e>6 - B E $ G H R Y
en Weda , genaamt, over .welke landen wy
breeder onder de zaken yan Tidore zullen
Jpieeken.
De Princes Gamma-Lamma word voor
! V de oorzaak gehouden, dat die ganfche.
0$ landftreek, van Gammafongi af tot Ga-
lele toe (de.kuft van Maba, en Weda,
f"' enaamt ) aan de kroon van Tidore ge-
omen.is, gelyk ook een groot deel van
hare gqçaeren in de landftreek Galele ,
en voor al in j’t dorp Gamma-lamma
(mede op ’t eiland Gilolo) plagt te
leggen.
De eilan- Van de eilanden aan dezen kant onder
den Ma- Ternate ftaande, zyn ’er nog twee, Ma-
j iaï» jauw, ofMinjauw, en Taffoeri, de welke
^ eri. £zo mcn zegt) in’t jaar 1673 door Koning
Mandarfjab onder de kroon gebragt zyn.
Het eerfte legt nièt verre, en omtrent
tien o f elf mylën fcheppens van Ternate,
hebbende niets aanmerkens-weerdigs in
zieh i dan dat,’er 1697 in April nog ee-
nige nooten-boomen gevonden, en uit-
geroit zyn* waarom hier wel een poft-
houder, om ’t.fluiken te beletten, leggen
mögt.
Het eilanci Taffoeri, niet verre van
daár, heeft aan zyn Noord-kant een rif,
dat van den eenen hoek tot den anderen
doorgaat. Aan den Noord-kant is een baei,
daar men vy f en twintig o f dertig vade-
men waters goeden grond heeft 5 dog aan
de Noord-zyde i s ’t maar twee en een
half vadem djep.
Hier plagt op een berg een Spaanfche
veiling te wezen, die al vry fterk, en
diens' öpgang zeer fteil was 3 maar die
den 3often April 1697 d°°r den Vaandrig3
David Haak, begonnen is gefloopt té
worden, waar mede hy den cerften Mey
gedaan kreeg. Hy trok den 3 den Mey
’s namiddags ten twee uuren van Taffoeri
, en ouam den zevende der zelver
maantT’s morgens ten zeven uuren eerft
Onder- Ternate!
zock ha Na deze twee eilanden, gelyk mede
fpeceryen n a’t eiland Motir en de kuft van Gilolo,
bier jaar- 0f 0ók wel naar den bocht van Cauw,
^ • op Gilolo, gefchieden gemeenelyk jaar-
lyx eenige vafte onderzoekingen, door
uitdnikkelyk daar toe afgezondene gc-
yolmagtigaen, om aile nagel- en nooten-
boomen* die zÿ daar vinden mogten,
uit te royen, waar toe dan deze gevol-
magtigden ook eenig volk, om dit werk
uit te voerén, medenemen * maar het zou
veel beter zyn hier een vaften poll, en
eenige poft-houders , tegen den fluik-
handel te hebben, alzo men ’er dan wel
20 geruft, als nu, op zou können zyn.
Onder dò kroon Van Temate ftaan ook
verfcheide eilanden, en een menigte
van dorpen , onder de landvoogdy van
Amboina behoorende, en die wy ook
V 1 N G DER
daar onder nader befchryven Zullen.
Deze zyn het groot eiland Boero, Wat in
Amblauw,Manipa, Kelang, en. Boano, Amboina
geheel, zo verre de Mohhammedaanen S?^er
aangaat. Op het groot eiland Ceram behoon.
alle de Moonche *en Heideniche dorpen,
o f alle de Oelilima ’s , *t zy Mooren,
’t zy Heidenen, Uitgenoomen eenige,die
onder de Köningen van Tidore , en
Batsjan, ftaan. En deze gaven in de
oudfte tyden aan de zelven geén fchat-
ting , dewy 1 zy als vrienden aangezien
wierden j dog ieder dorp gafTot erkente-
nis maar twee o f drie ftroo-zakken.
. En dit is. nog zo lang niet geleden,
alzo een Koning van Temate een dogter
van imant op AmblauW getrouwt, en
den vader Sengadji van Amblau (daf ook
onder hem ftona ) gemaakt hebbende,
Sengadji Ctmajfa lcort daar aan het Sengadji
’s ampt van Manipa met geld van
den Koning van Ternate koft* van waar
hy zedert Sengadji CoivaJJd genaamt is.
