« / .p re
«/.nullus
fèhlènt
«tfeäu-
L. C OE L I I LAC
T A N T I I F I R M I A N I , DIVI -
N À R V M I N S T I T V T I O -
D E V ITA B EA TA , L IB. VIL
Demundo: atque ibi repnhenfio perfidorum.
C A P I.
fine habet, ia&a funt fundamenta, vt ait exi-
mius orator. Verum nos non fundamenta fo -
S lum iccimus,que firma,& idonea client ope-
ri perferendojfed magnis,robufti(qv molibus
ædificium to turn penè vfq; ad fu m m a perd u-
Reftat.id quodeft multo fàçilius, vel tegcre,vel or-
nare,fine quo tamen priora opera & inutilia funt, & ingra-
ta.Nara quid prodeft, aut falfis religionibusliberari,autin-
tclligere veram?auid aut vanitatem fallç fàpientiæperuidc-
re,aut,quæfit verâ cdgnofcerc?Quid,inquam,prodcft coe-
leftemillam iùftitiaradcfendere? quid cü magnis difficul-
tatibuscultüra De i tenere, quæ cft lumma rirtus,nifif eum
diuinum premium beatitudinis perpétuas fubfëquatur ? de
qua nobis eft in hoclibrodilïèrendum, ne priora omnia,
irrita, & infruâuofa videantur,fîhoc, cuius caufit ilia CuC-
cepta firatjin incertum relinquamus.-nequis forte arbitretur
tantoslaboresincafliim fufcipijdüeorum coelefti mercede
diffidir.quam Dcus ftatuit ci,qui hase fuauia terrç b o n a f pro
fola.nudaq', virtute contemplent. Satis & huic parti facia-
mus,cumtçftimoniisclmirtarum literarura, tum etiam prb-
babilibus argumentis,tæquè clatum fit ,& futura prefenti-
bus,& diuina terrenis,& perpétua breuibus eflè anteponé-
da, quoniam hæc temp oral ialûnt prasmia vitiorum,fempi-
terna virtutum. Exponam igitur rationem mundi, v t facile
polfit intelligi , quando, & quare fit effe&usà D e o quod
Plato qui de mundi fàbricatione diifèruit, nec feire potuit,
oec explicare, quippe qui cælefte myfterium,quod non ni-
fi proph etis, ac Deo docen te difeitur, ignorabat, ideoq; in
perpetuum dixit elle fiàbri catum :quod loge fècus eft. quo niam
quicquid eft fbIido,acgraui corpore ,vt initium cepit
aliquando,ita finem capiat néceflë eft. Nam Ariftot. cum
non videret,quemadmodum poflèttantarerüm magnitud
e interire, & hanc preferiptionem vellet effugere ,lèmper
aitfiiiflcmundum, ac lèmperfutuium.Prorfus nihil vidit,
quiaquicquid eft, necelfe eftaliquando habueritprincipi-
um,nec omnino quicquam poteft e flè , nifi-coeperir. Nam
cum terram,& aquam,&ignem dilperite, confiimi, extin-
guiq; videamus,quæ fimtvtique mundi partesdntelligitur,
idtotum eflè monale.cuius membra funt mortalia. Ica fir,
v t natum fit,quicquid poteft interire. Scd & omne,quod
fub vifiim octtlorum.venit,& corporale, vt ait P lato , & fo -
lubile firneceflèeft. Vnus igitur Epicurus au âo reD erp o-
critOjVeridfcus in hac re fuit,qui air,& or tum ,& aliquando
elle periturum.Nec tamen rationemvllam reddere potuit,
fcilicetaut quibus de eau fis tafitum hoc opus,aut quo tem-
p o re f refoluatur. Q u o d quoniam nobis Deus reuclauit,
riec coniëcluris i4 aflèquimur,lèd traditione coelefti,doce-
bimus fedulo, vt tandem ftudiofis veritatis appareat, nec
vidiftè^iëccomprèhendiflè philofophos veritatem, fed ita
leuiterodoratos,vttamen,vndeeôs o do rille fapientiæ tam
luauis, tam îucundus afflarit, jn u llo m odo fenferint. Interim
neceftàrium puto.admonere jT e â o r e s ,, quod hæC no*
ftra, q ù * tradimûsj praùæ,vitiofæque mentes aùt omnino
npnintéllîgent,(hebetaturcnimaeiéséorumtcrrçniscupi-
ditàtibus,quç fenfiis omnesgrauant,imbecillefq; reddunt)
aut etiam fi intelligent^^ ftimulabunt tamen j & hæcvera
