Stoicorumillafemntia euerfa, & i b i delouis ortu§1
(iV Saturno,&Ope. - -r.;
C A P v t X I I I .
(T* I ergo vanæfiint iftæ rationesphilbfbphorüm: quid fil-
c3 pereft, niftv t verèTadlumelïe crcdamüs,id eft, honsi-
ne ab homïne abfcifïum? ni (ï forte aliquis'exiftimet Deum
fuiflè, qui timuitCQh^èiedem : cum liquid diuïnitatis h^-.
buiflèt, non patrisgehi'talia debuit àhipiftaïè j ïcdpropriàj,;’
nelupiter nafceretur. Q u i èûifi regni poflelfioné priuauit.,
IdemfqrorcmfoamRheamjquàmLatinèOpenidicirnusj
eum habéretvxorèm j, relponlo ventù§pflè^didtùr, mares
liberos educare :. quod futurum e iïè f,v tà filio pcllëretur.
Quam rem metuehs > haros,fibi'filibs non vtique deuora-^
bac (vrferun t fàbuJæ ) iè d hecabat. ÿ Quànqjuamïcripijum
fitinhiftoriâlacrà r Saturnum& Opem,cæterofque tune
homines humanam carnem folitos êfitareiÿerum prinihrh
Iouem legeS hominibus j mprefqùecotfdentém, edi£to
prohibu ifle , në 1 i cere t eo cib o v dlci. Q u o d fi vçrum eft:
quæpoteftineofuiffèiuftitia ? Sedfiôlumfanèputemus.
Saturnumfilibsdeuoralïe -, modo cumali q u aratio n e : 1
hünciççireo j, quod ait vulgus i comedifle hlioslubseuln
qui extulerft,lèpulturæqùë" mandaùerit ? O ps autenj Cum
Iouem peperiflèt y.iubtraxitinfantèm ; «unique niitrien-
dumfurdm mifît inCrferami Rurfum imprudentiam re-
prehendam j neceflç eft.' Gurenimrelpohfum'ab alio, pp
tiusaècepit î Ç u rih ccclô conftitufus;;, quæ gerebantur
in terra * non v id eb at \ Ctir eum Corybàntes in cymbalis
fefellerunt? PoftrémôjCurextititâlïqua;Yispotènti^,aur
maipr qua? illius vipepret poteftatemîNimirum lenex-kJi'u-
uene facile yi&us eft,aclpoliatüs imperio. Fugitigitur ekr.
p u lfu s ;& in I ta liam n fu ig io v en it3cu.mérrailètdiu,fîéut
O ur diüsin faftorum librisrefert:
ÇaufaratisfupereJl.Ÿhufcùmrateyenitadamnem,
. Antepererratofalcifer orbe Deus.
Hunçerrantem'jàtqueihppem IanuSëxcepit, cùpisreiàr-
gumentà fuiit nummi veteréS j in qüibuseft cum duplici
rronte Ianus,&in altéra parte nauis j^fi eut idem p oeta îub-
ieciti ' ,-v « .
A t bonapojleritaspuppmjvrmauitiriarè,
Bojpitisaduentum teftificatâDei.
Omnes ergo non tantum poëtæ, ièd hiftpriàrum quoqüë
ac rerum anriquarum feriptores j hpminemfiuiflecbbfen-
t iu n t , quire seius in Italiàgeftas taefnpïiæ provider une.
Gra?ei, Diodorus, & Thàllüs : Latini j NepQS,-& Càffiusj
‘tre dubifâtiqeftjiçd tarnen vtrumque fieri potefti y t & pri-
mu$ Vranus ëminére inter eæterôs po ten tia coe pe r it, &
prinèipatum habere j port regnum; poftea Saturnus maio-
aes fibi opes comparauerit,acregium nomen afciuerit.
G R Æ C O R V M L A T I I ^ A IN T E R -
L K .R E T A T I O.
' fteç.LPritnus quifletn regnatçrerat terreßritim Saturnusvirorum:
exSaturnoautemgenïtusefiipferexmagmts 5 & la t è
cüriiïfà intuenslupiter
I DeEuenieri hifloria : & ib i de Saturno , Ope, Cerere, Titanty
JiJeptuno,Iunone,PluioneiGlauca,& eorurn ,
,V ' ' ortu,&caßbus.
C A P V T X I V .
