
M O L U K S Ë
IJZJ.
. Gardas
Henrik
werd
twecde
Portugce
fcbe
i-and-
.voogd
van Ternate.
Staat der
fterkte te
diertyd.
V I E R D E H O O F D S T U K.
GA r f ia s H e n r ik w o r d tw e e d e P o r tu g e e f c h e L a n d v o o g d v a n T e r n a t e i f i f .
S t a a t , d e r f t e r k t e te n d ie n t y d e . S l in g z e b a n d e lin g v a n B r i t teg en d e n n ie uw en
L a n d v o o g d . B e tm d d e lin g v a n T a r r u w e f è , do o r B r i t q u a ly k n agekomen . B r i t v e r t r e k t
u i t T e r n a t e . G a r f ìa s z e n d K o r r e a om o n t z e t n a B an d a . V e r f c h e id e o n d e r -K o n in g e n
v a n In d ie n k o r t a a n e en . S am p a y o z e n d G e o r g io M e n e fe z a ls L a n d v o o g d n a d e
M o lu c c o $ . ' K o r r e a v i n t B r i t nog i n B a n d a , d a a r F a u c o n ook a a n k om t . H y v e r z o e k t
b a a r b e id e r h u lp . G a r f ta s m a a k t v r e d e m e t d e n K o n in g v a n T id o r e . T a r r u w e i è t r a c h t
d i t t e b e le t le n . D e v r e d e g e f io t e n , e n T a r r u w e i è d e D o c h t e r v a n d e n K o n in g v a n T i more
te n b u w e ly k g e g e v e n , d a i G a r f ìa s t r a c h t o m v e n e t e f i o t e n . D o e t d e n K o n in g v a n
T id o r c v e r g e v e n , e n z y n e n e ife b v e r n iew w e n . B iU y k a n tw o o r t d e r T id o r e c z e n . T id o r e
a a n g e ta f t , en v e r b r a n d . 7 G e e n a l d e òmleg g en d e V o lk e r e n d o e t om z ie n . B ats jan w o r d
h u n o n t z e g t . D e to ek om en d e L a n d v o o g d v a n T e r n a t e v e r v a l t in d e P a p o e fc h e e ilan d en .
V z n v y f S p a a n fc h e f e b e p e n k om t *e r m a a r e en o n d e r K a r k è f e op T id o r e . H y m a a k t
G a r f ìa s d e l 'e d e n v a n z y n k om f t b e k e n t . G a r f ìa s b e k n e p t a n tw o o rd t . D r e ig t d e S p a an -
i c h e n a a n t e ta f le n . On gen o eg en d e s S p a a n fch e n h o o fdm a n s h i e r o v e r . G a r f ìa s t a f t h em
a a n j dog w o r d g edw o n g en t e w y k e n . H e t f c h ip d e r S p anjaard s z in k t . R u f t v o ó r e en t y d
tu jfc h e n b e id e d e N a t i e n . G e o r g io M e n e fe z ^ow? i n T e r n a t e . B ly f c h a p v a n G arfias
H e n r ik d a a r o v e r . G e o r g io M e n e fe z a a n v a a r t z y n b e f t ie r in g . M a r t y n K a r k e f è
h i e d b em d e n v r e d e a è n , en k la a g t o v e r G a rfìaS . M e n e fè z a n tw o o r d d a a r op. V c r d r a g
tu j f c h e n b e n t o t n a d e r f c b r y v e n v a n h u tm e m e e f te r s j d o g z o n d e r v e r t r o u w e n . H e im e ly k e
b a a t v a n T a r r u w e i è teg en d e P o r tu g e e z e n . R u i d d e S o ld a a t e n teg en b u n n en L a n d v
o o g d H y f t e l t z ì c h o p en tìy k t e g e n M e n e fè z . T a r r u w e i è h ì t f t d e T em a ta a n e n teg en
h em op. N t e u w e o n lu ft tu jfc h e n G a r f ìa s e n M e n e fè z . H y z e n d V a f c o L a u r e n s h i z y n
p la a t s n a B o rn è o . B e la g c b e ly k e r e d e n , om w e lk e d e n P o r tu g e e z e n B o rn è o o n t z e g t w o r d .