eftèhoîënf,qaiattahunturaviciis,&fcientesmalisfuisfa-
uent,quorum fuauitate capiuntur.&virtutis viam déférant,
cuius acerbitate offenduntur.{ Nam qui auaritia, & opum
inexplebiliquadamfitiflagrantjqûiajion polïunt venditis,
-?/.venemaut
dilargitis,quæ amant,tenuicultu viramdegere,fine du-
biomalutid elle fi<ftû, quo defiderijs fuis renuntiare cogu n-
tur.Item qui librdinum ftimulis incitati,vt ait poeta,infuri>
; as, ignemqueruuntjVtique in credibilia noSâfFéire dicunt,
quiaVulnerantaHreseorum præcepta continentiæ. quæ il-
1 lo s a vôluptatibus fuis prohibent,quibus animàm fiiam cü
corpore adiudicauerunt. Q u i vero ambitioneinfla ti ,aut
amiore potentiæ inflammati,omne ltudium lùum ad honores
acquirendos contulerunt , nec fi folem quidem ipfum
geftemus in manibus, fidem commodabunt ei do(ftrinæ ,
quæ illos iubét, omni potentia,&honore eontempto', hu-
miles viuere, atque ita humiles,vt & accipere iniuriam po f-
fint, & referre nolint , fi acceperint. Ii lunt homines , qui
contra veritatem a claufis o cu lis t quoquomodolatrarn-
Q u i autem lànierunt, ideft, non itavidisimmerli, vcinla-
nabiles fint, & credent his,&libenter accedenf, & quæçü-
q u ë dicimus, aperta,plana, fimplicia,& quod maxime ppus
eft, vera,& inexpugnabilia illis videbuntur. Nemo virtuti
fàuet, nifi qui fequi poteft,fequi autem,non facile eft omnibus
Jj polïunt,quos pauperEas, & rerum indigétia exercuit,
& capaces virtutis eftecit.Nam fi virtus cft tolerantia malo-
rum, non capîunt ergo vir;utem, qui lëmper in bonis fue-
r un t, quia mala nequeexperti funt, neque ferre polïunt af-
fuetudine, aedefiderio bonorü,quæ fola nouerunt.Eo fit,
vt pauperes,&humilesDeo crèdât facil us, qui iunt expedi ti,
quâ diuites,qui lunt impedimentis plurimis implicati, imd
verocatcnatij&côpeditilèruiuntad nutüdominascupidi-
tatis,quæillos inextricabilib. vinculis irretiuir, nec polTunt
in ccelü alpicere, quoniâ mes eorum in terra prôna,numiq;
defixaeft. Virtutis auté via non càpit magnaonera portantes.
Anguftüsadmodum trames eft, per quem iuftitia ho-
minem deducit in coelum. Hune tënere non potéft,nifi qui
fuericexpedituSj&nudus.Nam ifti locupletes multis,& in-'
gen tibur farcinis onerati , per via m mortis inced dn t , quæ
latilfimaeft,qtfoniam latèperditiodbminatur. Hisacerba
funt, hisfvencna, quæ Deus ad iuftitiamfpræcepic, quæq;
nos D e i magifterio de virtute, ac veritate diflèrimus.Qui- .
bus fi repugnare audebunt,ftecelîè eft , hoftes Ce eflè virtu- |ta> G
risjiuftitiæq; fateantur. Aggrediar nunc,quodfupereft, v t !<ï/.ira:ci
finis open poflî imponi,Id autemfiipfireft,vt de iüdicio Dei ' '
‘diflèramus,quod tum conftituetür, cum; Dominus nofter
redieritin tcrram,vt vnicuiq; pro merito autpræmium per-
loIuat,autpoenam.ItaqiVt in quarto libro de primo adüen-
tu eius diximus, fiein hoc lêçundùm referamus aduentum,
quem Iudæi quoq; & confitentur, é c Iperant, lêd fruftra:
quoniam necefle eft, ad eos côfolandos reuertatut,ad quos
conuocandos prius veneratmam qui yiolaüerunt impiè hu-
milem, fentientin poteftate vi&orem » caque omnia, quæ
legun t,& non intelligent,Peotrepelahtepatietu'r,quippe
qui peccatis omnibus inquinati, & infuper làndlo cruore
perrafi, ab illoipfi), cuinefandas manus intulerunt, fintad
æterna fuppliciadeftinati, led ërit nobis contra Iudæos lè-
parata materia, in qua illos erroris,&fceleristcôuincemus.