NV ne qiioniam a b i js i quæ fetuiimus, aliquantulum
iàcrahiftoria.diflÈntit: aperiamusea, quævëris literis
'cöniinenturj né pöm rüm d n ep ti^ in àccufandisteligio-
qibusièquiracptôbârevideamur. HæcEnnij verbaiunt:
ExmSarupips vxorèm duxic O pem.Titan,qui m aior natu
prâf, poftulat v tip lc regnâret. Ib iVefta matereorum , &
^(orctfesC e r e s , arqüeQpsfu àdentSa tu rno, v td e re gn ô
mon concédâtfratri. ïb i T i t a i i , qui làcilè déterioreflèc,
quàmSaturnusiiçdrçb^ & quod videbat matrem, atque
forórps fuas opèfài^d are vt Saturnjus.regnaret} çancéflit.
vtisregnaret. Itaque pâ&Useftcum Saturno;y,ti fi quid li-
b erli rrir virilis fexusëinatum éftèia ne ëducarets Id eius rei
c aü fe fedt,vtfad fiibs gnaçpsregnum rediret. Turn Samrr
np filins qüiprïmus nâtùs euu-eum peçauerunt. Deinde
pofterius hatifuncgemini, lu pite r> atque Iuno. T um lu-
ndnemiSatürno i^cqn iped um dedêrejatqüe Iouem clàm
âbfcoudunt ; danrqueeum Veftæeducandum, celantes
SaturQumiftermNeptunum clam Satùrno Ö ps parit: eum-
qtlé clanculum abfeondits adeunderri m odum tertio par-
|u O psparitgeminos?.jPlutQ.nem,& Glaucam. Plu ton la-
tyièéft Dieipitei^ali|’Orçum diçunti., Ib i Glauéam filiam
Satuçno oftéiTdtint;\e filium Plàtohem celant j atque abf-
c'ondunt-Üeinde G laücap%uàemoriturj HècCvtferipta.
fuut) ïoüisjfrâtrumqqëeius ft(rps,atquè cogUatioin hune
modum hobis ex facrkfcriptionP tradita eft» Item paulp
pôfthæc referti DeiodeTitan>ppftqüam rcfciuit Saturn o
fihosprocreâtos4.atquè,ëduèatoseftè clàmifeducitiècum'
filiosfuos,,quiTitäniYocantur : fratremquëfuumSatur-
num,atque Ö pem cpmpreheh,dit : eoique muro circum-
& y a n ° . ' N am cùoeagrefti gijodam more in Italia viue- I tg it^ tó iu fo d i ii llt e a fp q h i t . HiehiffiotiaqHâmveràflt^
d o c e tSibylla Erythræa 4 éademferêdicéns r n ifiq uôd in
Is genus indocile,acdijperfum montibus altis
Compofuifilegtsfy dedif.Latium^vocari
. Maluit-,bis qüontam tutus latuiffet in oris.
paud$,qüa*âd rem hön pertinénc, difcrèpat.' lu p ite re rg a
liberatur fummi fcëleris çrnni.ne ^ quod pattern vinxifle
cothpedibusperhibetur.ldenunTitanpatruusfecitrquod
Ceniètne aliquis deum ëftc , qui puliuseft^quifugit, qui ilïe cantrapa<ftiqnem?i.ufqueiürahdummareS liberos fu-
latuit^héitio tam ftultuseft.qui enim fhgit,autlatët:&vim, ftuliflèt.Reliqua hiftöriahc contexitur: ,Iouem adultum,
■* éftm aud^iftct.Mtfem j^atque matrërri^ftödijs cjEcun-
ièpfós,atqi inymcuiaconie^os :vcnïfle cum rhagna Cre-
tenfijj mmultitudine: TitanémqueT-ac nlios eius pugnan-
m viciflèiparëritesVin'culisëxèmiftè: patri règnum reddi-
difle:atquë ita in Cietam rémèafle:Poft h*c deinde Satür-
no datam f(jrtem,vt caueret, nefihus eum regno expellee
ret: ilium eleuah d'^fortis^ atquëeftugiendi pcriclx gratia
infidiatum Iqui^rt eurfinëcaretjlóuemcognitis infidijsre-
ghpm.fi t)i denuövendicaife,acfugaftè §aturnum,quicüm
iaStatus efTetper omnestef rasi përièquentibus armatis,
: quos ad eum combréhendcndum, vel nccan-
^ ^ dumlupitetmiferat:vixiulcalia
locum,in quo lateret,
& mortem timeat,neceflèéft. Orpheus,qui t.emporibus e-
lus recëntiôffuitjapertèjSaturhumintèrra, & apqd hoftii-
nés regnallè,commémorât.