M a n u e l F a u c o n d r a a g t M e n e fè z e e n q u a a d h e r t to e . D e K o n in g v a n G i lo lo v e r k la a r t
d e n oorlog a a n d e P o r t u g e e z e n . K a r k è f e 7 dood . F e rd in an d d e là T o u r , h o o fdm a n i n
z y n p la a t s g e k o r e n , b r e e k t d e n v r e d e m e t ^ P o r t u g e e z e n . B e r e id z e l e n t e n oo rlog a d n
w e d e r z y d e n . M o e i t e tu jfc h e n M e n e fè z en G a r f ìa s . M e n e fè z d ò e t G a r f ìa s z i e h g e v a n g e n
g e v e n . Z y n v r ie n d e n z o e k e n d o em t e v e r lo j fe n . T a r r u w e i è , e n a n d e r en , fp r e k e n v e r -
g e e f s v o o r b em . M e n e fè z f t u i t b em i n d e b o e jen . G a r f ìa s v r ie n d e n d r e ig en M e n e fè z .
G a r f ìa s lo s la t in g i s o o r z a a k v a n g r o o te v r ie h d fc h a p tu jfc h e n h em e n M e n e fè z . M t sn ó eg e n
v a n G a r f ìa s v r ie n d e n d a a r o v e r , d ie d ie v r ie n d fc h a p f r a g t e n t e v e r b r e k e n > dog z o n d e r
u i tw e r k in g . H u n n e n te uw e v o n d e n , om M e n e fe z g e h a a t t e m a k e n . H u n v a t fe b
b e r i c h t a a n d e n K o n in g v a n B a t s ja n . 7 G e en d ie K o n in g g e lo o f t . H e t q u a a d g e v o lg
v a n d ie n do o r M e n e fe z g e f t u i t . Z y g e v e n v o o r , d a t M e n e fe z G a r f ìa s w t l d o en om b r en -
g e n . D a t G a r f ìa s g e lo o f t . H y n e em t v o o r M e n e fè z g e v a n g e n t e n em en . M e n e fè z
g e b o é it^ e n g e v a n g e n g e z e t M i d d e l e n , t o t z y n v r y h e i t , v e r g e e f s in 7 w e r k g e f t e lt .
G a r f ìa s w o r d g e dw o n g e n M e n e fe z lo s t e la te n . D i e , n a z y n e o n tfla g ìn g , G a r f ìa s t r a c h t
g e v a n g e n . t e n em e n . '$ G a r f ìa s v e r t r e k t u i t T e r n a t e , •
DE t y d v a n o v e r d r a f t d an g e -
k om e n z y n d e , g a r d e L a n d v
o o g d B r i t d e v e f t in g , e n ’ t
v o i le h e f t ie r o v e r a l le s , aan
V e r f c h e id e b o lw e r k e n , e n e en g r o o - r?2-;
te n t o r e n , la g e n ó o k ö o g m a a r h a l f
v o l t o i t .
H i e r o v e r w a s G a r f ta s n ie t h e e l w e l o p sHnefe
d en n ie u w e n e n tw e e d e n [ B r i t t e v r e d e 3 ma a r d ie v e rw y d e r in g hande-
L a n d v o o g d , G a r f ta s H e n r ik ^ in O e g f t - : w ie r d g r o o t e r , w a n n e e r h y v e rn am , d a t ling van
m a a n d , d es ja a r s r y z f i o v e r , e n w e e k ! B r i t h em n ie t a lle en v e e l d in g e n , d ie in ? rittegeQ
v o o r e e r f t n a T o l u k k o , e en h a lv e m y l j d e v e f t in g n ie t k o n d e n g em i f t w e r d e n , iven01611-
b e -N o o r d e n d e v e f t in g O r a n g ie g e l e g e n , j ma ar o o k v e e l v an z y n b e f te e n n o od za a 1- Land-
o m z ie h da a r ten v o lle n t o t d e re is n a r k e ly k f t e m a n fe h ap , o n d e r v o b rg e v e n .y a n v00^
M a la c c a k l a a r t e m a k en . jh em t o t J d e h a v e n ma ar u i t g e le i t e z u lle n
..D e n ie u w e .L a n d v o o g d v o n d d e f t e r k - d o e n , h a d m e d e g e n om e n .
