i4 B E S C H R Y V I N G
morgen lands achter het kafteel Orangie,
om de zelve te bcbouwen, gegeven, die
hy ook met buiten» hinnen- en dwars-
wegen net heeft laten afroyen, en de
welke, beboiiwt zynde, bevobden zyn
z"eer vrugtbaar.ite wezen, gelyk dat voor
al ook zo aan den tuln der E. Maatfchap-
• ' py hier j pas buiten den muur van ’t vlek
gelegen, en omtrent meer andere, ge-
bleken is. ° -
. Dit ftedeken Maleyo is maar op eenige
plaatzen mec een fteenen muur Dezet,
die, - alzo by maar uit los op een gelegde
fteenen beftaat, al vry vervallen, en op
eemge plaatzen geheel open leggende is.
Tuflchen ’t zèlve en tuflchen Gamma
Lamma ’s overblyflêlen , nu in
een wildemis verändert, heeft men een
groot binnen-water, Sali genaamt, dat
m zynen omtrek wel een myl vervat, en
door een dam, o f fmallen hals, van de
zee afgefcheiden , en wel zeitig o f ze-
yenug vademen diep is. Dezen Dam
hebben de Spanjaarden te vergeèffch ge-
tracht door te graven, alzo de grond te
rotzig was. -
Aan de Noorder zyde van ’t kafteel is
£c yorblyfeiaats der
l cmataanen*“ 'ïft flit deel word ëigëntlyfc
■ Ternate genaamt. Het beftaat in een
ftraat, die zig längs ftrand wel negen
bonderd of. duizend ichreden verre uit-
ftrekt.
Na deze Moorichc Negeiy heeft men
die der MacalTaaren, waar in behalven
de hmzen der Temataanen en Macaf-
laaren, ook een openbare markt is, daar
alles verkogt word.
Omirent een klein quartier uurs van ’t
kafteel Orangie, en pas naar de Macaf- 1
S s MeÈfdÊjidÊ, Éof.M%a WßgSit , mdeanti sw, eMl oeocrrf chdeenn
I empel, die zedert de verwoefting van
den vorigen, in ’t jaar i«8o, nu weder
zeer heerlyk uit den grond op, van bout
herbouwd is, dog de oude had v y f aliens-
kens fpitzer opgaande en hoe langer hoe
meer verminderende verdiepingen (vol-
gens de bouw-manier van alle de Tem-
pelen der Mooren) dat geen onfierlyke
vertooning van verregaf, hoewel ’er an-
del’s met veel fraais aan te zien was
De Tempel (gelyk by na ’t Paleis
mede) m t jaar ijo y afgebrand, is kort
daar aan met drie heerlyke ^verdiepingen
weder opgerieht, en is een van de fraífte
gebouwen, die men in Ternate ontmoet •
dog is jammer dat ook eenige Terna-
taanlche huizen het gezicht daar van
eenigzms Deletten.
De Princes Gamma-Lamma , en een
van s Konings breeders, plagten’er omtrent
te woonen.
Aan ’t einde van dit Moorfch , o f
B e r
Mobhammedaanfch vlek, ftaat’s Koninos
Paleis, met wel een half uur van’i kafteel
Orangie,. van ’t welk (als mede van nog
een ander Aiergelyk) wy hier nu nipt
iprek en zullen, om dat wy dat uitvoerig
in t leven van den tegenwoordigen ko-
mng Tolucco zullen doen 5 i alleen dit ’er
nu maar byvoegendeä dat zig dit alles zo
m t verfehlet tegen de Ooft-zyde dezes
rookenden bergs, by na als in een half-
rond, vertoont, en dat men van ’t Paleis
tot.omtrent den Moorfchen Tempel ook
längs ftrand wandelen kan 5...dog dan
moet men den voomoemdengrooten rechten
weg weder gebmiken. Ook zyn ’er,
buiten ’t Paleis des Konings, nog eenige
weinige wooningen der Temataanen, die
naar ’t oud , en ledig Fort Tolucco
dat omtrent een half uur verder legt,
loopen. . \
Deze ftreek is de vermaltelykfle, eii
de befte wandel-weg op geheel Ternate,
alzo men die wel drie vierae deelen van een
uur verre beWandelen kan, -teneinde van
wdkm weg de Koning een zeer fraai luib-
nuis heeft doen maken.