CM imx&n'iw * > ^
riï xçpïev yniT' uviis *lm% iv^vinu Çi-jç. f •
Item M a id nofter. .
Aureus his vitam 'tA terris\Saturrius agebaÜ \ ;
& ,a lio lo cq , /
l Aureaefc(vtper1iibm)iito fill fegefuere f
Sacûlaificplacidapopulos inpaceregebat.
Nequ e fuperius dixit in ccelo ëgiftè yitam ; neqüeinferiüS
fuperos in pace r é x i f l e ynd e app are t, ilium regem fulfle
terrenumVquod alibi apertius declaratî •
Aurea condet •*
Sacula,quartirftu_ Latio regnataperarud
Saturno qtüfndain.
Ennius quidem in E^rfiemero non primufn dicitregnaftê
Saturn pm,led Vtanumpatrem. fnirfo .in q u it, primus in
terris imperiunrltimmpm.Yranus habufr. -is 'ÿ jjp g qm v-
n^cum fraaribus fuis inftituit, atquèpârauit. Nônm^gna
dâiïènfio,fiquidem maximorumàdftorum de filio , aepaguomodo,
cum fuerïnt Uh hommes, Düfuerïntnotninati.
■ C a p v t XV.'1 1
/^ ^ V ib iis ex rebus cum cónftet illos homines fuifte.v
V ^ n o n e ftob fcu rum, qua ratione Dij coeperint npmi-^
nari. Sien imh ullife g cs anteSatürnum,velVranüm fuè-
runtpropter homiiïüm raritatcm,qüiiagreftemyitam'fine
v llo re^tqrfr.yiuebant; non eftdubium', qiiin illis témpo-
ribus homines regem ipfiim, to ta mq-, gén te m fu m m is lap-
dibus, ac houis honpribus-iaiStare cóeperinti V'tetiam De>*
os appellarent,fiueob.miraCülumvirtütis(hocyerèputa-
ban t r udes adh u c, & fimplices^fi uë( v t fieri iblet-) i n adüla-
tlónèm pr^ièntis poténtiie: fiue ol>. bénë ficia,' quibus é*
rant-ad humanitatemcompöftti. Deinde ipfi’regès, cum
chari fuiflèntijs^,quorfttovitameömpofuefant: magnum,
fuidefiderium mortufreliquetunt» vltaque homines'
rumfimulachra ftnxe.runtf vfhabetentaljquotiex.imagi-
■ num contetriplatiön© iolalium. Pfogcefliquelohgiüs pe?
amprem meriti, mempriam d'efunëiorum colere cöepe-
r u n t ; vt & gratiam ueferré benetneritls viderent'iir ; &
•fucceftbrëseorum allicerentad bene imperaridi cupidita-
temj qupd C ice ro de natura Deorum dócet, d icéh s : Suf-
cepit autém vitalxominum, cohfuetudöque-.communisj*
v t beneficiis excellences v ito sin cffimn>fama,ac.yolunta^
tetolleret. Hine fle rcu lès ,'h in c fQaftorj hinc Pollux.,
hinc dEfcuiapius, hinpLiber. Et alip lo e p , acquè aho in
plerifque Ciuitatibus iritëlJigi poteft , acuen dë yirtutis
gratia, aut qu o libentius reipubhc« caulap'ëficufum ad-,
iret optimus quifq ue, vjr o$ u mfo r tiu m mem or i am h Pn o -
re dèprum immortalium'eonfécrafam. ,Hae ic iliïe t rä-
tiohe R omani C s la re s filos con iecraüe run ti^ Mauri reges
fuos. Sic paulatim religipneS eftp coepêrë: dum itli
primi, qui eosnouerant, eö ritu fuösliberps, ac nepotes,'
dei n d e o m n es«p o Heros im b u e fu n t. Ét hi tarnen fumrni|
regesö b c èleb f itatem no minis idprouinciis omnibus co-
leb an fu r .1 Priuatim verp finguli populi gentis aut vrbis
f a x cortdjtores,(èu viri fortitudinëlnfi'gnés erarit^leu fm-
minxqafticatemirabiles ,fiim mav eu e ratione co 1 uérun t,-
v f y£gyptii lfid em, Mauri Iiibam, Macedones Cabyram,
Pcéni V rknum, La tiniFaunum, SabiniSancum^Roma-
n i Quirinum. Epderh v tiqüë tnpdo Athena; M inefüam,
Samo^Iünonemi Paphös Venèremv Lempos V ulcanum,
Naxos Liberurh, Apollinëm Delphi. SSic p é r populös ,
atque regionesvariafacra fufcepta funt : dum grati.h o mines
eile ip fiios principes cupiunt: & i;,qups<alios ho-^
noresvicacarentïbusdëférantdnaenirenonpofturic.Pr^-
terea piefas eorum|quifuPceiIerant-i plurimurh coptulit
aderrorém. Q u ifv t diuina ftirpe hati vidérenturjdiiiinos
höhores parentibus detuleruntjdeferriquferufleruhc.^Anne
póteft aliquis dubitare., quömodo religiones deorum
fint ihftiturai ?,ctim apud M arone m legatdiqea ; verba Ip-
ciis imperantisp>2 .
