fpinis hærentcm,fylueilribulquc dumètisac minimfe trada-
bilem:aut quemadmodum,fi fator aliquis platttam,fiue ar-
boremagrefte'm, ac frudus fcilicet fuauesnon proferentem
; nec tâmen pror fus inu tilem nadus ; fariuæ ramum arte
fua inférât, médiam illam diffindens,acdeinde commit-
tens , & colligans, quoad humore coalefcente ambae fimul
adolefcanr. SiCenim miftam arborem faspe vjdeas, aut
fpuriam quidem,at fettilem exinfruduofàfadam,pulchræ
oieæ frudus in àgreftibus radicibus alentem;aut agteftem
quoque,noninutilem reddicàm induftriocolonoi autfa-
tiuam denique, & fertilem alias, fed quae artis dcfedu tfon
putata, cxfucca acfqnallida præmültisin eafùperfluis ad-
natisfurculis præfocetur ; deacuminatione ac germinatio-
n em oxpe rfici,& fïu d u s dare, qui à redundant! copiaira-
pediebantur. Tales ille nosaflumens,& quafi rufticaqua-
dam arte fua, luftrans ac pênitus introfpiciens,noncafo-
Jum, quæ omnium oculispatent, atquein fupcrficiecer-
nuntur ; fed altius effodiens, & intima peitentans; interrogans
Sc proponens, refpondentefque audiens ; vt cognouit
aliquid nor) ihftugifcrum nec inutile» aut irritum, in nobis
elle ; turn fubigere, inuertere, irrigare, omnia mouere, o-
mnem admouereartem fuam ac curam, féduloque exerce-
renoscoepir. fpinas quidem actr ibu lo s ,& genus omnca-
greftiurti herbarum atqUc ftitpiqm, quotquot luxurians &
fylucfcens, vtpote incompofita & praeceps, animanoftra
rurbidaprofundebat,penitusrefécansacdetrahens ,repre-
hendcndo, prohibendqquc : nunc Socratico m ore, fcite-
que adraodumnosperftringens: nuncedamoradone fua
pforemen s, ficubi nos fraeno reludantes, tanquam fèros
quofdam equos, extra viam exilicntesac temere circum-
,curfantes vidcbar; quoad perfuafione quadam arque nc-
ceflicate, velut fraeno ,fu o nos fermone quietos, nbique
obféquenteS reddidit. Ac moleftum id quidem nobis,nec
fînedoloreprincipioaccidit,cuminfiietis nimirum, ratio-
nique parère nondum ed o d is , férmones fuosadmoueret,
&expurgaret. Vrvero idoneos nos reddidit, riteque ad
excipiendos veritatis férmones præparauit,tum vero tanquam
bene fubadæ", molliqueterræ, inieda fémina red-
derc, paraeæ, opportunam fern in um iniedionem affatim
infereoat; ccmpeftiuam fimul reliquam culturam omnera,
aptis lingula modis,exercens: quidquid obtufum ac fpu-
rium in anima erat. ,fiue ficnata /flue fuperfluis corporisa-
limentis condenfàta, cxacuens , attenuanfque fubtilibus
radoni congruentium afFedionum fermonibus ,a c modis,
qui ex primis fimpliciflimis euoluti ali] ex alijs, varieque
çonuerfî,in admirabilemquendam inexplicabilemq; pro-
grediebantur contextual > nosvelut ë fomno excitantes,
atque in propofîto femper infiftcre, &nullatenus necob
longitudinem.nec obfubtilitatem labi docentes. Q u id - :
quid potto iudicij expersac præceps in nobis erat, v elaP
fêntiendoijs ,quæobuia fiunt,qualracunque fint, etiamfi
falïàfé ofFerant -,vel repugnando perlaspe , quamuis vera
quasdam dicantur; hoc rurfum caftigabat, cotrigeb atque,
turn ijsquos d iximus, turnatijs dinerds fermonibus. Multiplex
enimeftac variumhoc philofophias genus: afluefa-
ciens non réméré, nec vt cafus tulerit, aflenfum proijeere,
hec item abnuerej fed diligenter exarninandc/,rnon aperça
folum, lcd &: abdita: multa fîquidem, ceu illuftriaper fé
& honefta, fub Ipeciofis vocibusin autes rioftras tanquam
verafe infînuarunt ; quæpraua & fidla cutn c fîèn t, fuffra-
gium tamen a npbis expreflerunt, tuleruntquc veritatis j
aux poflmodum vitiofà, Sc nulla fide digna depreKenfa
[une »yeritatem incafliim aflîmulantia ; nofquc facile ac ridicule
deceptos prodiderunt, &c fruflra ea confîrmanres,
qtiaé minime oportebac : alia contra , honefta prorfus àc
minime fallentia $ fed probabilibus verbis, non exptefïà,
paradoxà Si omnino incredibilia perfé Vifa, & reiedïa pro
falfis.immeritoque per contumelram explofà \ poftca con-
fiderantibus at q}inueftigantibus*ccuratius, omnium verif-
fîmàjomniq; exceptieftemaiora cognitâ fùnt,quæpaulo art
te reijcienda &irti|trobandàputabantur.non aperça folum,
inquam , & eminentia , q n x fallacia mrerdum & fucata
funt; fedintcriorafingula cxplorando acpertentando,ne
quidmarddtuft fonet : aedehis primum fidemnobis ipfis
faciendo, ita demum exterioribus aftentiri, & de fingupl
»yfica.
