àl.iuftitia
ah fàpiëcia
al. iucun-
dius
ai.quod '
al.qui
al. pr étiola1
fuis intelligens: (c) & argutanon làpicntia,lèd calliditas |
&aftutiaeft:ita &iuititianon debet ftültitiajfedinnocen-
tianominarfquiaheccne eft,iuftum eflelâpientem.& eu,
qui fitftultus.iriiuftum. Nam neque ratio', rieqüenatfira
ipfa permittit,vt is,qui iuftus eft, fapiens non fit,quoniam
iuftus nihil vtique facit, n ifiquod re&um', & b o n um eft,
pràuum,'&malumlèmperfugit. Qu is autem difcerriere
bonum,& malü m,prauum,&re£him po ten t, nifi qui la-
piens fuerit?Stultus autem màlè facie,quia bonum,& mà-
lum quid fit', ignorât,ideo pe'ccat,qüià non poteft pra'ua,
de redira difcerheremon poteftigitur nequeftulto^iuftitia,
he'^ùe inmfto*fiipientiam conuenire.Ergo ftultûs nô eft,
cjui riec tabula Uaufragum ', nec qu oTaucium dcieccric,
quiafeabftinilitdnôcédo,quodeftpeccatum, £>eccatunV
autem vitarè.fapientis eft1.
Sed v t ftultus prima facie videatur,illa res cfficitjquod
extingui animam cum cotpore exiftimant.iccirco omne
commtfdum ac} bancvitam référant. Sienim püft mor*'
tern nihil eft, vrique ftulfè facit,qui alteriusanimx parcit
'cum dfipendio fuç,âut qui alterius 1 liera magis,quàm fuo
frdfifulit.fi mors animam delet,danda eft opera,quo f iu-
ftius,coinmddiufque viuamus.Tî autem vira poft mortem
fupereftæternâ^ôt bèara,hàricvtiqüécorporalem cum o-
mnibus tèrræ bonis iuftus,ac fapiens conténer, quia feier,
quale a Deo fit prxmiiim recepturus.Teneamus igiturin-
noeéntiam,teneamusiuftitiam,fubeamusimaginem ftnl-
titix,vtveramfepientiamtenerepoflimus. Et fi homini-
busvideturineptum,acftulram,torqueri, &m o r i velle:
cum libéré liceatabire fine noxamos tamen omni virtute,
omnique patientia fidem Deo exhibere nitamur. Non
mors terreat, n e t dolor fran ga t, quo minus vigor animi
&conftantia mcorictiflà feruetur.Stultosf notenrjdîmio*-
"dôlpfiftültilfimifint,& cæci,& hebetes, & pecudibusx-
quaIes,quinoninrelli£unceflèmortiferatn, relidto Deo
viuoprofternerefe , atqueadorârererrena, qui néfciiint,
t ex illis xternara poenam mânere,quifigmentainlènfi-
bilia fuerint venerati, & eos,qui nec cormenta,nec moire
proculcu,& honore veri Deirecfifauerinr, vitamperpe-
tuam confecuturos-Hæc eft f fideliflima,hxc eft vera fa-
S C H O L I A .
(a) P oftDeumàgnbuerunt, neceultumeiuslegemq;
te n u eru n tfaddit c odexantiquus,qu od bene & convenient et addi-
tiimvidetur. v /
(b ) Si iùdicabitjiu ftus vtiq'ùe,&c.]pri«'« duas illas diftio-
nesaddit codex antiquUs,qùa neceffario addendafunt.
■ M ïntelligens & arguta.non .fapientiâ] lego ex antiquo
côdice,vt eXpungaiîtur ilia diffîones,ïedztgai videtur,quia,w<*wî
perturbant oraùonem, '& funraddita ,qu ia v o x arguta non fatis
fuirintellècla.
'(d )-tNon poteftigitur,neque ftultoiuftitîa , nequein-
iiifto fsfo i e n t i tcflcgendu m e flcx codice antiquo,neque enim poteft
Ulus fenfit$:cofiftare,niJrilla vèrb'a n on poteft adiungantur.
iipfl Et eft 'omnis teVra fiib'poteftaceipfius] eratinlibris
imprefis. cum omnis terra fn ipfius fit potëftate , legiturin
'antiquocùdicè.quod nitllto aptiusjfi, ‘&concinnm,ii)ibçxvulgaii
leftio'toe vixpoteft vlliisfenfus el/ci.
