I A I al. verum
! etiam.
Jal.vide-
mus.
al. exfein-
B
C
D
al.inftruxeriat.
2 ?8 L.Coeli LàBantij, Be iußitia,
gnatum,tamen quid legerinr,ignorauerint. Difceigitur,
liquid tibi cordis eft b non Iblumiccirco d nobis Deu cre-
ditum Chriftum,quia mirabilia fecit, *led qitfa * vidimus
in eo fa<fta efle om n ia , qusc nobis annuntiata funt vatici-
nio prophecarum.Fecit mirabiliarmagum putaflemus; Vt
& vosnuhcupatis;&Iudarituncputauerunt j ft hon illai-
pla fadturum Chriltum propheta: omnes vnb Tpiriritprae-
dicaflcnt.Icaq; Dcum credimus,non magisex fa6tis,ope-
ribufq; mirandis > quam exillaipla cruce, quam vos licut
canes lambicis,quoniam fim u l& iliapraedidfca eft. N o il i-
gitur (up teftimonio ( cuienim de icd icehii poteft credi?)
,fe'dprophe.tarumCeftimoiiio,quiomnia,qusfecit,acpaf-
fus eft, muito ante cecinerunc; fidem diuinitatis accepit;
quod neq; Apollonio,neque Apuleio, neq; cuiquam ma-
gorum potuit,aut poteft aliquando contingere. Cum igi-
igitur talia ignorantue fine deliramenca fudi He r, cum veri-
tatem penitus * excidere connixus e f le t , au fus eft libro s i
fuos nefarios,ac Dei hoftesb»***«»^«*annotate. Q caecum-]
pccftuSjp mentem cimmerijs, v t aiunt,tenebris atriorem!
Difcipulus hiefortafle Anaxagorse fue^it, cui niiiesatra-
merum fuerun t. Atqui cadcrncaecitaseft,& vero falfi tatis,
& mendacidjVeritads nomen impOhere. Videlicet homo
nibdolusyolu.itliipum lub ouis pelle celare, v t faflaci ti-
culo poilet'ideureleiftorcm. Verum eftojinfeitia ho c ,n b n
maUtia,fecerisrQium'tandem nobis attulifti veritateth?
nil! quod aftertbrDeorhmieosjpfosad yl’timum prodidi- .
fti.Ptofecfitus eniin fummi De i laudes,que Regcm,quern
maximum,quern opificemferum, quern fontem bonoiu,
quern parentem omnium, quemfa&oreift, altoremq; vi-
uentium confeflus es,ademjftiIoui tuoregnum, euraque
fummapoteftate depullum,in miniftrorum numerum re-
degifti. Epilogus itaque te tuus arguit ftultitiae, vanitatis,
erroris. Amimas deosefle, & ilia's catnen fiibijcis, & man-
cipasei D eo,cuius religionem conaris euertere.
S c h ro i i A.
a Omitram nuncipla opera domparare]] legoexplerifque
antiquis codjcibus.ttam btf loquitur de comparativeoperum Chrijli
& ApoUonyiqui vero mittautfcompiitZTcboc for tajfe fecit,: quid
continent er loquitur defecundol& quarto libro. Sed ilia erant Chri-
J li,& Apollonijopera, qua comparare nolebat: hoc alterum adlibros
ipjiu antijpertmet.
b j, • ^ i id c i r c b & c . ] hdbentcodicesimpreft. Sedmihimagis
placetlettioantiquicodiciiy h o n lo la m id c i r c o i nobis Deum
creditum Cnriftum qufa mirabilia fecit, verum ctiam quia
videmus, & c . v t dicatur, illam quidem effettionem miraculorum
caufam quandasnfuijfe , cur ChrtJlusDeuscreditm(it, fednonearn
folumfuijfe caufam,fed banc quo^quod videmus in eofattaejfeom-
ma..qua muito ante erant a Propbetis pradtcla.
- , p e f e ,& Tertulliano,& Cjpriano.
r C A P V T IV .