tic* dif
plinx.
lis pron un tiare docebac. Hune jgicac in modum pars ani-
mænoftræ ,q u x circa voces, fértndnemque iudicium exercer
, fécundum rationem erudiebacur; non iuxtaegre-
gtorum Rhecorum iudicia, fi quid grætanicum, aut barba
rum v o d in f i t , exilcm illam ,S c non neceflàriam difeipli-
nam,fed hanc omnib u s&G rx cis & barbaris, Ôc fapienti-
bu s ,& id io tis ; &neartes fîngulas ac ftudia enumerando
dm longior, omnibus hominibus, quodeunque vitxge-
nus delegerinc, apprime neceflàriam : fl quidem omnibus,
dequacunque ré ièrmoinftiruatur,curæeftacftudio,non
decipi. Nequehancfolum pattern,quamDiale^licacor-
rigendamfblafbrtitaeft; fèdhumiicm fane viciflim animæ
partem, qua ad magnideentiam, & mirabilem ftruéluram,
ad varium, fàpientiflîmumque mundi opificium obftupe-
feimus, admiramurque fineratipne, aepræ timoré con-
fternamur,yt qui beliuarum more, q u i ratione carerirVra-
tiocinari nihil nouimus,excitabat, erigebatque naturali-
busalijs difeiplinis ; d ngula, quæ in rerum funt.natura de-
claransac diftinguens, &perfpicua oratione in prima fua
elementa reuoluens,. naruramquetum communem vni-
uer/orum,tumpropriamcuiufque; cpnuerdones quoque
rerum multiformes,arque mutationes ediflèrens; quoad
doârinæ fuæ, rationumque, quas partim d id ic it, partim
ipfé excogiraurt, perfpicuirate pro irrationali rationalem a-
nimis noftris fàciæ tocius vniuerd difpenfàtionis, abfolu-
tiffimæque naturx admiracionem iniccit. Hæc niniirum
illaeft fublimisac diuina difeiplina, quam omnibus ama-
biliflima docet Phyflologia. Qnjd nunc opus eft fàcras
mathcmaricascommemorareî Geometriam omnibus ca-
ram, arque indubiçaeam -, 8c Aftronomiam fuperna perua-
gancem: quas flngulas animisnoftriS, docens,infculpe-
ba tjaucin memoriam reuocans,autnefcio quid dicipo-
tiusdebeae : illam quidem, velut omnium plane funda-
mentum ftatuens, & quad badn tutiflimattf, inconcuflàm
Geometriam : per Aftronomiam autem ad fummaperdu-
cens, tanqüam per fcalam quand am ad coeios pertmgen-
tem , peruium nobis coelum vtriuiqne diiciphnæ opera
cfficiens.
Q u o d vero omnium eft mulro maximum,cuiufquégra- Ethica.