Nunc pater as libitte loy'uprecibufqjvocatc :
A hcb'tfen geiiitpreni. -
C u i non tantum immortalitatem*yerum\ëtiam vento-
rum tribuit poteftaten^. 1 ■
Pofcamusyentos': atque hacinieafdcraqiiotannis,
Vrbèyelitpofita templisfibï^me dtcatis. ,
Idem {cilicetde ïo u ëL ib eL 6pPau,4 c Me rciifius,& Apol- ■
lo,fécerünt: ac;pofteäde hts iplisfucpëflbfès epruni. A c -
cefleruntetlampoetEe,, & cpnipofitis ad volupiatem car-
minibuSjin ctelum eosluftplcrunt; ficutfaciuht qui apud
rëgés etiam malos papegyrieis mendaCibüs adulantur. ;
Q h o d ma lumaG ra c iso r fume ft, quorum leuitas infttu-
fta dïcendi facultatê i & Cppia.,'incredibileoft quantas
mèndaciorum hebujas excitauerit. Itaque, admiratieps,i
& fufeeperunt priïni lacra illp rum : Sc Vniuerfis gehpbuS
tradiderunt. O b hanb vanitatem Siby lla fic eps incrépat:
'EM*« S'ktI 7iImiB-ds'tTT
TJgef ri tiVccTiJvSj, •
©US<SÈlL)AtfIf.TiV^(i5‘X«é*S))' ßdtoiiltyti,
Cl's Tt, at mStmiH* (AtjiJfait ^oio^etmjnv
■ Abimfdvoy. -■
J ^1- ^ullï.us, quiu'on tantum perfebtus-prator, fed etiam
philpfophusJuit : fiquidëm foliis eXtitit Platohisinjita-
t tqr : in eo hbro , quo-fiûpfiim dë morte filiæ confoîatus
eft.: ndndnbitauit dicerè; D e o '^ qu i publicê cOlerentur^
ho rn i n e s fu iff e. -.Quod ipfius téftimon'iumeo débet gra-
uiffimum iudicari^quàd & augüràle habuit facerdotium ;
ö^ eofdemle' colère,, v.erièfàrique tëftatur. Itaqüë inträ
paucos verficulbs duas’ res ncmisded.it.' Nam dumima-
ginemfilïæ eodërn fe modo cohleératütum éïlè profitëre-
tur, qu o illia v etër ib us lu n t cbhfëcrati •'& iI lo s morcîios
eilèdo.euit; '&brjginemvanæiuperilitionisofteridit. C û
verb, i n qui t „& in ares^ &foemin às complures ex hominibus
ih deo rumn il m e r qelTevld earn us'; & eorum in v ibî-
dus, atque agrjsàuguftiflîma delübra venérémur : aflèn?.