$ ç H o t i A *
a T um etiam probabilibus argumentis,vt, æque clarum
Gt~\ habetur in libris ttnprefiit. tum etiam probabimus argu-
mentis vatum,cum clarum ûtjhabetantiquuscodex, mibi este*
tapUcent,fedpro iüo,probabithMJetinêopVùbdbitti>tis, vteftin im-
pŸefiis, atque aliis manuferiptü codicibUi, vult ettini dicere, fefatis
fafturum ejfe huicdijputatmi de beata Vit,*, cum teflijnomis diuï-
nafum feripturarum tumprobabilibtuarguments vatum,id efi.poe-
tarum & Sibyllarum, ex quibus multa citât in hoc libro.
b Claufis oculis quoq; m odo latrantj eratin libris imprests.
claufis oculiscanino modoia tranf, legeex àntïquis codictbus.
quod multo aptius eft ,quamfil egtremm quoquo m odo.
1~)e error e philofophorum,&dium fapientia.
C A P. I I ,
X T V n c ignaros veritatis inftniamuspilpofitione lummi
x N Dei ficordinatum.ytiniûftum hoç lèculü,dëcurlo té-
porü Ipa tio, ter min um fuma t,extin <5taq;p rotin us om ni ma-
litia, & piorum animisadbeatamvitâ reüoçatis,'quiètum,
«/.rependente
tranquiln
«us‘ y
tranquiirum,paçifiçu m, »aureum dehique?vtgoetse yocant
fcculum Deo ipfo régnante fiorefcat. In promis, caùla erro-
rum bniqium philofpphis hæcifuit , qubd ratiônem' mun-
di;'qùætotamïapienua^mcûntinct,hoqcomprehenderunt.
Eavetolènfiiprogrio, & interna intelligentia non poteft,
coinprehendi,qaodillifinédbtftorèpçrYeipibs fâcére vo-
Ideruntjttaqueinyariais, fib'ique læpè contrarias lêntentias
inçidèrunt, ex quibus exitum non haberènt, & in eo dem
luto^ficurcoinicuyair^hæfitauéiuhc,^
buseorum nprirefpohdece ratiorte.ciim a^umpfiirentqui-
dem vera,fedquæa9îrm|ri,prôb^iqj non ppflent fine fcï-
entiâ veritatis,rërun|e|ue coelêftium3quæ('vt(æpè iam d ix ij,
non potëft’ëflè in Ijomine, nifi Deo docente præcepta, Na
fi poteft homo inteliigerediuiha;pbteft&^cere,nam intèb
ligere,cftquafiJyeftigibfubfequi/|^ohp.b.teftautemia^
re,quæ Deus,qnia m p r tà f t^
telligere quidem poteft,quæ fecit'Peus. Quod*autem fieri
poflît, éximmehfitatereràm.atquebperumdiuinorum,facile
eft vnicuiqùemètiri. Nam fi mundum cam omnibus,
quæ lunt in eojebntémpIatiyelis,intelliges profe«ftb,quan-
tum D eiopus humanis operibûs antefter. Ita quantum in-
tjer opera diuina, & hiimana inteteft ,tàntum diftarçinter
Dçi, hominifquë làpiendam necefle eft. , N am qnia Dens
incorruptus,atqueimrobitalisèft, & id è o petfeiftUs. quia
fempiternusèft, lapienti^qüoque ciuspcfrndë, Vt ipfe,per-
fetftâ eft , nèc obftaréüli quicquam potéft quia nulliref.