, (ƒ) 'Autextra hommemïun't, hoc (aérificium non eft,<
ne cqu od ex arcàjcwr ïn Itbris tmpïefiis'extta. hominem funt
inepra,fra.gilia,ingrata hint, hoc eft facrfficium verum,nô
quod ex area, habet codexamiqtfiis. quamdettionem quiuisin-
telligerepotefi,quanto meliorfit, quant eaquain librismprefiis ha-
betur . neque vero dbùtantur hoclatiantij ditto haYetici ad tuen-
das infantas faits, quibus minent externum cultumab Ecclejia au •
ferrécohantur.NamLaétantius hic cumgcntilibus agit,quiomnem
Ipemfuain bis collôcqbant, nos vero ,hôc efi Cat holici,&ceremonias
Ecclefraflicas nidgniftùmius; & tamen nontfl bis tantum,fed in d i-
uinagratid,vitaquepuritate;&mdgnaru m virtutum exercitatio*
nejpem totani nùjbam tollocanm.
V e vils vitr-atque ibi.de iufiitia officiis, & primis mun-
ditemporibus.
C À p V f 1 1 ,
DV as eflè human je vitç vias/nêcphiîpfophis ignôtum
fuit,nec pperis,fed eas'f vtique d iucrfo m odo indupientia,
hæcperfeófcaiufticia. N ihil àd nbsattinet.quidiu- | xerunt philô/ophi, alceraminduftriæ,alteraminertiæelïè
dicent ftulti,quïd h'dmunculilentiant.Nps iùdiciuhaDei i voluereded hoc minusre'6te, f ciirti'ea'sad f folius vitæ
expeôtare debemus, vteos poftmodum, qui de n obisiu- rcommodaretulerunr.melius poet^,qui alteram iuftorum
dicauerintjiudiCemus-.Dixi'deiuftim,'qùidélïet:(êquifur, j alteram impiorumeflè dixerunr.Sedineô peccant, quod
vtoftêndara’f 'quid fit verumfacrificium D e i,f quisiu-
ftiflimus ritus Colendi,nequis arbitretur,autviótimas,aut
odófes,aut dona f pnelcntia defiderari a Deo:a quo fi fames,'
fi fitis, li algor,fi omnium rerum terrenarum cupidi-
tas abeft,non ergo vtiftir iis omnibus,quje templis,f aliif.
que fiókihbusinferuntür, fed ficut corporalibus corporale
, fic vtique incorpöralibus incorporale facrificium ne_-
ceflarium eft. Illis,quae in vfumtribuit homirii Deus.ipfe
eas nonin hac vita,lcd apud inferos efle aiun't.Nos vtique
re<ftius,qui alteram vitas,alteram mortis,& hie tamen has
vias efle dicimuS, ledHla'dexterior5 quaiuftigradiunnir.
nob in el'yfiumfert, fed in coelum. immortales eniro fiut.
finifterior ad tarraram.aeternis enim cruciatibus f abdi-
cunturiniufti.fVeneradaeftanobisiuftiti>Via,qu?ducit
ad vitam.Prihium autem iliftitiae officium c ft.D eum f co-
. - . . . . _ . . t - | gnofcere,vtparehtem, •eUmquemetuereiy t Dominum,
non mdiget:&cum omnis terra in ipfius fit poteftate,no‘n ; diligere,vt patrem.f ls enim qui nos genuir.quivitali fpi-
indigettemplo,cuiusdomicilium munduseft. non indi- 'ritu an ima iiit,q« ia lit, qui faluos facir,habet in nos non
modo vt pater , verum^tiam vt Dominus get limulachro,quieft Sc oculis,& mente inebmprehenfi- Jiceiitiam verbilis,
non indiget terrenis Iuminibus, quifolem cum caf-
teris aftris in vfum hominibiis potuit’accPndefe. Q u id
iginir ab homine defiderat Deus nifi ciiltum mentis, qui
‘ eft' purus,&fan<fttfSfNamilk;qureautdigitis flin t,au te x
trahominem funt,inepta,fragjlia, ingrata funt, hoc eft facrificium
veram' , n on quod ex arqa, fed qiiod ex corde
profertur.non quod manu,fed quod mente libatur , hjec
acceptabilis vi<aima eft,quam de feipfo animus immolat.