II etgOjde quibhs dixi,cum prafente me,ac d o len te , far
crilegas fuas literas cxplicaflt?nt:& illorum fu pd b a im-
pietate ftimulatus,& veritatis i pfi usco nfeien ti a, & ( v t ego
arbitror)Pe6dufccpi hbcmufius, v t omnibus ingenij niei
yiribus accuiatpresluftitiaerefutarem ,'honvteontira hos
fctiherem,q:ui paucis verbis obteri poterat; led v t omnes,
qui vbique idem operis efficiunt, aut effecerunt, vn o ie -
melimpetuprofligarem. N o n d u b ito en im , q um & a lij
plurimij&multis in locis, & non modogrtecis, fedetiam
iatinislkerisvmo nimen^um iniuftiti^ fux^ftruxermt.Quj-
busSngnlis^juoniam refppndere non poteram , ficagcn-
dam mihihanc cau(amputaui,vt &prioreS cum omnibus
fuis ferip tispepierterem, & lutufjs pmne facultatem/ai^
bendi,;aut relpondendiamputarem. praebeant modo au-
res.eftlfiampcpfc^o , v t quicunqueifta cognoueriti a u t 1
fufeipi^tquod ante damnauit.autiqiidd eft proximum,de*
ridere aliquando d e lic t.Q i« n q u am T e r tu llian u s eande
caufamplene peroraueritin eblibro ,cui A p olo ge ticq nomen
eft:tamen quoniam aliud eft;:,‘ acculantibus rcipon-
d ere^uodindefenfione jautn egatione fb lapofitumefti
aliudinftituete^quódnosfheimüs, in c[uo rtëceileeft, do-
dtrin* totmyfubftantiam cqhtineri ; no'n defugi hune la-
borem,jrt implerem marcriam , quam Cyprianus non ex-
ecutus'eftihe'àoràtionë,qua D em e tria num( (î cu tip fe a i t)
oblatran tem,atq; ob ftrepente m veritatis red argù ere go-
n a tur .q u am a ter ia no.neft v(us, vtddBuitmon enim^ftri-1
, pturæ teftimonijs,quam d ie v tiquev an am>,fi61am , eOm-
mentitiamque putabat, led argumentis i & ratipne fiiera t,
refcllendus.Na curn ageret contra Komine veritatis igna-
rum jdilaus’pauliiper diuinis le«ft i on ib us>;; fo r in a r ehu n c à [
principio tanquam rudem d e b u i t , eique paulatim lucis
principiatmOn'ftrare ne tö to himine p b ie û o çaligàret.
Nam ncut infans, fo lidiya cfottis cibi capere vim.-non po -
- teftjob ftomaebi teneiitudine,(ed liquore laélis, ac mol-
litudinealiturjdoheciirmätisviribüsyvefcifortiorib.poi“
f i t :ita& h u icó p p r teb a ti quia nondum ppterat capere di-
uinajprius hijmana teftimonia offerri, id eft, philölbpho-
rum & hiftónepfum', v t fuis^otiflîmum refutaretùrau-
bloribuSiQupd quia ile non fecit,rapttis eximia eruditio-
nediùiharum literaru m ; vt ijs fblis contentus eflet, quibus
fidesconftatiacCefliDep infpirante, v tè g ó faceremi & fi-
mul viam cæteris ad imitandum pararem. f 'A t fi hórtatu
noftro do <5ti ho mines,ac dilerti^hucle cepferre cceperint;
& ingenia fu a , vim que d icehdiin h o c vëtitatis campoia-
<ftare mal üèrint.*euanituras breui religiones Alias',& occa-
fufampfle oninem philoföplfiam,nemódubitaueriti,fifu-
érit omhibus pérfuiafomicum hänefojam religioftem,tum
eciam folamveram efle fapientiam. 5 ed euagarus fum.
lón g iu s , quam volebam.
Deiußitia:primitfeciilis,&poßerioribut.
C A P V T r - v / . .
NVncreddenda eft de Iuftitia propofita difputatioj
quæautipiaeftfumniavirtusjautfonseftlplavirtus:
quânô modo philqibphi quçfîeriint.fed pôètæ quoqivqui
& priores muito fiierunt, & ante n at u rnp h ilofophiæno-
m e i^ ro iàpientïbushabebantur.Hi plane intellcxerunt,
abefle liane drebus humanis,eâmque fiiixérunt Oflenlàm
Vi tijs hominum, ceffiffèterra,in coelumque migraflèratqi
v t doceant,quidfîtiù fte yiuerel'folenten im præcepcaper
ambages dare ) àSat'urni temporibus , quæ illi voeant âu-
rea,repetUntexemplaiuftitia:;narrantqùe in qiüo ftatu fü-
erit humanâ vitajdum iUäin terramoraretur. jQ u o d quidem
non pro poëtica fi ólione i, led pro veto'habendum
eft.Saturno ënim régnante, nondiim deorum cuitibiïs in-
ftitutis , ne cad hu c vlla genre ad diuinitatisopinionem>
coftiectatajDeus vtique colebatur: Et id eohon erant neq;
diflènfiónes,nequeinimicitiae,neque Bella. .