t C j n ie t te g e n fta an d e B r i t q. 1 d r ie ja a r en j • Z o ras h y d i t t e w e t e n q u am , l ie t h y
da a r aan b e z i g g e w e e f t w a s ,- h ie r e n daar | ’t v ö l k b y g e f c h r i f t e v a n h em '\ v ede r -
n o g z e e r fw a k } :>de m u u r n a d e k a n t van e ifc h e n ,' h em to o n e n d e , h o e n ö o d ig h em
d e z e e o n tb r a k ’e r n o g i n ’ t g e h e e l , e n d i e : m e n fe b e n in '1 d e z en o o r lo g w a r e n ,
w a s a l t o o s n o g in g e e n fta a t v a n te g e n w e e r . ” B r i t g a f z e e r tw y fF e la g t ig a n tw o o r d j
Z A A
i j iy . c n f te ld e v a n t y d t o t t y d d e z a k e u i t 5 .
h an d elen de v o o r z o v e r r e m e e r , om z i g
aan: G a r f ta s t e w r e e k e n , d an om t e d en k
e n , d a t h y d i t alles t o t nade el v a n z y n
K o n in g d eed.
4a:: V e e l t y d v e r lie p h ie r t e v e r g e e fs m ed e .
^ O o k v ie le n ’ e r b u iten fp o r ig h ed e n v o o r ,
I d ie b e t e r n a ’ t g e d r a g v a n e en o p r o e r ig e n ,
d a n v a n e en v e r fta n d ig en L a n a v o o g d - g e -
■ l e k e n j en a l d e e e r e , b y B r i t in g e l e g t
in z y n v o r ig e b e f t i e r in g , k r e e g h i e r d o o r
g e e n k le in e n k r a k .
A l d e z e m o e je ly k h e d e n w ie r d e n e in d e-
dehng - ly k d o o r tn f le h e n -fp ra a k v an d en o n d e r -
vanTar- K o n in g K a y t s j i l i 'T a r ruw e fe b y g e l e g t , en
door Brit v e r fp r o k e n , d a t B r i t m e t z y r i fc h ip v e r -
qualyk t r e k k e n , e n d e S o ld a ten t e r ü g z en d e n
nageko- z o u j d o g B r i t qu am d i t la a t fte a l w e e r
Dicn’ n ie t 11a i e n T a r r u w e f e l ie t h e t o n g em e r k t
d o o r f c h ie t e n , om d e n n ie u w e n L a n d v
o o g d z o v e e l t e g em a k k e ly k e r v a n h em
t e d o e n a fh a n g e n , e n h em in d ie n fta a t
t e b r e n g e n , d a t h y , b u i te n z y n m ed e -
h u lp , n ie ts v a n b e la n g z o u k ö n n e n o n -
d em em e n .
. N a v e r fc h e id e n ie u w -b e d a g t e v o n d e n ,
trektuit om G a r j ia s fp y t aan t e d o e n , i n ’t w e r k
Tomate g e f t e l t te h e b b e n , t e g e n w e lk e z ie h d e
in ’tja « n ie u w e L a n d v o o g d z e e r g e d u ld ig d r o e g ,
IJ v e r t r o k B r i t c c r lt in ’ t e in d e v a n J a n u a r y
d e s ja a r s 15*2.6, a l d a t v o r ig e v o l k , t o t
g r o o t n ade el v a n d en L a n d v o o g d , en d e
an de re P o r tu g e e z e n , m e t z ie h n em e n d e ,
n ie t te g en fta an d e d a t h y w i f t , Hoe h o o g -
n o d ig z y da a r w a r en .