Nam quid hoftix ? Q a id thura? quid veftes? qu id aurum?
quid argentum ? quidpretiofi lapides ebriferunt, fico-
lentis pura mens non eft ? ^ola' ergo mftitia'eft, quam
Deus expetit.' in hac kcrificium fin ha cDe i cultus eft, de
quo nunc mihi diflerendum eft, docendulnque,
in quibus operibus'iuftitiam ne-
ccfle lit'cdn*ineri.
berandi,&: vit*,acbecispoteftatcm : vhdejlli ab homine
duplex hohos,ideft,amor cum timore debetur.Secundü
'inftitixofficium eft.hpminem agnofeere velut fratrem. Si
enirnbosidem Öeusfecir^&vniuerfosadiüftitiam^ & a d
vitam ^ternam pari conditionegenerauirsfraternavtique
neceflinfdine cohxremus,quam qui'non agn o fe it, iniu-
ftuseft. Sedorigo huius mall, quo focietasinter fe homi-
nuhv, quobecellitudinis vinculum f diflbluitur, eft,ab
•j-ignorantia veri D ei hafeitur. Q u i enim fontem ilium
■ benignitatisignorat,bonus efle nu llomodopo teft. Inde
eft quod ex eo tempore,quo m ulti dij confecrari ab homi
bibus,colique cceperunt.fugataeft (ficutpoetxaiont) iu-
flitia , fic dircivi ptum eft omne feedus , diremptalocictas
luris humanijcum fibi quifque conlulere , ins in viribus
co m p u t a r e, n o ce re in u i cem, fraudibus aggredi, dolis cir-
'cumfcribere,cPmmodafuaaliorum incommodisadau-
gere,non-cognatis,lionliberis, f neeparentibusparcere,
adnecem hominum pocula temperare,obfidere cum ferro
vias,maria infcftare,libidini.autem,quo furor eduxerit
fnena laxare, nihil denique (am5li habere,quod cupiditas
infandahön v iölarer.Cum hx cficrent,tum legesfibihoal.
fuimus.
al.fej.
a?, tefta-
nonca.
*1- illicit;
mines condidcrunc pro vtilitatc communij vc le'intCrim \
tutös ab inmriisfacerenc. Sed metus legum non fcelera
comprimebatjfed licehtiam fubmouebac. Poterant enim
lege s d e lid a punire, confcierttiam ibunire noiipoterant.
Itaq n xarire palam fiebant jc la tb fieticceperuhti cif cum*
fetibi etiam iura: liquidem ipfi-pr^fideslegumprjemiis,
rauneribufque corrupti,vel in remnneratioem m aloiüm,
vcl in pernicieni iuftorum (entencias venditäbafth His ac*
D ilc eremus vc errore v itxpriö risab ieö o fimu lcÜip fo
Deo nofmetiplbs, quös im'pletas diflbcia.uerat, difcete-
tm\'s]Jic habet codex antiquus , fyuo 'dquantum conuenïat cum re,
qudm traftdt: quiuts injelligerepotefi. caufavero errorisftüt,qnod
feriptoradfécundum difceremus, ujpiciens,omiJitiUa,quainterv-
trumque èrant interpofU.
c Inde'illicitx n\iptixjhdbentlibriimprefif.\nde illiciti arao-
res, legenauni ejlauctoritate antiquorum eodicum. nam quamuis
cedebanr, d iflcnfibnes,& bella,&' mutuxdeprxdatiohes, in miptiis peccarifacile p o f i t , tamen f i huptia funt, illicit* dicinoti
Sc oppreffis legibjis fiu ieö d i poteltas licenter aflumpta*. poffunt.
In hoe ftatu cum d ien t humanx res , mifertus eftnoftri
De voluptatibus fenfuum coercendis,
Deus.-feuelauit le nobis Sc oftenditi v t in ipfo religionem
fidem, caftitatem, m ilericordiam difeeremus; ^vterrore
C A P V T I I I .