tialaborat gens tota Philofophorum, quad exvariaxcli-
qtiatum omnium difeiplinarum condtione, diuturnflque
Philofbphiæ ftudio,bonosfruâ:uScqfligenS,diüinas mo-
rum v imitcs ,exqu ib us tranquillüs& conftans animimo-
tionum ftarus exiitir. Et moeroris quidem expertes, atque
vt nullis malis yehemeptius cpmraoueremurjfed moderati,
ac fedarijDeiq; fl miles vereac beat i ,eius opera redderemur,
adnirebarur. Arque hæc curàbat, & agebatille, tum iér-
monibus proprijs, manfuefaejentibus ac d oà is ,n e c minus
neceflàrijs, quos de m onbus,vnæquenoftræ modishabe-
bat j rum vero non Verbis fo lum, fed iam etiam Euftis quo-
danaraodo regebat impetus noftros j ipfa fcilicec mo tio -'
num an im i, petturbationumque contemplatione atque
cognitione j ex qua potiflimum componi mensnoftrafo-
le t ,& a d r e tu rn , fttoderatumque ftatnroex confufotrand
ferri: vtcanquam in fpeculofcipfam intuens^, initia ipfà»
dbrafqué malorum j 8c quod à ratione alienum in ea cft *
Vndeabfurdæ in nobis affeâiones aeperturbationes exfur-
guntà & rurfùm, quæ ration is compos pars eiuS eft optima,
qua dominante, iïlæfà & pélturbationis expers ipfa perma-
nec i deinde hæc in fé accurate confidcrans, omnia qpidem
ilia , quæ ex détérioré nafeuntur, & nos velofFenduntper
intemperantiam, vel con trahun t & coarétant pet animi de-
ieétionem •, vrVoluptates, 8c cüpiditates,autTncerorcsac
timorés, 8c quæab his generibus malorum turba fu borittïr,
hæc inquam, reijçiataeprofliget*inciprentibus adhuc, na-
fcentibufqueoccurrcns, acné minimum quidefn erefécre
dnens j fed périmens ac defense veftigio : quæv cfo exme -
lioré,bonanobisexoâufitür,hæcalatacfoueaE,incipiertda.
laétans, conféruanfqué,quoadperfîciantur. Sicenima-
nim^î tandem innafei diuinasvittutes: prudentiam , quæ 1
hos ipfos animi motus difeernerç prima poteft, ex ipfls, 6c j
ex bonot um extérnprüm, malorum que,, d qua in nobis
fufit,fcrentra; & temperantiam, quæin eorundem ir.itijs i
reéte eligendi vim habet : 8c iuftitiam, quæ apta & congrua
cuique tribuft;&hprum omnium conferuatricem^ foi mu- j
dinefn* ;
Acribus
Infirm»'
Iftfifcilidinem.
N o n verbis igqur aflucfaciebat, quæ denuncia-
jn ?er‘ rcnt atque profiterentur, feientiam bonotum 8c malorum,
g j . vel faciendorum & non faciendorum, eflé prudentiam :
V inanis vtique atque inutilis hæc difeiplina, fl verba faétis
^at, fedj cateant \ vanaque ea prudentia, quæ non ea fa cia r , quæ
fàcienda d n t,n e c ab ijsquæ non funt agenda, deterreat;
fed folum cognitionem horum fuppeditet i j s , qui cam
pofsidenti qualescetnimus permultos. nectempcçantiam
rurfum, eligendoram, fiigiendorumque feientiam quan-
dameflé} qùam videlicet non admodum doceant cæteri
philofophi, ac precipue Neoterici t qui verbis quidem ftre-
nui fortefquerunt,qualesegoperfæpemiratus fum, cum
eandem virtutem De i & hominum, & D eo inprimis dmi-
lemin terra eflc fapientem demonftrarent : cæterum ncc
prudentiam, v t faciac quifpiam quæ funt prudentiæ, nec
temperantiam, vt ea eligat,quæ didicit »tribuere valent : de
iuftitia itidem ac fortitudine inaniter di fputant.
N o n d e fifte n o b isd e v ir tu tib u s ,vèrbisfolum diflére*-
bat,fédadopera potius incitabat : & incitabat operibus ma-
gis,fa6tifque,quam verbis.
R o g o autemPhilofophos, qui nunc funt,. quotquot,
noui ipfé & quos alijs narrantibus audiui j homines item
cæteros,vtquæà nobis nunc dicuncur,æquo animo acci-
piant. N e c veromeqùifquamhæcdicerearbitreturauta-
more erga virum, aut reliquqrum philofophorum odio:
q u o s ,fi quis a liu s ,& amare propter fermones,&laudare
ipfé volo ,&aliospulchertimadeipfjsdicentes audire: verum
hæcillorum taliafunt,vc fummaindc contumeliaab
omnibus propemodum afficiatur nomen ipfum Philofo-
phiæ, & e g b malim, pæne dicam ,imperitus plane c flé ,
quam aliquid eorum difeere , quæ ipfi profitentur : a"d
quos ipfc reliqua in vita accedere, indignum ducebam,
perperam fortafle id féntiens. N e c vero me quifquam vel
ftudioaliquo laudandiviri, vel vllo in extraneos philofo-
p h o so d io , hæc dicere fufpicetur :féd minora etiamillius
fa&is,ne adulari.videar,dicere credat, non verba & no-
mina, artificiofafque laudum occafloncs exquirentem;qui
ne adoléfcentulus quidem, quum populärem eloquentiam
à Rhetorç docerer, laudes cuiufpiam fponte perféqui pote-
ram, quæ veræ non eflènt. Qijare neque nunc laudare in-
regonus
olelcens
* ftudia
m
| U ftittiens I aliorum vituperationibus extolli hunc oportere
i S arbitror. Et virö fane iniurius eflém, fl aliorum vitijs, vt
ic fuie'
'licous.