G a r j ia s H e n r ik z a g n u , in h o e f le g t e n
fta a t daar alles n o g f to n d , e n h o e w e in i g
h em B r i t v a n v o l l e , e n le v e n sm id d e lè n ,
K E N. W)
d o c h o o k h y b l e e f om t r e n t ma ar d en ja a r I SX®*
in d a t o p p e rb ew in d : w a n t h y o v e r le ed
in ’ t b e g in v an F e b ru a r y des ja a r s i j *z 6 ,
, e n w ie r d d o o r d en n e g en d e o n d e r -K o n in g , w.
L o p e z d e S am p a jo o p g e v o l g t , .diè z ie h
d o o r b e d f ie g é r y e n , en te n d ee len d o o r
g e w e ld , ’e r h a d w e t e n in t e d r in g e n ,
en P i e t e r M a f c a r e n h a s , d ie ’ e r d o o r K o n
c - v o o r z ie n g e la t e n h ad d e . H y z o g t d an in
wnd** d e n a a fte g e w e f t e n , da a r d e P o r tu g e e z e n
Korrea w e l q u am e n , e n d o o r e en b e z e n d in g v a n
om ont- M a r t y n K o r r e a n a B a n d a v a n d a a r e e n ig -
Banda z in s o n t z e t t e w o r d e n j v e rm i t s ’ e r d o o r
7^ an de re b e le t z e le n , n o g d o o r d en o n d e r -
K o n in g v a n I n d i e n , n o g d o o r d en L a n d -
- v o o g d v a n M a l a c c a , n ie ts n a d e M o lu k fè
e ilan d en g e z o n d e n w ie r d $ d ie als fch en e n
v e r g e t e n t e w o rd e n .
in g J o h a n d en d e rd en u i td r u k k e ly k t o e S
g e n o em t w a s y daar b u ite r i t e h o tid en .
f , . O n d e r tu f f c h e n w a r e n ’ e r v e r fc h e id e 1
deonder- v e ran d e r in g e n t e G o a v o o r g e v a lle n . D e
Köningen o n d e r -K o n in g , E d u a r d M e n e f e z , w a s
van In- o p o rd e r v a n d en K o n i n g , J o h a n d en
dien kort d o o r d en b e ro em d en V a f c o G a m a ,
aan een. Q ra y e y a n V id i g Uei r a , u i td r u k k e ly k in
d ie h o e d a n ig h e it als z e v e n d e o n d e r -K o n
in g u i t P o r tu g a l n a In d ie n g e z o n d e n ,
v e r v a n g e n , d ie maar v o o r e en k ö r t e n ty d
d a t b e t t ie r in hand en h a d , d ew y l h y in
A p r i l des ja a r s 15*14. u itg e z e ild , in D e c
em b e r d es z e lv e n ja a r s qu am t e fte r v e n .
H y w ie r d d o o r H e n r ik M e n e f e z ( v o l -
g e n s g e g e v e n la f t v a n K o n in g J o h a n , z o
G a m a q u am t e fte r v e n ) g e v o l g t , d i e ,
als a c h t f t e o n d e r -K o n in g , h e m v e r v in g i
D e z e o n d e r -K o n in g S am p a jo n u v o n d Sampajo
o n d e r tu ffc h e n -g o e d t o t n a a ften L a n d - wn d
v o o g d d e r M o lu c c o s , o f v a n T e r n a t e , Menef«
G e o rg io M e n e f e z y v o lg e n s k e u r e v a n d en a]s Land-
v o r ig e n o n d e r -K o n in g , m e t c e r iig v o l k voogd na
v a n M a la c c a d e rw a a r ts -te d o e n v e r t r e k - 4| Mo_
k e n , a lw a a r h y , v o o r z y n v e r t r e k , d o o r os’
d en L a n d v o o g d P i e t e r M a f c a r e n h a s m e t
n o g e e n ig v o l k v e r f t e r k t w ie r d .