Egter verftonden haar Edelheden 1673
den z8ften February niet, dat men aan
dezen Koning eenige Hoewamohelezen
van den Rooaeri berg overleverèû zou.
Op het eiland Hónimoa ftaau cbnige
MoorfcheNegryen,enop’teiíandOmamedc
vier zulke dorpen^ Hatoehaha,Rehoemoni,
Cailolo, én Cabauw, genaamt, onder hem.
Wat het regt dezes Konings op Boero
betreff* dat is aì vry oud.
.. Onder Koning Bajang Ullah veròverde
Samarau,uithet vorftelyk huis van Tom-
magola in Temate, het zelve i n ’t jaar
1.7Li* na welken tyd verfcheide groote
mannen en na-zaaten van dit huis hier als
ftad-houders des Konings van Temate
geregeert hebben * onder welke Roeboe-
bongi, Samaran's zoon,boven alle andere
merkelyk uitgefteken heeft. Voor- de
komft van Roeboehongi aldaar , was de
onder-koning Ÿarrwweze de eerfte * die
in ’t jaar i ^zjiof 1724, by zyn vertrek
naar Amboina, 'eenigç geweften van dien
aan de kroon van Ternate cyñsbáar
maakte.
Koning Baboey : die groote veróveraar
ziende naderhanddat Samaran ’s regering
daar vry flap was,. zond ’er zynen zöon
in ’t jaar 1776 naar toe.
Zedert hebben de Köningen van Ternate
wel voorwending van recht op meer
landen en dorpen 'op \ Ceram, Honimoa *
Hitoe', en elders in Amboina ,• al vry
ftout én ongegrond , voornamelyk ten
tyde van de laridvoogden, LucaJJ'oon, en
Ottern, gemaakr* maar die Heeren hebben
de ongegrondheid van dezen eifch
verfcheide malen zeer kragtig, en klaar,
en voor al de laatfte zeer overtuigendc
aan Koning Hhamza'getoont, -wanneer
hy in ’t jaar 1638 met den opper-landvoogd
M O L ü C Ö O S.
Landen
in Amboina
aan
de Koning
van
Vöogd van Indien , de Heer Antoni van
Dirnen op Hila gekomen wss, met voor-
dagt qm over deze landen en 'zyn Hoogheids
Ternate
kenjdog
weêr aan
ons ver-
Y allen.
Man-
darsjah!
fteld den -
landvoogd
van Am-
boina tot.
ftad-hou-
der op
ayne
landen
aldaar.
Geheel
ver val
daar van
onder
Koning
Amftcr-
Onge-
gronde
eifch der!
Ternataanfche
Köningen.
regt daar op, eens beiluitelyk te
fpreken. Dog na dat de Heer van Diemen
dit voor af had laten gaan, en den
Koning zo pal doen zetten, dat hy ’er
niet meer van fpreken konde, nog dorft,
vond; hy goed, uit een ftaat-kundig in-
zigt, en om te toonen, dat het onsniet
-om ’t bezit van veel landen te doen was,
!.zelfs de landen op Ceram, daar de Ko-
"ningganfehgeenregtophadde, en ook
?de:Moorfche dorpen, onder Hatoebah*
op Oma, en onder Ihamahoe, op Ho-
nimoa, behoorende, uit enkele vriend-
fchap aan dien vorft, onder zekere voor-
waarden, die men hier na, onder dat
iaar zien kan, te fchenken; welke voor-
waarde by hem niet nagekomen, en
waar by dan ook dat gefchonken regt
vervallen is. . . .
Om dat men nu na dien tyd nog zeer
veel fpel, zo met dien vorft , als met
verfcheide ftadhoudera zo van zyn Hoogheid,
als van'zyn vervanger, den Koning
Marfjah , al gehad heeft, zo is
met het quyt fchelden zelf van alle tóllen
( ’t geen verder in zyn deven gezien kan
worden) vernietigt.