_ D
pngencs
ï«nc «cm
p’umfapi
tous.
iuftitia'
quo.
Nfofcc tci;
pfùm.
Temperî-
& fo r
cicudo.
Gregorius
virtuces fé
adeptum
n'egat.
[aboru® maius aliquid de ipfo dicere habeam, beatam eius vitam
hicfi°ir~i conferre velim. non adeo fîun amens ; féd quod mi hi acci-
die,fine vlla contentione,nulloqüe orationisfuco confi-
tebor. Hic me primus a cfb lus , vt Græcorum Philofbphiæ
operam darem, bortatus e f t , fuis ipfius moribus vtmorura
dotftrinam & difeerem 8c ample derer perfùadens, haud-
quaquam adhuc, ab alijs Philofophis perfuafo. rurfùs confiteor:
n on red e id quidem, fed pæne infeliciter, non inquam
. N e c in multos principio incidi ,féd in paucos quofd
am , docére promittentes, fed omnes verborum tenus
philofophiam conftitufi'ntes. Hic véro me primus etiam i
verbisphilofôphari hortatuseft, cumfadis verborum co-
hottatiônem præuertiflét, no n verba tantummodo præ-
medi taca pr onuntians, quin ne eloqui quidem dignum pu-
tan s,nid puro atque fy n c e ro& d id a ipfà excquiftudcnte
animo id fà ce ret, taiemque féipfum præberej:onaretur,
qualem verbis eum, qui r ed e vidurus fit, deferibebat, ex*
emplum fane, dicere v o lu i, proponens fàpientis: féd quia
veritatemn o b is , non pompam&ornatum proraifitOra*
t io , exemplum quidem ilium fàpientis rtondum d ic o ,
quatnuis fi dicere velim, d vero non abfit : verum hæc nunc
oraitto. N o n exemplum ergo abfblutum { fédqui illu d i-
pfumfmitari arque exprimere valde cupcret, omnique ftu*
d io ,& alacritatc, aefi dicifas fit, fiipra nominum vires con-
tenderet ; ac nos porro 8c tales alios effingere ftudens, non
férmonum compotes 8c gnàros eorum, qui de animi mo-
tibus fiun t, fédd motibus ipfis ad opera etiam fermones
traducens, 8c cuiufque virtutis partem non exiguam, quin
potius vniuerfàm, fi capere poflémus, in ipfà nobis fpecu-?
lationeinférens: iuftaquideüi agere, fùæ ipfius priuatæ a-
dioniS exemplo ( fîdicere fasfic) quodammodo cogcns :
cui vt adhæreremus, nobis perfùafit t à muleis nos vitæcu-
tis, forenfîque ftrepitu penirus abducetis < 8c rtofipfos cir*
B i b l i o t h . V e i . P a t r . T o m _ . .
cumfjpiciéndos, aeverc ad res noftras agendas attollens»
N ô c nimirum èflé iufte agere, 8c hanc veràrn eflé iuftitiam,
prifeorum etiam philofophorum nonnulli affirmarunt-, vi*
cam priuacam, ÿç mihi videtur,ad beatitudinem 8c fibiipfîs,
8c alijs cornmodiorçm atque vtiliotem eflé fignificanres :
liquidem huius eft virtutis , pro m en tis , & ilium cuique
tribuere. Q u id enim aliud animas proprium fit, aut quid
ram congruum, dignamque quam leipfàm curare : non extra
circumfpcdantem, nec aliéna tradancem, neque ( yt
paucis dicam) maximam fibiipfi iniuriam facientcm : féd
intro ad fé fe conuerfàm,f^a fibi reddétem,ac iufta omni ex
parce præftanrem. Sic igitur ille iufta fairere yel c o a d o s , fi
dici fa s e lt, nosdocébac. Prudentiam vero nihilo fëcius:
fé cum eflé , &féipfos ijoflcvclle ,& c o n a r i,h o c videlicet
prædariflimum philofbphiæ munus & officium,quod præ-
ftantiflimo dæmonum vati vt fàpicntiflimum præceptum
tribuitur, Nofce teipfum. H o c reuera munus eflé prudentiæ,&
hanc eflé diuinam prudentiam, red e ab Anciquis di-
d um e ft , cum eademDei atquç hominum reuera fit vir-
tus ,]anima ipfà, tanquam in fpeculo féipfàm videre fàta-
gente, 8c diuinam mentem, fi tali focietatc atque coniun-
d io n e digna f i t , in fe repræfentante, 8c viam quàndam
verbisinexplicabilem,.vt ad hocdiuinæ naturæ confortium
peruenire.poflît, inueftigante. pari autem modo & tem-
peranter viuere, & fortiter: teraperancerquidem,hanci-
pfàm animæ féipfàm cognofcentis, fi quàndo ideicontin-
gac, prudentiam conféruando : earn enim rurfum eflé tem-
peranciam, quæ quafi conféruacrix quædam eft prudentiæ.
