De Ter-
'‘ liamn-
iche
Koning
Hair
nader
^¡sichrer-
VCn.
ioz M O L U K
die een Landvoogd , zo by zyn eigen
Koning,. als. by die inlandera, konden
gehaat maken. Alles liep daar, zo ras.
Qalvaan maar vcrtrokken was, in ’t wild,
en over weinig, zaaken, daa.alleen, die
tot zyn voordeel, eayermaak,. ftrekken
konden , liet -hy zyn gcdagten gaan.
In ’t begin nogtans van zyn bewind had
by Koning Hair eenigzins aan-zynfnoer.
weten te houden.
W y Jhebben van dien vorft bevorens
niet veel gezegt, zo, om dat hy nog
jong was, als om dat ’er weinig aanmer-
kens-waardige zaaken van hem voorge-
vallen zyn.
Hy was in der daad een wys vorft ,
ccn dapper krygs-man, byzonder ftreng
in ’t oeffenen van regt,- en geregtigheit,
maar voor al een groot yveraar in zynen
Godsdienft, en zo groot een voorftander
van de Mohhammedaanfche Leere, dat
het daar na groote aanleiding tot de on-
gemakken, hem over gekomen, en tot
den baat tuffchen hem, en de Portugee-
Zen, gegeven heeft.
In .’t eerft nogtans ichokte dat zo wat
heen. Hy ftond den Portugeezen. toe,
r niet (gelyk zommigai willen) een hoofd-
vefting te bouwenj dewyl dat al in Brit
’s tyd toegeftaan was 3 maar hy vergunde
hen die vefting te volbouwcn, en be-
wees hen daar toe alle hulpj maar zo ras
en hadden de Tidoreezen dit niet be-
ipeurt, o f zy boden den Portugeezen dit
mede aan , en ftonden hen toe op Tidore
mede een vefting te maaken.:
■ Een geruimen tyd verliep ’e r , eer
Bd’een en d’andere vefting voltoit was*
maar dit laatfte deed Koning Hair op
den Portugeefchen Landvoogd, en de
gantfehe- Natie, eerft heimelyk, en daar
na openbaarlyk, niet alleen verbittert
worden.j. maar zieh zelven ook hoe langer
hoö meer, om zyn ilag met voordeel
waar te nemen, verfterken.
•; Hy maakte niet alleen een innerlyken
Onder
h em /.
w<ard^e"
P ö jtu -
goefche
veiling
voltoit.
Die van
Tidore
laten de
Portugeezen
ook een
vefting
bouwen.
’t Geen
Hair ver-
. bitterd.
DieVrede vrecie niet die van. Gilolo, zynde mede,
als vanGiio^ . hjv ;< - Mohhamm■e di aan en, i- ..m. aai r;. wil„l
Io maakt :
en hun
Heer
vord.
door zyn lift, en dapperheit, het zo'
verre te brengen, dat Gilolo zedert dien
tyd met die van Ternate maar voor een
volk gehouden, en hy aß opperheer van
v beide die lyken geweeft-is, fchoön op
dat eilandiook een Koning was, diemeef
den näam droeg,' als dat hy waarlyk Ko-
. . .. .. ning was.
Frdtas : De Caßm ondertuflehen alles in een
vervaiigt onherftelbäre verwarring, zonder dat’er
in 't-jaar bynaiets anders van hem te fchryvert
valt,- gebragt hebbende, wierd door
Jordan de Freitas vervangen , die met
veeb ongenoegen dat bewind van hem
.over nam, en in den jare f 44, na de
netfte gifting j vermits ’er geen nette aan-
1544-als
negende
Portugeefche
L an d -
Tcrnate
deCaflro.
teekening van te vinden is , hegende 1544;
Portugeefche Landvoogd van Ternate
wierd..
- In ’t begin van zyne regering begon Zes
de oude wond der Spanjaarden weer op Spaanfche
te breken. Zy waren met zes fchepen £hePca
uit Nieuw Spanjen, o f van Mexico, in v°” ea
den jare if4Z- vertroleken, om de Mo- Mexico,
lukze eilanden (zo zy zeiden) in- den omde •
naam van hunnen »Koning, o f Keizer
Kar cif te veroveren, hoewel zy ’t buiten Veiove-
zyn weten ondernamen, en twee volle reu.
jaren aaneen uitnemende elenden leden,
en in zo deerlyken ftaat.geraakten, dat
het den Portugeezen geen moeite geweeft
zou hebben, hen onder hun geweld te
brengen, en in den grond te verderven.
Omtrent ’t jaar 1744. quamen zy , na
zo vele rampen, omtrent de Molukze
eilanden.