v itx prioris abie6lo,nofrnetipfos, quos impieras diflbeia-
ucrar, dilceremus, legemque diuinam, q u x humana cum
cxleftibus c o p u la t, tradente ipfo Domino'fumeremusi
qua lege vniuerfi, quibus irretiti * fumus, errores cum va-
hiS&impilsfuperftitionibustollcrentur. Q u id en im ho-
mini debeamus, eadem ilia l6x diuina prx fcnbit, q u x db-
COhibendafeftira ,cùm patimuriniuriam : & v tmalu
comprimatur, qiiod eit certamine impendet: & v t
duas maxi mas: virtütes innocentiam, & patientiam tenéa-
mus. Auariria^frangitur, cùm habemus, quod fatis efti
Q u is e n ip furgr eft,m his congerendià laborare, qu x alit
lacrocinïo,aucprofctipcione,aut,mbttë ad alios * facile fit
ah frangà*
cet,qfiicquid homini prxftiteris,Debprxftare. Sedradix peraenireïTibidoextralegicimfimtQramriöhëuagerar:
iu ftitiXj&omnefundamentumxquftatiscftillud: Vc ne j led creandis liberis fetuiat. appetentia enim nimiâvolu- i
facias vlli> quod p a tin o h s : fed alterius animum de tuo I ptatis,&periculum pa r it,&*in(àniam générât, Sc (quod,
“ ^ ^ ■ «.> » »A.-ygjj. r . eft maximè cauehdum) m'orcém^iucurfit xternamvNihil
mefieriSjfi acerbum eft iniuriam ferre : Sc qui cam fece-L
ric , videtiu: iniuftus : transfer in alreriusperlbnam quod
* in te fe ttlis j& fh tuam quod de alterö‘|udïcas : Scintel-
liges tarn te iiiiùftè facere, fi alteri noceas : quanr alte ram,
fi tibi. ^dxc fi merite vbluemus : innocentiam tehébimus:
in quaiuftitia velut ift p rimo gràdu confiftit.^primus eft
enim,non nocefc proximo, fed prodefleV Et ficut in rudi-
bus agrispriqsqudm lèrëre incipias,etiulfis fentiBus, Sc o-
mnium ftirpium radicibus âtiiputatis, arua purganda: fic
de noftris animiS pfius vitid detrahehdafunt : Sc tunc de-
mum virtuces infetendx : de qilibus femiaatç per verbum
De ifra ges imraortalitatisorianttm Tres afterâus ÿ vel [v t
dicarn^ tresfuriæ(u.nt,quç in ariimis hominum tantas per-
turBationes ciun c& incerdum cogiirtt ita d e lin q u e rC v t
necfâinænec.periçulifuirelpëdûliaberepermittanti Ira,
q u x vindiélâ cupit, Auaritia, qiîæ deixdërat opes : L ibid o ,
quæappetkvoluptàtes^ His ^itiis abte Am niârefiftendû
eft: h x ftirpes eruendx', ^vc virtutes feri polfinti HbS affe-
d tis Stoici amputandos , Peripatetici tem^perandbs pu-
tant.Neutri eorum red è : quia neque detrain' poflunr : fi-
quidem naturainfitihabent certain,rnagnamqueratione:
neque m inui, quoriilm fi mala iun.t,;cai’éndum eft etia*m
medio crib us: l ib o n a , integrisabutenaum eft. No s vero
neque detrahendos,neque m inuéndosefledicimus N o n
cn im per fe mala funr,qux Défis homini rationabiliter in-
feruit : led cum lint vtique natfita b o n a , quoniam ad tii-
endam vitam funtattributa : male vtend o , fiunt mala,ficut
lîforciflîmè pro patria dim ices, bonum eft. fi contra
patriam,malum. Sic & a f fed u s , fi ad vfu§ b.onos habeas,
virtutes crunt : fi ad mà lo s , vicia diccntfir. Iraigicurad
coertionem peccatorum i ideft,ad'regcndamlubiedorji
diftipïinâ data eft à ^ e o , v t mètus Ifcendam domprimat,
& cömpéicata fid^ciam^&q u ite rminbseiusignorât,i -
rafeitur paribus , autetiam fortipriBus. IndeadimnJania
facifioraprofilitur: irideadcædes, inde ad Bellaconfur-
gitur. Cupfditasvero addelider^nda 6c conquirenda v it
x neceflaria tribiita eft. ‘S ed qui nçfcian c fii^s eius, fnla-;
tiabiliter opes congerere nituntur. Hirie venena,hinc circumfcriptioncs,
hrncfalla*teftimoniâ>hmÇpthniuinfrau*
dum genera erupêre. Hibidinis autem affedus ad pro-
creandos filios ihfitus&innatus eft : fed qfii limites'-bius
animo non tenent,y tuntfireo ad folam.y oluptatem. Inde
^ illicitxnuptix,inde aduiteria,& ftfipra, inde om nes cor-
ruptelx oriuntur. Redigendi ergo funt ifti affedus intra.
fines lu o s , Sc in viam re d am redigendi : in qu a * etflfunc
vehemences: culpam tamen hàberenon poflfinc. . f
S C lio h a .