Dëusipfe lubieâus eft.Homo au tem q uiâ'fu bi e (ftüsëft paf-l
fiohi j fubieâa eft & fapientia eius errori. 'Sc ficut hominis'
vitam mdltçres impediunt,qùo minuspoflit elle perpétua,
ita lapientiâ quoque eius multis reb usi mpedi rineçë fte^efl:^
quo minus in pér Ipi ci e n da pegitus verj tâ tëMe r fetftâ fi t.'Er-
g o nulla ëft^^humana lapientia'operCe ad^^hotionetti veri^lci-
entiamquenitàtùr , quoniàrti mens hbminisçiirh fragili
corpore illigata, & in î ç'nebrolo dbmfcilibinelüià , neqiie
liberius euâgari, neque clarius perfpicere veritatem poteft,
cuius hotibdiuinæ çondiq^ Deo enim folibpëra
lua notafunt. Homo autcmnoncogitando, autdilputan-'
do alïèqui earn poteft.fed d iïcendd,&audiendo ab eb,qüi
fcirelolus pbteft,&: dbëère. IdcoM.Tul.îêntentràm Socra-
tisdePlatohetransrerèhsdicentis, venifle tempus , vtipfè
migraret e v i ta, ilfos autcm, apud q u o l chufam luam pero-
rabat, agetëvitamrVfrùm mëliüsfitnnquit, dij immèrtâles
fciunhhbminemarDTtrorftirenemihëin.C^àrenë^
omriès philofophiæ le«as,aliënas ëftèà'V^ritate, quia homi-
neserran t quieaè con ftitueruhtineëvll uVnfùn damentum,
aut firmitatem pofflnir'haberë', quænullis diuinarum Vo-
cum fulciuntüt'oraculis.
De natura, Deo, mundo:atqui ibi ïepreheriji Stoici &
Epicum.
C A P . I I I .
«T quoniam dephilofbphorû erroribusloquimur.Stoi-
ci naturam in duas partes diuidu n r,vnam,quæ efficiac,
altéràm,quæ le ad faciëndum ttaëlabilem præbear. In ilia
prima ëflè vim:'fi,ht(endi,in hacrnaténam,necalterhmfihe
altero eflè poflè. Q u o m o d o p ote ftid cm ëflè,quodtra<ftat,
& quod tradlatur. î - Siquis dicatitiem eflè figulum, qu.hjd.
lutum.autlutumidemefleiquod^dluih.honneapërtèih-
ftnire videaturîAtiftivnohatùræ nom i hè'duàs fes diuerfifi
limas comprëhendunt,Deum,& munduhî,artificemi& o-
pusdicuntqv,altëruth"finealtërÔnihiIpbflè,tahqùamna-
tura fit Deus muhdb*perm i.ftus, Nam i n terdum tic côfim-
dunrivtfitDeusiplemens mùndi,&rnundus fît corpüsDei.
Quafi vero fimulëflè coeperintmuttdus,& D eus, a cn o n i-
ple mundum fecerit.quod & ipfî fa ten tur alias'cunt Homi-
num cailla prædicancëflè fabricatum,& finemundoeflè,fi
l velit,poflir.fiqu[dcm Deus diuina & æterna mens dicatur
coçpote'lôlhta, & libera; cuius vim,maieftatëmque qüô-j
hiam iritëlligère non poreranr,mifcuërunc eummunHo', id
eftjbperifno.Vndeefl illüd Vitgilianum:- s
— Totamque infufapérartus
Mensagitàtmole»i,&tnkgnoficorpo}emifîet. " f i
Vbi eft ergo illud, quod iiderti^ipfi aiuhcy&facftuitfelm
diuina prouidenria,&régi? Si enim fecit mundum ÿ f f e t r
go fine mündo,Si règit,noh^ytirj; fiçut mens corpus régir,
lèdtanquam aomihüsdomiim;nauim guBerûator, auriga
currum. Nèé'tamén rraifti lùntijs rebus,quas regunt.Nam fi
hæcomniaiqüæ vidèmuSiDei membra fùnt,iam irifenfibi-
1 is ab his cpnfticuirur Deus,quoniam membra lènfîi Carenr,
& mortalis, quoniam videmüs membra^eflè mortalia.Pof-
firm enumèrare , quoties repehrinisljuaflàtæ modbus vel
hiaueriht terræ,vél*defcenderint in abruptum,quoties de-
merlæfiuâibus Sc vrbes, & infiilæ àbieriht in pfofiindutn,
frngifytps campb's paludes inùh4 âuerintjflùmina,& ftagna
fîccauërin’t, montes etiam vel deciderint abrupti,vcl planis
füërintadæquati, plarimasregi9nesi & ftiultorum fundamenta
mbptium, latens & interhusignis-àbfumit.Et hoc
palum ëft|fi membns luis non pàtcit Déus, tiift etiam ho-
mihiliceataliquidinDei corpùs. raadaextrüuntur-Vmon-
t es extidiintur,1« ad eruendas opes »interiora terræ vilcera
effqdiunturîQuid, quod ne arâri quidem 'fîne laceràtione
diûini corporispbteft? yciam föelerati’, ßcimpij fimus, qui
Dei fhënibra violemusTPatiturnëergo vexàri corpùs fuum
Dëusj&debilërh (ëvëîipftfacere,velabhorninèfierifiriit?