De Köningen van Ternate hebben Hun regt
ook al zedert de veroveringen door Ko-
ning Baboe, wat na het jaar 1 y 12. zelf 0p Solor»
tot Solori toe, gedaan , cenig regt op
zommige dorpen van het eiland Solor
gehadi
deeze laatfte,,.oin alle moeielykheden in
het toekomende af te fnyden, te rade
- geworden, om in ’t jaar idyz. den een
en dertigfte January, by cen verdrag
met den Heer Oppei-landvoogdÄ«*«n-
fcon, en de edele Heeren Raaden van
r Nederlands India aangegaan, voor zieh
* zelven, en voor zyne navolgejSj. te be-
loven, na dien tyd: geen Koninklyke
ftadhouder meer In Amboina té zendén 5
maar zyne zaken door den landvoogd
aldaar zelf, met byvoeging van zeker
inlander, die de gewoonte des lants ken-
de te doen waamemen; al het welke
dan eindelyk by den opftand van Koning
Amfterdam in ’t jaar i(58o. geheel en al
Waarfchynelyk zyn dit de dorpen
Aude en Sallelauvo geweeft, die ook in
’t jaar 1613., wanneer w y ’t kafteel van
Solor, onder den Heer Apollonius Schot,
in ’t voorjaar innamen, verklaarden on-
derdaanen van den Koning van Ternate
te zyn, gelyk körten tyd daar na ook
andere van ’t eiland Solor deden, wan-
neer eenige, daar geen regt toe hebbende,
m e t zyn ryk vervallen is.- .
Op de ingezetenen van de kuit Hitoe
in Amboina, en op de zes Moorfche
dorpen, onder Larque ftaande, plagten
de Ternataanfche Köningen mede gropte
eiflehen te doen, en hun regt op die
1 van Hitoe daar op te grond-velten , dat
Patti ioebm, een van hunnc vier hool-
den der kuft Hitoe, toen hy met Koning
Zainulabedi'en op Java was, door dezen
vorft tot tiende lidt van zynen raad aan-
eenomen wasj dog zo dit al een regt
-mögt zyn (dat het noit geweeft is)
zo is behalven de klaare bewyzen van
de Hitocefche Ormgknjn's aan die van
Ternate dat hier noit iet van gebleken
is, dit ganfche regt by openbare gifte
van Koning Babee, toen hy zelf op Hila
was , wegens een genooten dienft door
die van Hitoe zyn Hooghelt aldaar toen
aangeboden, geheel en al in ’t jaar 1780.
en voor al zekeren Kaytsjili met drie
en dertig Coracora’s* eenige tollen en
andere regten hen quamen afvorderen *
die op deze verklaving door voomoemden
Heer Schot ook afgewezen zyn.
, Behalven al de-voornoemde eilanden,
by ons befchreven, als onder Ternate
behoorende, zo leggen nog wel dertig
o f veertig, groote en. kleene, hier en
daar längs ’t groot eiland Gilolo ver-
fpreid. Uit al het welke wy dan het
vermögen van den Koning van Ternate,
immers zo als ’t van ouds was (daar het
nu alles van de E. Maatfchappy af hangt,
aan welke alles in ’t jaar 1678., den der-
de Maart, door Koning Amßerdam zeer
plegtelyk , met brief en zegel, opgedra-
gen .is, behalven dat zÿ Ook al de Mo-
lukfe^Köningen naar haaren. j zin aanftelt
) ten naaften by können afmeten*
weshalvejn wy nu tot de Köningen van
Tidore, en ’t gene »tot hun ryk behoort,
zuljen övergaan. ■ #
Maar eer wy van deze ftoffe.affchei-
den, dienen wy wat nader van verfcheide
zaken, de regeering dezer vorften, en
wat hen meer is rakende, te:fpreken.
Wat nu de wyze van beftiering der
Köningen van Ternate betreff, die kan,
men aanmerken, zo als zy.van ouds, o f
zo zy geweeft is, zedert dat zy ’t Moors
g e l o o f aangenomen hebben.
Van ouds, en ten tyde dat zy nog j)e 0U(je
Hçidenen waren, was de Koning alleen wyzevan
geen beftierder des ryks, maar buiten M|f|*-
hem was ’er nog zyn Goegoegoe, o f de door deR
tw;eede des ryks * die onder ’s Konings Koning.
hooger gezag alle de ryx-zaken beftierde,
gelyk in andere ryken de eerften dienaar
van ftaat gewoon is te doen. - ^
Daar beneven was’er ook een, die den
naam van Kapitein Laoet, of zeevoogd
droeg, cn aan welken de zorg der zec-
zaaken gelaten wort.
De derde ftaats-dienaar was de Kimela-
ha Marafoli, diens Titel, ofeer-naamvan