* Vinculum diflbluitur e lf , qttod ab ignorantia veri
Dei,Scc,yhabent libriimprefii. diflplutumeft,' ab ignoràtio-
ne veri De i nafeicur, legendum efi tefiimonio antiquorumcodi-
cum. in qua orationefenfus efi optimtts, & apertifiimus cum ex ea
efi qua in libris imprefiis nihil intelligipofiit.
eft enim tam inuifnmjDep, quàm méns incefta, & animus
impurus. N e hae folayoluptate abftinen.dum fibfputet;
q ü x capitur ex fceminei corporis copulatione: fed & cx-
reris voluptatibus lènfuura reliquorum ; quia fc ip fx fu n t
v itio lx : & eiuldem virtutiseft, eâs contemnere. Oculorü
voluptas pcrcip itu te i rerü pulchritudine: aurium d e v ö -
cibus canoris,&f(uafionibus : narium,de od ore iucundo:
faporis, de cibis dulcioribus. quibus omnibus virtus re-,
pugnare fortiter debet : ne his illééebris irreticüS ani mus,à
cxlcftibusad terrena,ab xternis ad temporalia: à v ita im -
mortàli adperpetuam poenam deprimatur. In faporis, &
odoris voluptate hoe periculumeft,quod trahereadluxu-
riam fp o té r it. Q u i enim fuerit his deditus.-autnon habe-
bitv llàm rem familiärem: aut fi habuerir,abfumet,& aget
poftmodum vitam deteftabilem. Q u i autem rapitur audi-
tu [ v t taceam de Cantibus : q u iftnfusintimosita fiepe de-
liniuntjVt etiam f ftatus mentis furoretperturbetür Com-
policisf certis orationibus.numérofifque carminibus, aut
argutis diiputationibus] ad impios culcus facile çraduci-
tur. Inde eft,quodferiptis cxleftibus, quiavidenturin-
Bcompta,nonfacilefcrcditur ; quia aut ipli funtdiferti,aut
diièrta legere volunt,nec quxrunt vera,ièd f dubia: : imp
illishaicVidenturveriflîma elle,q u x auribus blandiuutur.
ita refpufint ycritatemi-dum lèrmonis f varietate capiun-
tur.Voluptas Veré,quxïpe<ftatadvrfum', multiformis eft.
Nam q u x ptreipiturex rerum pretiofarum pfilchritudinc:
auaritiam concitat : qu x aliéna eflè debet à fapien te,atque
iufto: qu x autem capitur defpecie mulierum: in alceram
ràpit v ol u p tatem. de qfia iam fuperius locuti fumus.
S p h o l I a .
a E t fiiafionibus] trat in libris tyjtit excufis. Sc fuauitaribus,
legendum efi ex atftiquis codiCibus. fuauitatesvero poffumus intelli-
gere vel^ejpeäu cantus ac mufices,vel rejpeftu iocorum,qui ab bomb
dibits facet is proferuntur. de quibus paulp inferius ipfeLaftqntiiu ait:
qui autem rapitur auditu, taceam decantibus, qui fen fus intimes
itaftpe ddtniunt,vt etiamfiatum mentisfumepertUrbent uothpo-
fiiis certeorationibus, nunterofifó^carminïbus, aut argutis difputa-
ttombusad impwcultutfdciletradu&tur.fuafionibusvero leginul-
lo modo pot efi, quia nthilfignificqt, quod ad voluptdtem aurtum re-
ferripbfitt.
b Sed dubia] èraf ïti librisimprefsis. fed d ulcia, legendum efi.
quia antea defermonis elegalhia dixerat T&pofiea etiam deeadem
tra fla t .prafertim^um nemofit,qui dubia qùarat : & effet infanta,
quieafeäaretur. . 0
V t innocentta :atqueibi pracepta eorum,qu&vetantur.
C a p v t o JI IL
Ç Vpereft,de fpedheulis di cere. q u x quoniam f p oten-
i j tia funt ad corrumpenc
I f y
al. inftmiâ
ahacquirit
àh fiiaui. •
tatibus.
ahpotoiîit.
al.ßattmi.
al. perturbent,
al.certc.
ah credûr.
al. dulcia.
al. fuaui-
tace.
Biblioth. Vet. Patr. Tom. $.
pendos animos ; v itanda îapienti-
bus,
ai.potcn