Even te voren was de Koning van T i- Begeven
dore (volgensden aart van die Oofteriche
Natie, die zo wifpelturig als de wind is) van 0
met.dien van Ternate, die ’t roer onder Tidore,
de Portugeezen nog zo wat in ’t water
hield (hoewel men hen ook niet veel
vertrouwde) in borlog geraakt. Hier
af hadden die Spanjaards kennis gekregen,
en zieh alzo onder befcherming van den
Tidorees begeven.
Men vond dan goed, daar over aan Zy had*
Keizer Karel te fchryven, en vemam, den dit
dat alles buiten zyn kennis gefchied was* | | | | |p
waarom hy ook gelallte hen als zee- van hun
roovers op de Portugeezen, en als ver- vorft
raders van zyn kroon te ftraffen. Karel de
Ondertuflehen wierden zy van de Por- ^ deer_
tugeezen veel genadiger gehandelt , die nomen.
beloofden hen in Indien, en van daar geven
weer in Spanjen te brengen mits dat zy zieh over
van hunne onderneming zouden afftand ^an de»
doen. Zy namen dit aan, lieten ’t ver- g°er^ ea
bond met den Koning van Tidore varen 5- Zee-
en gaven zieh aan den Portugeefchen voogd
Zeevoogd Ferdinand de Sofa over, dien
de onder-Koning van Indien , 'Joan de gofa. 6
Cafiro, met een groote vloot nä de Mo-
lukkös gezonden had, om den Spanjaär-
den aan te zeggen, dat zy;, volgens laft
van hun eigen vorft, gehouden waren
zieh in handen der Portugeezen over te
gevenj o f zo zy wederlpannig waren,
dat hun vorft den Portugeezen magt gaf,
• hen na hun goeddunken te ftraffen 3 dog
dat z y , ingevalle zy zieh wel en redelyk
aanftclden, wel zouden gehandelt worden.
Die zelve Zeevoogd , hen afgehaalt Met
hebbende, bragt hen eerft in Ternate,.welken
daar zy een geruimen tyd bleven} en, j jS S i?
wel twee jaren daar na in Amboina, konieni
alwaar de Spaanfche Zeevoogd in ’t jaar Dooddes
iy4d. ftierf. Spaan-
Dit jaar was eenigzins 'aanmerkens- fchen
waardig, zo wegens de komft van
Fran-
K N. W
Xaverius, Fr'dncifciis Xaverìus in Ternate, als wel
komtin byzonder, dat het misnóegen tuflbhen de
'tjaar PortOgeezen, en Koning Hair ^ hoe
Tem'ate, langer hoe meer -toenam, ’t geen zyn
even na* begin;ai voòr de komft van dién ProVÌn-
Koning ciàal, en Apoftolifchett Nuntius van In-
H«r ’s dièn, genomen hàd,-en zó verre uitge-
fyke ver- borften was, dat de Portugeezen, vóor
voering een verraad bevreeft , him flag wàar-
ha Goa.
Die vàn
verraad
befchul*
namen, om door lift meefter van hem tc
worden, en hem, even voor XaHitnus
komft , met dezelve vloot van Ferdinand
de Sou/a, gevangen na Indien aan den
onder-Koning te verzenden, wclke Vloot
die vader in Amboina, Voor zyn komft
in Ternate, nog aantróf.
D it had de Landvoogd, de F reitasop
zyn eigen houtje gedaan, en dien vorft
buiten fchuld (gelyk daar na Week)
tu8u* geboeit na den ondér-Koning van Indiani
Jóan'de Cafro, met veel belch'uldigingén
ten : zynen lafte, en een, fterke lyl-wagt
*er -nevens, om 'op hem te palfcn^ gfe-
8 | zoriden. ' «• ' rr
. De bhder^Koning liet hèm aaqftorids
Dog oy- yan ¿yn boejen ontflaan j onderzogt de
bevónden zaak, na dat hy hem Koninklyk gekleedj
lynde, en een aanzienelyke byzopjlere wooning
■wederom beftelt had, en vond volgens de ftem-
len°n"en ming van' zynen -Raad goed, hem niéc
hcrfteld alleen vry te fpreken 3 .maar hy zond heiri
word. overladen van allerlei eer-bewyis, en vbr-
zelc van een ftatelyk: gevplg’, we'ér'-na
Ternate, herftelde: hem in zyn ryk, en
vorige waardigheden, en veroordeelde
den Landvoogd, Jordaan de Freitas, Om
alle de fchade, eh onkoften , die hy dien
vorft onregtvaardig aangedaan h àd ,! te
dragen.
. H y z o g t j h o e - v e e le è r -men hem bevo-
M f i c Ì rens o o k aangedaan had , o f n o g aandefed,
aan de zedert dien tyd , deze'fmaadheit geftadig
herderiktnde , a ltyd g e le g en h e it, Olii z ich
aan de Portu gee zen te wreeken.
