere zyde is ook waar , dat
Ternate , en de Landen daar onder be-,
hörende, van tyd tot tyddooi* de Terna-
taanen, by de komft der Hollandéren, en
orider verfcheide van hun Zee- en Land-
vooeden,is herwonnen f behàlveri dat oòk
dè ftadt Tidorè zelfvericheidè malen doot
de Ternataanen, o f de onzbn voor hen,
verovèrd, verbrand, en bedórven is;
waar uit de Koning van Ternate al
mede,, als hy zo dwaas als de Koning
van Tidore was, dit zelfde gewaand regt
zoude können gronden.
Het is waar, dat aan Kpnitìg Sàifoedien
van den E.Gezaghebber, en opperkoop-
man , Cornelis Bartelfzen Marßer, een v ,
. yerlof-briefje, om de vrugten dezér twee re"aS
boomen te mögen laten plukken , en *nerking
dit door zyn Hoogheid verdèr aan de^aarovetì
I dogter van May Gamma Lamma vetleent
| is, gelyk dit, by de kotriftdenHeerlo^,
ook al op dien zèlven grond, en verder
niet, vervolgt is j maar nooit is hem dit
met dat oogwit, om een regt óp dit land ß
te können o f te mögen grondveften.,
toegeftaan.
En, om dè waarheit té zeggèn, zo
ìrieene ik met veel anderen, gelyk bevprigfS
hier en daar al gezegt is, dat. fchoon^de
E.* Maatfchappy met geen opéribaren
oorlog tuflchen deze twee nu v^nogen-
fte Koningen dpr Moluccos' gedient is’,
dat het egter veel heilzamér voor haar