O n d e r tu íT eh en z a t G a r f ia s H e n r ik in
e en e le n d ig e n f t a a t , w a g t e n d e n a o n t z e t ,
’ t g e e n h em M a r t y n K o r r e a ú i t B and a
i m e d e b re r ig én z ö ü .
I H y was d a á r , na ’ t u itftá an v a n een Korrèa
I ¡íwaren e h Zeer gevaarlykèn f t o rm , aan- vindBdt
g e k o fh e i i , v o n ä d a a r ^ B r it n o g , e n j a g , 8 J J * J
t e rw y l h y daar n o g l a g , o o k d e h o o fd - daar Fauni
an Manuel Faucon, d ie v a n ‘M a la c c a con ook
m e t è e n ig e w a a r en a f g è v e é r d ig t was, aanko» t*
, m e t z y n v a a r tu ig te n a n k e r k bm é n .
H y h o o rd e d a a r o o k , d a t ’ e r e e n ig e Hyho ort
f c h e p e n , 11a ’ t m a a k z e l d e r P o r tu g e e f ç h e
w e l g e lÿ k è n d è , . v o o r b y g e z e i ld w ^ e n ; ^ ( 2 0
, w a a r uit- h y v a f t f t e ld e , - d a t h e t fcH cp en hy dagt)
v a n d e C a ft ilia a n en m o e f t e n ' z ÿ n , "d ew y l Spaan-
h y t e n d ie n t y d é d a a r g e e r i fc h ep é n v a n •
z y n N a t i e rv è rw à g t t e . H i e r u i t nU_vreer voorby
z e n d e , o f d e v e t t in g in / T e r n a t e e e r ifg gezeild
- o n g em a k , d o o r e en f ç h ie ly k e n o v è r v a l waren*
v a n v y a n d e n , . o v e r k om e n m ö g t , ä a n g e -
z ie n h y w i f t W a t fta a t h y h e t d ä a r H y ver-
g e la t e n h a d , v e r z o g t h y A n t o n i B r i t , e n zo e k r '
M a n u e l F a u c o n , om b y f t a n d , e n d a t z e ^ der'
w i ld e n g o e d v in d e n m e t h em m e d e n a p’
T e r n a t e t e g a a n , om d en L a n d v o o g d
G a r f ta s H e n r ik t e b e t e r in fta a t v a n t e g e r i-
w e e r t e f te lle n . B r i t , d ie o v e r d e n d ro e -
v ig e n fta a t v a n G a r f ta s v è r b ly d w a s , c n
h em n o g e r g e r ( z o h y ma ar k o n ) t r a g t t é
t e m a k e n j ' f l o e g d i t t e il é ev ften a f , e n
w a s v a n z y n b e f lu i t n ie t a f te b r e n g e n j
ma ar F a u c o n n am d i t aan ', e n v e r t r o k ,
n a ä l .z y n v o lk b y e en g e z am e l t t e h e b b e n ,
m e t K o r r e a ria T e n í a t e .
D e z a a k en nu d es o o r lo g s Waren in
d ie n f t a a t , d a t d e z e g e n m e e f t aan d e _
Z yd e d e r P ö r tu g e e Z e n , z o tert t y d e v a n
B r i t 9 als n a z y n v e r t r e k , g e b le v e i i was^..
b u i t e n d a t d e K o n in g v a n T id o r e , n ie t
alle e n to e n B r i t ’ e r * n o g w a s , ma ar
o o k d a a r n a , om v r ed e h a d d o e n ään-
h o u d e n .
N a d a t ttü d e L a n d v o o g d G a r f ta s^ d eh
1 fo b e r en fta a t v an z y n f t e r k t e , b é Z ë t t in g ,
X a e n