tîamureôru^â fapîéntiæ : quorum ingéniis, Scinuentis o ;
_mndmvitafnlegibus,&anfticutiscxcultam,eop|titutam-
^uehabemiT^.Quodfi vlliim vnquamanhnal confecran'-
Mum fuit : illùd profedlp fuir; Si C ad m i, aut À iftphionis
prQgeniés,aut Tyndari in cælum tollehda faitià Fuit : h u ic
idem hohos èertè dicandus ëft. Q u od quidc.fn faciam
tequeomnium oprimam i-do«ftiflimamqûe, approbahti-
büs. di/s immortahbtis ipfis in eorum ccétu lbcatam, ad
OpiniOném omnium mortaliuui'qQhleçri^b«. Eoftaftè di-
c a f aliquis, p ræ nimiolu blu delj raffe C i ce,r o nem. Atqiii
bmnis illap ratio , Sc dobhïna & exemplis, & ip fo lb q u en
di gën erep e rfe bta, n qn ægtivfed'Gbnftantisànimi, ac iudi-
cii fui t» Et hæcipfâfenten tian ullumprkfcrt indicium do-
loris.' N eque enimputo iHum tamVariè,tam côpioféj tam
ofhatefcribèfëpptuifre:nifilubtû‘erus&:ratioipfa,&con-
iplatio amicorü, & tèmpoiis’longifudo mitigaftet. Quid,
qu ôdidem dicitin libris de Repü blica , idem deglorià?
'Nam de Legibus : quo in opérë.Platonem fecùtus", leges]
v olu icpo n e ie, qiiibiis pu tatet vfùram elle iuftam / & l’a-
pientem ciuitatém : d efeligioneita fanxitî Diuos, & eos;
qui dæleftes lèmper habiti funt„ colunco : & illos ^quos
in cælo mèfitalocauerurityHerculem,Liberum,ÆfcnIa-l
p.ium, P olh icem, C afto icm fQmtin um . I teminT u fcu -
lanis : cum diceret.'totum.penè eælüm humano genere
çomplêtum.'; Si volppro', in q u it, ferutari vetera, &_ex ii-
lisea, quæ (ctiptores Gtæciæ p todidciunt, eruere edder:
'ipfi iIh maiôrlimgentium D ii quihab èntur, hiric ànpbis
prb^eâi in cæium reperientur. : Quære y quo rum dem on-
fttantur fèpülchra in G r æc i a : . re m i ni feëre, quoniam es
ihitiatùsÿqüæ traduntur myfteriis : tum deniquèî quam
hdclâfppaceat'; in tellig'es. T eft atus e ft, videlicét Attici
conlticntia ex ipns myfteriis intelligi pp ïïè,; quôdomnes
l l l f hominès fuçrunt, qui coluntijr; & cùmaeHe rcu le j
Libero,Æ ftü la p io , C a fto re , Poilu ce^ ih cun danteffate - •
retur : de Apolline ac lou e patribus èbrumj. item de N e p -
tun o , Viilcan b ,-M a r te, Me rcuric, quosmaiorumgentium
© eosappellauitjtimuitaperrè confiteri. Et.iccircb
ait,la tè hoc patere: v t idem de lou e , cætefifque antiquio-
ribus diis i ncelligamns, quorum memo ri am fi eademia-
tione veteres c o n fe a iu e a in t , qua fe imaginem notnen*
que filiæ confecraturum efTe d i c i t i g n o k i mcérentibus
ppteft, çjedentibus non poteft. Q uisenim tam demèns,
qur cpnfenfu, & p lacitp innumerabilium fful torum,ape-
P$| cæhim m'brtuis arbittetur î. aut aliquem', qu od ipfe
non habe at, dare a lte iip ofîe? Apud R o m an os D eus Iu-
liu s , quîa hoc fcelérato homini plaëüit Antonio : Dçus
Qujtîtuis.^ quia h o c paftoribus vifum ëft.: cùm. alter ger-
manifrattis exuterit, alter patriæparicida, quod fi C os ,
npn fijiflè t A n tonies.: G. <Çæiar p rb^fuisin rempublic^m
meritis etiam d e fu n â i hohiin no n b re- car u iftë c : Sc quidc
QÔfilioPifbnisfoceily&'L.Cæfarispro.pinquijàuivetabanc
funùs fierf : & D d l^ é llæ C o s . qui columnam in fpro,id
eft ,:t|riilum eiusieuçrdt | ac forum expiauiti, Nam R o -
miihfm defiderio fiiisfuilTe, déclarât E nnius, apud quem
p ö pü lu samiffum regem dolens^ hæc loquitur^
‘ö Romule Romülé die i ô . ■ ' »
(^ le r n t e patrUeÿftodenidijgenueruntî ;
' :X»-prßdmtß ms-intfy tymin isem.-.
Opatef> ôgenitbr, ôfabgüen düs oriundutm