Wat nu de gezondheit cn lugt-ftrcck Dclupt-
-van de«MulllkkuirtS W í lW T e p Areek der
nate, betreft, de zelve is hier (wanneer W°luc-
de berg maar niet brandt) niet quaad, cos'
maar m tegendeel doorgaans zeergoed,
t geen men byzonder zedert het ophou-
den van den laatften brand gezien heeft
na welken daar alles even weelderig, en
fchoon, zo my de Heer Tbim in ’t jaar
16 »7 fchreef,_ begori te groeien.
I . j° p P p weér’ o f den wint> cn ü ge- Enwin. [ tyden , kan men geen vaften ftaat ma'- den.
ken , hoewel de beurt-winden egter
hunnen ftand houden, voor al de Zuideen
de Zuid-Ooftelyke winden, die om-
ttent de Xoelafche eilanden, wel twee
derde deelen van ’tjaar doorwaien. De
Noorder wiffel-wind ismeeft Weft, en
Noord-Weft, en na de maand Januari
Noord-Ooft, meeft be-Ooften de eilan»
den, zynde vry ruuw, en veranderlyk.
ü ¡1 1 r “®gt>an 'i ’omini waaien de
Weftelyke winden, wel drie vierde deelen
van t jaar, en de Zuid-Wefte winden in
den bocht van Caauw naar Dodingo, wel
mede zo lang, fchoon de beurt-winden,
aan de Weft-zyde van . ’t eiland Hala-
mahera Zuid-Ooft , o f Noord-Weflr
waien.
. Ü mwoonders van dit ellandiíra Inwoon-
ten groot ften deelen Temataanen, en f a s van
vorder Nederlanders , ook eenige a f-Remate,
zetzels van Portugeezen, Mixticen,Ma-
leiers, MacafTaaren, en bevorens ook
eenige Chineezen , hoewel ’er nu nog
maar een is.
Van ouds her had men hier, Sm den
nagel-handel, ook Arabiers-, ;en veel Ja-
vaanen
M O L U C C O S*
vaanen van Cidayo, GirijToeban^ Bantam,
enz.
f Wat nu de Temataanen,en de.verdere
Molukze Volkeren,; in opzicht van hunne
afkomft , betreft, daar zyn ’er die
meenen, dat zy oorfpronkelyke des lands,
enaldus op. zodanigen wy ze T on-Moluc-
cos, dat is, Moluks volk, even als an*
dece Volkeren van ’t eiland Celebes Ton-
De Ter- dano, datis, Dano’-’srvolk, Ton-Saban,
nataanen Ton-Toli, Ton-Batijan, Ton-bieko,en
nader be- weder genaamt worden. Anderen hou-
fchreYen. d, en ,h en ,& voor een zamen-vil oe•i z.e il van^
verfcheide Oofteifche Volkeren, die ten
grootfte deelen uit Chineezen (derwaart
door ’t verdiyven van deze Natie in ’t jaar
1278, door de Taftaaren eekomen) ten
i deelen uit Japanders, ten aeelen uit Ja-
vaanen, MacafTaaren j Maleicrs, Arábiérs^
Borneërs^ en vericheide andere Weíler-
fefre Volkeren , herwaart meeft òm dén
Nagel-handel te zamen-gevloeit , beftaan
Zóudenhebben.
Hoewel ik het gaerne vooreenzamen-
vloeifel van verfcheide Volkeren houden
w il, heb ik egter in ’t wezen dér Tcr-
P nataanen noit eenige de allërmihffé gëly-
kenis o f trekken v.an een Chinees können
befpeurén; want fchoon die genen, die
ik van hen gezien heb , al vry blank, ten
aanzien van andere Oofterlingcn waren,
zo geleken zy echter geenzins naar
Chineezen, maar waren van een geheel
ander aangéZigt, en véel wyder en groo-
ter van oogen, en anders van winkbraau-
wen, als men wel in de Chinezerí vër-
neéifht, behalven dat -zy ook van een
geheel ander veel fraiér ' wezen, en van
een gedrongener dog matiger geftal-
dan z y , en van een heel anderen
n ie t, dan'by de mterfte noodzakelyk-
heit, gefchiedt. Zy agten ’t ook geen
fchande, van dezen o f genen vreemdeling
ietstebedelén, en te troggelen j j a ’tis
zo verre van daar, dat dit by hen Schände
imborft, dan de-meefte Oofterfche vol-
ken om deze ftreek, zyn ; alle de welke
zy ook merkelyk in verftand overtreffen.
ja het verfchil is zo groot tuflchen deze
beide, dat men , een Ternataan ziende,
daar in niet, dan al 'wat deftig en vro-
lyk is vcmeemt, daar de andere maar
boeren, enbotterikken,'by hen gelyken.