Nondumvefanos rabies nudauerat en f i s ,
VC'Germanicus Cæfar in A r a r io loquitur carmine; : ■ .5 -
- "‘iqecconfànguintisfuwatdïfcordianota ;
Imo,nealienigenis quadem.fed deque v lli omnin ogladij,
qui nudarentur, fiierunt. Q uisenim ptaelêntè a c vigéote
Iuftitia, aut d etu te la fu i, cumnembinfidiaretur , autde
pernicie alterius cogitaret’, cum nemo quicq uamco ii-
cupiiceret ?’
Malebant tenui contenu viuere cult «,
v t Cic .in fuo iiarrat, quod eft proprium noftræ rcligiönis,.1
Neßgnme quidem,aut partirilimitecampum
Titserat:in medium quærebant. quippe cum Deus com-
munem omnibus terrain d ed iflè c, v t communem degercntv
itam;nonvtrabid a ,& fu rensaua ritia fib iomnia vè -
dicaret,necvilidceflct.,quod omnibusnaiceretur. Q u p d
pO e tæ d iâum fip c c ipippo r tétj non vtexiftimemus nihil
omnifto tum fuiffè priuâçi i led more pderico figuratümf
v t intelligamusjtam liberales fuifle h omines, vinâtaS fibi
Truges non includerent , ne efo li abfcortditis incubarènr^
fed pauperes ad communionern proprij laboris admitte-
irent.
^ Jlumina tafnlaäisjämßumina neäartsibant.
Ne cm irum , cum prbiùptuariaiuftprum benignepaterët
omnibus , necauâririaintercipiens beneficia diuina, [fa- !
mem^fitimque vulgp fa ccre t, fed qmnes gqualiter abtin- [
r . "■ ; j-'~\ ":;'r daten ti
aï-démon
.fttatc.
F
al.Ac.
d atent, cum habentes nonhabcntibUs large, copiofeque
dûnarent.SedpoftquamiSaturnusàfiîiopullus,idLatiüq;
delatùseft,
Arma louisfugiens, &yégnis exulkdemptis,
C umiam popülus yel noùi regis m ecü, vel luà (ponte de-
prauatus, Deum colere defiflet j R ^ em q u e prô D eo habere
coepiflèt;cum iplepropemodum parricida > exemplô
cæteris eflèt ad violandam pietateiirè
Deferuit propéré terras iu jlifm x Vrrgo.
Sed no n , ait Ciccro:
Et louis in regno,c'éique inparteHfèdit.
Q ù om o d o enim porèrat in eius regno refidere > aut càm-
morari,qui patrem regno expulit,belio p’erlècutus eftj càc-
ülem to to orbe iatftauit?
llle malum virtu ferpentibüs hddidit atrir, •.
pradariqueluposiuf it. id eft, odium, & inuidiam, & doluhi
I hominibus infeuit,vt tam eflent, quam lèrpehtesvcneha-
tijtamrapaces, quam lupi. Q u p d où îd em v e fe fa ciu n tij,
g qui iuftos, ac fideles D e o , perlèquuntur, dantque iudici-
bus fæuiendiaduerlus innoxios poteftatem. FortalTe ali-
, feccrât. quid eiufin odi Iupiter * fecerit ad expugnandam, tollen-
damque iufticiam -, & iccircoefferaflè lèrpentes, ac lupos
acuifle tradatur.
Turn belli rabies,& amor fuccefit habindi:
Nequeimmerito. fublataenim D ei réligione, boni quo-
qiie ,a c mali feienriam petdidcrunt. fie hominibiinterci-
ditcommunitasvitæ; & diremptutti eft foedus fodetatis
humanæ. T um inter le manusConfcrere coeperunt, & in -
fidiarij&gloriam fibiex humano fanguihe comparare;
Devitiistemporumdeprauatorum.