nifi forcé diuinus illé lenlus,qûi rnuh'dô,‘ & omnibus mundi
partibus permiftus ëftiprirh'am terræ fàciem reliquit, ac le
in ima dëmçrfit,rïêquid dolbfis deafliduà lacëraribne lèh-
tiret. Q y o d fiho cy anum,& àbfindum cft, tam igituripfi
.eguerunt,quam hæc indigent lènfu, quindn perfpëxerunr,
diuinüm qüidem fpicitum elle vbique diffufüm:, eoque o-
mnià continëri, non ramen ira, vt'Dèusip(è,qui eft inCor-
ruptus, grauibus , & corraptibilibusèiemëntis mifèeatur.
Illud érgo reââqs, qübdàPlaronefiimplèrunr, àDëbfâblü
ëflèmundum|&eiufdem ptouidënda gubeirnari; Oporte-
b at igitur & Platonem,& eos,qui idem lènlèrunt, dbeërè,
arque exph'câre,quæ caulafquàî ratio fùerit tanti opens f i -
bricandi,quare Kbi^àùt cuius gräda fecerit. Atiidem ftoid,
hominum,ifiquiunt,cau(â mun dus effedus eft. Audio.Sed
Epicurusignorac,iplbs homines quare , auc quis effecerit.
Nam Lucretius, cum diceret mundum non eflè à Dijs con-
ftitutum^ficai
Dicereporrohom'mum eau fa voluijfeparare
Pr&claram mundi natùram.
Deinde intulic:
Deßpere eß. quid enim immortalibus, atfe beatis -
- Gratia uoflra que at largmer emolumenti,
Vtnoßr'dqukquam caufagerereaggredianturï
Et meritóMlli enim nullam rationem afFerebaht;cUr hu-
manum gehusvèlcreatum, vel coft i tu tuméfiée à Deo.No-
'ftrum hoe officium eft, làcrameneum mu n d i., & hominis
ëxpónere.cuius illi expertes, làcrari u m veritatis necactinge-
re,necviderepbtüerunt.Ergb(ytpaüI'óantèdicëbaro)cüm
alfumipfiflènt id^ quod erat verumiideft , mundum d Dëo
hominum caula eflè ià âùm ,tamen,quoniam eosin conlè?
quentibusratiodëfecit,nonpotueruhtdefendere id.quod
aflumpfèrant.Deriique Plato, ne Deropus imbecillum, &
ruinomm faceret,!nærernuin dixit èiflè inan Inrum. Si hominum
can la faékiiseft,&ita fabluseft, vtelïèræternii^air
ërgo ipfî quorum caulâ faâusëft-, non lunt lèmpirerni-? Si
niortale^propter quós faâfUseft,etgo & ipfe morçalisÿ^tq;
Ibltfbilis; Neque enim pluris eft iplej quam ij.quorum gratia
fabfcuseft:. Q u od fi ei ratio quadraretjintclligerec peritu-
rutó cfte,quia fuftus eft,nec poflè iù æternum rrianere, nifi
quod tanginon poteft, :Qui^autem negat hominum,caula
fa(51um,hicöullamratiohemtenet. ^i enim dicit,dplumfa-
bticatorem (ha caufa tantum hæc opera eflè molicum, cur
ergo nos nati lu'miTS?Cur mundo ipfo fiuimurî-jQuid fibi
vult humani generis , cæterbrumqueTRnimantium fidio?
'Cur aliëna commodà^nterçipimuS,?* \ Cur-denique airge-
mur j mi nui m ur,i nteri m us î Q^id habet ratiooisipfa ge-
neratio ? quid; perpétua l^Cceffio ? Nimirum videre nos
Deus vohiit,& luisvariis imaginibus tanquam figillacon-
fingerc, quibus le obleâaret^ & nihilominiis tamen, fi ira
eiletI curæ haberet.animantes , præciptreque hominem,
: cuius irtiperib cünâaflibiefcit. QuWutem dicunt fè.mper
• fuifle mundunjj omitto illud, quod; eflè ipfum fine aliquo
principio non poteft, vnde Ce extricâre nëqueunt: led hoe
dico jfimudus lemper fuit,nullam potefthabere rationem.
al. abfum.
p fit
t .O u i