Zy zyn zeer belöeft ,'deftig in huh fpraak,
moedig in gaiig en gebaarden, cn zeer
I wel opgevoedé hovelingen ; maar ,ook
mannen, die volgens verfcheide bevin-
dingéri der "E. Maatfchappy voor een
trots, bobs, lu i, welluftig en zeer op-
roerig volk te boek fta.an.
Z y beftonden van buds meeft van
hunne nagel-boflchen, om dat zy alleen
die vrugt nog maar hadden, en zy weten
tot nog toe van geen hand-werken , ja
agten het fchande en zotheit zieh daar
mede te bemoeien. ’t Eenige, dat zy
nog doen, is o f Sagoe te poekeleii ( dat
is ’t merg ui,t zekere meel-bbomen te
halen) o f wat te gaanvifíchen, dat egter
zou zyn , dat zèlfs die Koningen
zieh niet ontzién iemânt om ailes, dat
zy maar fraai vinden , al was ’t nog. zo
gering, als ’t'mâar wel ftaat, volgens den
troggelagtigén áart der meefte Oofter-
lingen , aan té fprekenj éh laten zy niet Hunaart,
licht af, vbof dat zy het door dezen of
genen weg bekomen hebben j hoewcl
nun dat altyd niet gelukt. Hocreeren is
by hen geen zonde ; ja zy rekencn iemant,
dië geen byzondere hoer heeft, voor een
zeerqualyk opgevoed majij en voor een*
die de werela ganfch . niet verftaat ; en
dit is van ouds her niet alleéh zo by dén
ifilàndèr gëweeftj maaar zelf tot de Ne- .
derkndfche Natie aldaar, al van de tydeh
van den landvoogd, Le Febre'y zodanig
doorgedrongen, en vooftgeloopën, dat
dit ftuk alleen een van de voomaamfte
redenen geweeft is , waarom die vromè
Hcer Candiditi s van daar naar Batavia ver-
I trekken moeft , en het ’er niet langér
houden kon, alzo die landvoogd zelf zig
niet ontzag, zig wegens dit ftuk met
veel drift tegen de billyke vermaningen
van dien Héér, waar in hy ook doof
hunne Hoç>g Edelheden, by zyn komft
op Batavia, volkomen 'geregtvaerdigt
werd, àan té kanten. En jegenwoordig
blykt-ñbg ñiét, dat dit qiiaad gebetert
is ^ alzo men tot nog toe daar Zéerwei-
nig ongehuuwden vind, die niet'van ztilk
een bôël voorzien zyn ; waar iri men zëgt,
dathunzélfs van die genen, die dit eerft en
meeft belcttcn moeften, al viy dikwils
voorgëgaan is.
Indien ’er een land is daar de vrouwen Konfie-
de mannen door een menigte van konften naryen
en door hunne geile danfleryen tot dier- dcr vrSlht
gelykeri onhebbelyken minne-handel weten
te verleiden, zo is het dit.
De vrouwen zyn van een middelbare
geftalte, zeer minnelyk en aanvallig, en
in diergelyke zaken al vry vernuftig, zo
verre, dat ik ’er gezien heb, die zig be-
roemen dorftèn,als zy maar zekere goude
bloem1, die zy op ’t hoofd in näar hair
droégen, eens draaiden, een man, als
zy maar wilden, tot haar vu il Òogwit te
'zullen brengen. Behalven dat zy ook zeer
verftandig zyn, om iemand eenig Uefde-j||J
kruid in een pinang, o f ook wel anders.^
in te geven, en hem geheel te vergeven j
’t geen ik wel gelooven w i l, en daar
ik ook wel voorbeclden vafr gezien
heb, dat zy den mannen die hagj^vérlie-
ten, wat ingaven daar ze pujg^gek van
werden j en waar van zy fíen daar na
echter ook wel weder vfrtén te helpen;
maar