C A P Y T V I .
■ Vorum omnium malorum fons 4 cupiditas érar.qüæ
fcilicet ex contemptu verae maieftatis erupit.nô tan-
tumenimnonparticipabantalijsij,quibusariquidafflue-
ba t,led aliéna quoquerapiebant,in priuatum lucrum tra-
hentes omnia,& quæanteain vlushominum etiam fingu-
li laborabantjim paucorum domos cohferebatür. V t enim
lèruitio cæceros fubiugaren t ,in primis neceflària vitæ fiib-
du,cerç, & c o llig e re edéperuntj eaquefirmiter conclulà
feniare,vt beneficia coeleftia,faCerent fuajrion propter hu-
manitatemj,quaê nulla in ipfis crat ; led v t omüia cupidira-
tis ,& auaritiæ inftrumenta corraderenn a leges etiatn*fibi
nomine iuftitiæ, iniquifllmas iiniuftilîlmalque lanxeruntj
quibus rapinas, &auaritiam fuam contra vim multitudi-
nis tuerentur.Tantum igitut àu<5loritate, quâtuid viribus,
aùt opibùs,aut malitia præualebant. Et quoniam nullum
in his veftigium iuftitiæ fuit i euiuS officia funt humanitas,
æquitas,mifericotdia:iam fupétba & tumida inæqualitate
gaudebant; altiorëlquele cæfcefis hominibus, Iktellitum
co'mita tu,&ferro,&in(îgnivefte faciebant. Hinchono-
res fib i,& purpuras,& fafees inuelierunt; vt lècurium,gla-
diorumque terrore fubnixi i quafiiure dominorumper-
û llf is , acpauentibusimperarenti Inhac cdnditionehu-
manam v ïtamrex ille coriftitu it, qu id ebe llato, acfugato
parenté, non rpgnum, fed impiam tyrannidem v i ,& h o -
minibus àrmatis occupauin& aureumillud,iuftumquelè-
cùlum fuftulit, coegitque homines, malos ôdmpios fiérfi
Iv é le xh o c ip fo ; q> ipfos auertit àD e o ad le adorandum:
' quod terror infolentiflîmæ poteftatis expreflerat. Qixis e-
nim non metueret ëum,quem arma çingebant ,'qücm fet-
ti,&gladiorUm fulgor infuetus circundabat ? aut cuipar-
cetet alie lio , qui ne patri quidem fuo pbpercerat î Qhem
vero metueret,qui Titanum robuftam excellèritém yiribus
gentem Bello vicerat.occidiohedeleueradQuid mi-
rumj h onirtis mu ltitu d o , infolitometu prefla ; in Vnius a-
dulationem conceflèratîhunc Venerabantur y huic honorem
taaximumdeferebartt.Et quoniam m orel,a evitfâ rëi
gis imitari,genus oblèquij iudicatunabiecerut omnes pi'e-
tatemjne exprobrare régi feclus viderenturjfi pie viuercnt.
Sicaflidùa imitatione corrupti j diuinüm fasreliquéiunti
& paulatim malcViuendi confuetudo,mosfa£tuseft;Nec
jam quicquam ex antecedentis ie cu lipio j arque Op timd
Èibliotb.Vet.Tàtr.fom.^................ ............ . . ..
; : _______27J
ftatu mânfit, lèdexplôfa iuftitia, &veritàremfecumtra-
hens, rcliquit hominibus errotem, ignorahtiam i cæcità-
'tem.Irtvprudenterigitür poetç,’qui eam cbn'fugiflè cecihe-
runt ad louis regnum. Sienîm fe'culojquod vocântaüréüi
iuftitia ih terra fuir, à loué vtique pullà e ft, qui àuréûm lè-
culum 'commutaÜit.Seculï autem com m utatio, & expul-
fio iuftitiæ, nihil àliu d , v t dixi ; quàm dilertio diüinæ rcli-
gionis putandaeft^quæ folaefficit,vt homO homineni ca-
rum h a b ca t, eumquefibi fraternitatis vï'nculb feiat'efle
con ftriâum ; liquidem pater idem omnibus Deus eft1, Vt
Dei,patrifque communis b en e fid acumijs , qui nö habet,
partiaturjnulli noèëat, nullum premat, non rorëis claudat
nofpiti.nôrtaurem pfecant^fea fitlargus,beneficus, libe-
ralis : quaS iregias eflè laudes Tullius exiftimauit. Hæc eft
pro fe lto iu ftitia, & hoc aureum lecülum, quod lou e pri-
mum régnante corruptûm, m ox & ipfo, & omni éius pro-
genie conlêcrata, DeOrumque multorum fulcepto cultu,
ïu crat omne fublatutn.