De verwydering tuflchen hem, en de
\Freitas, wierd zo:groot, en die Land-
Ivoogd maakte het eindelyk, met zyn
pubillyk regeren^ zp bontì dat hy gevangen
na Goa gevoert , én Bvrnardyn de
Sofa voor eerft: in: zyn plaats, als tiènde
Portugeefche Landvoogd van Ternate,
in den jare 1 f 47 àangeftelt wierd.' ; :
Schoon nu de Freitasf weg was, zo
véranàerde - h'et misnóegen van Kohing
Hair daar door ganfch niet , maar in te-
gendeel nam dat van dage tot dage toe.
• . Des '-nièt te mfn gaf de Sofà aan dèh
Portugeezen
zogt te
wreeken.
De Freitas
ge-
■ vangen
ha Goa
gevoert.
En Ber-
nardyn
werd
tiende
Portugeefche
Landvoogd
van Teromtrent
nate in ’t onder-Koning van, Indièn, Jlfonfus de
Horonjd f z ó veci genoegen met zyrt'be-
En komt ^ by goed vond hem in den jare
Land- ifyj^àls'volftrekt Landvoogd ( ’t'geeh
Voogd in hy maar tot nader order geweeft was)
iaar àan terftellen. Onder zyne regering iyn
Voor!"08 ’er zware fchuddingen en bewegingen
de zaaken van den Godsdienft, *553?
voor al op de kuft vän Moro, en daar
omtrent, geweeft.
De vorft. Van Gilolo deed j 'doör aan- Moeje-
hitzing van Hair, niet anders, dän alles lykheden
in röere te zetten', en tot afval te dwin-
geh, dat hy.'Voöräl omtrent dit jaar Gildlo.
werkftellig maakte. -
Däar was een geheim vbrbond tuflchen
de Köningen van Ternate, Gilolo, Ti-
dore; *n Batsjan, om äl de Chrifteneii
•uit te röjen j maar die van Gilölö was de
voornaamfte uitvöerder, dewyl de andere
zieh nog eenigzins buitehlbhoots wiftcri
te hoüden.
Hy ftyfde die van de kuft van Mord
.(na hen t’önder gebragt te hebben)
.tegen de_ Portugeezen , voörnamentlyk ■
Aie vän T o lö , een ftäd in ’t midden van
f Gilolo --gelegen, - die nog eindelyk, nä
‘ dat hen Peil nög honger had können
bewegen•'zig; oVer-te geven 3 döö’r- aard-
¡beving fchrikkelyk geilraft wierden 5
j maar ßernardyn de Soja ging dien dwin-
geland met een goede vloot, die van alles
wel voorzien Was, in zyn neft bezoeken^
¡en quam Op een eiland , omtrent zeven . ,
mylen van Ternäte gelegen, daar hy zich De Sofa ,
zedert * zeventien df achtien jaren väft wind zyri
gemaakt had. Na-een belegering van drie ^
maartden kreeg de Sofa die fterkte niet hem ge-
i alleen in, maar ook den geweldenaar zelf-vangen.
gevangen , die, • voor een harde dood. Die zicli
wegens ’t knägen van zyn gewiffe be- zel; « ft
kommert, • zieht - met vergif ombragt:;- 6 *.
De Sofa ' ftelde zyn zoon wel in zyn ^ynzooii
plaats 3•: maar dit bclette niet-,: dat
zaaken op die gadfehe kuft in volkomeb Koning
ruft, zo omtrent den Godsdienft, als van
omtrent' de 'beftiering, zelfs onder ’t GilPlöi i ’
opper-bewind der Portugeezen i- of Ter-
nataanen j geraakten.
In hoe goeden ftaat nu die zaaken wa- Hai*j eed
ren, zo kori nogtans Hair, nög levendig bitter
I door den fmaad , hem door de Portugee- hater
|zen aangedaan, geraaktj en daarenbö- chrißeü
ven een van de yverigfte voorilanders der Gods_
Mohhammedaanfche Leer,.niet ruften* dienft;
voor dat hy hen we£r een ander fpel be-
rokkent had. k Zedert dat Xaverius in
Amboina-, en Ternate, gekomen was;
had hy 'zyn Leer niet weinig in .beide die
I Landvoogdyen voortgezet, zodanig, dat
’er in de eerftgemelde Landvoogdy by
zyn aanwezen zeven, en na.-verloop van i.;
weinig jaren door . hulp van zyn mede*
arbeidere op Ley T im o r , en ;daar omtrent,
een en dertig Schoolen, gelyk wy
pp een andere : plaats tdenerij geteld
\ wierdenf 1 : -
Dit liak herii niet alleen geweldig op
den krop , maar hy kreeg; Pbfeiweinige
jaren daar. lia/'döo'r dens.haät 'der Hi-
itoeefche Mooren in dit vöörnemen ge- ,
C c z fterkt,