Forciter vero in prædidis omnibus muneriküs perfiftendo*,
nec ab illis vel fponte, vel v i vlla decidendo aut defleden-
d o , fed omnia , vt d id a fûnt, mordicus obféruando : hanc
quippe conféruarricem&cuftodem virtutem elfe docens.
Et fane iuftos quidem, 8c prudentes, aut tempérantes, fortefque
nos præ ignauia ac tarditate noftra,quatnuis o mnem
adhiberet operam, reddere nondum potuit, qui nec habe-
mus, nec prope adhuc attigimus vllam vircutem hominum,
aut diuinam ; longiflïmeque abfumus. nam maximæfunt
i llæ ,& excellas; & neutra comparai! po te ft, nulliqpe fàs
efteonféqui -, nificerte cui Deus adlpirauerir. Et nos ne-
que natura adeo præftanti lu mus, nec dignes çflé, qui con»
fequamur,nos adhucconfitcmur : vtquiperlocordiam&
imbecillicatem needum omnia fecimus, quæ ab ijs qu io -
ptima cu p iu n t,& ad perfeda contendunt, fieri oportet.
IuftiergoSc temperances,aut alia quapiam virtute prædi-
ti nondum fumus : amatores autem nos quam vehemen- ^ ^ H |
tiflimo amantes amore, quod ynum fortaflé præftariabeo tu fiuetun.
poterat, iam dudum fècit admifan^us hicvinutum àmicus '
& prælés : amorem nobis fùaîpjSiis yirtuteingerterans, tuni
pulchritudinis iuftitiæ cuius auréà'm teuerlà nobîs faciem o*
ftendit : tum prudentiæ omnibus expetendæ, & amabilid
fîmæ veræ fàpientiæ : tum temperantiæ præftantiflimæ»
quæ cft animæ conftantia, & p a x omnibus polfidentibùs
cam : tum fottitudinis, admirabililîimæ patientiæ, & in
rebus omnibus,pietatis,quam patentemvirtutum meri-
to appellant. Hæcfiquidemeftmitium,fîiiifque omnium
virtutum. A b hac fi incipiamus, facillime nobis reliquæ et»-
iam virtutes Àcrefcent; fi quod hominem vnumquemque,
qui modo impius& voluptarius non fit, parare fibi opûi:-,
t c t ,v t amicus familiarifque fit cum D e o , nobis ipfis expe-
tentes 8c afléqui ftüdentes, reliquarum fimul victuram cur
ram ampledamur, v tnon indigni, nec fquallidi, fed omni
virtute ac fàpientia, tanquam bond quodam du d o r e , fà-
pientiflimoque facèrdote fépti, adDeum accedamus: fi-
nem fane omnium non alium exiftim o -, quam pura mente
ad fimilitudinem conformatum, accedere ad Deum, & in
ipfo manere. Prætercæteram veroinduftriamacftudium,
illud, quo in Theologiæ dodrina Screuerentia nobis infti-
tuendis eft vlùs, quibus vèrbis clqqu^poflîm, aut ipfbsviri
fenfiispenetrare, quoconfilio & appat^tu omnes d eD eo
férmones arque féntentias edifeere nos bellet, fédulo ca.
uens, ne vfpiam in re omnium maxime ^éçeflària, hoc eft..
in primas omnium caufæ cogniriotic , pënc|itarcmar- Phi.
lçfophari ergo nos ita iubebat, vt omnia,quotquot extant^
Veterum tum Philofophorum, tum Poecarum feripta coL
ligéntes, nihil ortmino téijcèremus,, nihilque tepudiar-
;Qüà ifat1
ihödo in
Jheologi*'
cis,acMc-
taphylîcis
•fus lit O a
rigcncs.