S C H O L I A .
a Legesëtiam fibi iuftitiæ nomine mùnitas 2 legiturln li-
bris imprefis, leges etiam fub iuftitiæ nomine iniquifllmas,
habet codex antiquus,‘quod Ùiibi probatur. & caujfà mut a horns ap-
pxret.quia e x fa b fa ttum eil, fibi, u ,in duplex, i, ritutato, qua tarnen
d'iclio in eo loco Hon bene e iladiefta.illftd vero,m\inixÀsiaddi-
tum eilyVi oratioeffet Laima.
De lefu Aduentusfruiïu:& virtute & v itü s ,
C A P V T V I I ;
SEd Deus,vt paréns induigentimmus, appropinquante
vltimO temporé j rimitium fuum mifit, qui Vêtus illud
leculum jfugatamqüeiuftitiamreduCeret, rièhütnàrium
genus maximis, & perpetuis agitàretur erroribus. Rediit
ergo fpecies illiusaufei temporis,& red dira quidem terræj
fed pâucis aflïgnata Iuftitia e f t , quæ nihil aliud e ft, quâm
Dei vnici pia & religiolacultura.Sed moueat aliquem for-
taflè;cur fi hæc fit iuftitia,non omni humano generi fit data,
nec in ea multitudo vniuérfa conlènlerit. Magnæ hoc
dilputärioJiis eft > cura D e o , cuitt iuftitiam terræ daret,fît
retenta diuerfitasrquod 6c alio loco declarâui,&ybicünq;
oportuneinciderit,explicabitur. Nuncdefignafe id bre-
uiffimefatiSeft: Virtutemaut çerni n onpofle, nïfi habeat
Vitiacontrâriajaut non eflè perfc&am, nifi exerceiatur ad-
uerfis.Hancettim Deus honorum,ac malorum voluit eflè
diftantiam,vtqualitatemboniex malo fciamusjifem m ali
ex bono ,nec alteriiis ratiô intelligt fublato âltero pbteft.
a Deus ergb honexclufit malum; v t ratio virtutis conftâre
poflèt. Q u o ih o do enim patientia vim fuam , nom'ènqiie
r e tin e re t3 n ih il eflet, qu od pari cogeremurî Qupmodo
laudem mereretur déuota D e o luo fides, eflèt aliquis,
qui a D e o vellet auertere l Nam ideo potentiotes eflè in-
iuftos permifitjVt cogéré àd malum pollen t,ideo plùres;Vt
virtuseflet pretiofa, f quodraraeft. X^uod quidem ipium
Qujnti^anus egregie, ac br'euiteroftenditin eapite bbuo-
luto.Nam quæ, inquit, virtus eflet innocentianifi ku d em
ratitas dediflèt? Verum quia ra tu ra fie eomparatdm eft; vt
ôdium,cupiditas,ira jin id,qubd incubuerint,agant.CçcôSi
fuprâ hominem videtur culpa vacare; A lioqu i 11 nacurâ
pares ómriibustaffedibus clediflèt,pietas nihil erar. Ho c
quâm verum fit,docet neceflitas iplaràtibnis. Si.enim vir-
tüs eft,màlisjac vitijs fortiter repugnaré, apparet; fine maid
,ac vitiö nullam eflè Viitutemj quam Deus* v t abfolutâ,
perfe<ftamqUê redderetjretinuit id,quöd erat ei cohtrariû;
cumqub depugnare poflet. Agitataenim màlisqtiatien-
tiBus, Habilitate m capitj, ôc quart to frequentius impelli-
tur,tànto firmiusroborAur. Hæcnimiruin càulaefficit, v t
quatnuiS fit hominibus itiiflàiuftitia, tarnen aüreum
* féciilum nori eflè d icàturiqùiâ malum riófiful-
tu lit, vt retinerct diuerfit3jim;quç facra-
mentum diüirtæ rëllgioriis cott^
tinet fola;
al.quÿ.
1111