al. prone-
pOtCffli
Shmlë^iuddam in Sicilia fecit E n e a s ; cumiconditx vrbi,
Aceft« hofpitisnomenimpofuit.vteam p o f t raodumlaj-
tus,ac libensAceftes diligèrct,augcret,örnaretvHo c mo-
do rcligionum,cultus fui'pcrorbem t e t r i Iupiter ferniua-
uit;& exemplum cajteris ad imitahdum dediti Sijueigitur
a Meliftèoi ficut Didymüs^colcndorüm Deorü,m ritus ef-
fluxit, fiue ab ipfo gupque. Ioue, v t Euhémèrus tiadit i ’de
tempore tarnen cónftat, quando Dijcöliocepcrint. 'ltóé-
lifleusquiderh m dltum anreëeflït i r a t e ; quippe qui edu-
caueritlpuem, * ftepotemvEt iccircofieripoteft j vel vt
a n tè ,'v e ladhucp ü e ro ló u eDeoscolereinftituecitVid eft
alumni Fui matrem,& auiaml Tellureïq’jq u i fuit Vranicó^
iu x ;& patrem Saturniitn i&s ipfe h o c exemplo,acqj inftithf
to louem ad tahtam fupérbiam prouexerit, y tp o fte a fibi
diüino^hor^fces auderetaflumere.
.. S " 'g h o. ttr i a ..,'
a Inaperto factificant.] Habent libri imprefi. In pplerto fa-
crificaht,legendumeJtexantiquo,atquealiis codicïbus nianuftri-
ptis, non astern inaperto.-, quiaiUud conduit cum ipfa dea, quffe.
tant open occult ah at.
V e Vanarumjuperjlitionum atatibus & ^
C A . P V T X X I I I .
V n c qponîara vanàrüm lupèrftitionum originerft
deptçhendimüs: fupereft^vtetiam tempora cplljga-
L C O E L I I LA
C T A N T 1 1 FÏR.MI ANI , DI VIn
À r v .m I n s t I t y t i 'o -
D Ë O R I G I N E E R R O R I S , L I B E R I I .
DeDeiobliuioné,
■ * C A P V T v L
^ î ^ Vanquam primo libro religiones deontrn
falfas eile mqnftrauerim'i quod ij, quorum
;||l ) vatios*, dilïimilefque cultus pervhiuerfam
terram côtifènfus h orninum ftulta perFua-
lîoneFurcepitimbÉtalesfuerint;fun<ft|q-,vi-
ta jd iu in i neceftitati morte concéfftnM: tamébé quà du-
b itanö relinquaturj bic.iècuhdusliberFont'em ipfum pa-
lêFaCiët ercorum;ëau&{q, dmnes expli(^biç,Jquibus dece-
ptihominësi&primitiis deoseflé crediderunf,<Stpoûmo-
diitnînueterata perfoafîqneln fufçéptis prauiflîmc religio*,
nibus perîeüeràrünç. Gçftio eninv <t*Cônftantine Imperà-
^r,cônuîdisinani(},us?& hqmin um imp ia vànitafe aete-,
*<5fca, fingulâtis p i i aljfer^q ipa.iéft^tem fl'ulcipiens v tiliu s ,
& mâiusomciiim reuocandi ftomineS a prauisitineribus,
gratiam fecumipfos rèdueettdiihé^(yjquiclâm|>^.
lo fop hi fa tiu ht) ranfoperedeFpician t-, n é v e ïè infirm o’s ,‘&
L _ _ .. /1.HA n m ê ê ê ê . w M R U ■ ■ ■ ■ . . . . . . mirai'ih i ) 1. ro
mus,per quæ^uerincilli,quorum rhemoriaxolitpr.Theö- | fûpëruâcuos,&fcÜftraomriifio''natos purent. Q u ,i Opinio
‘ philusm lib röd etemponbu sadÄ uto lyctim fcnpto ait.ip plfc'fbfqj ad vitia com^ellft. N äm ^düe^ftimànti'iiqlli Deo
hiftoHafuâThalumdicerej.qiiod BeluS,qôem JBà.bylônij, j r iö s e iftx u r^ ja u t^ ^m o r ’teinb ihilcuèfutüróS : to to s ïè
ôc Aflyrij colunt, antiquior TToianobeUofuiftöftiuenitur'! libidinibusad<iicüntj& dum licëre fibi putant,hàuriendis
cccx?xi.ânnisVBelümautemSaturnoæqualemfiiiiIe^Scy- Lyoluptat^usfîtienterihcUmbunt, perqqasimprudentes
trumquevnô teriipOrê adôlëuiftè. C^ödadeb-vërumeftJï|4 nlaquèös morfis’ihcurrunt.igno'rant'enimj'qüifît homi-
v-t ratione ipföcql]igipoifir.Nàm& Agarpemnoh, q u i g e is tatip^qifamihterière ycllççt: in primis ©eum fuumaqu
epron epotesj& Vlyftès eodemgradu pröximu^Fuiti.jtnentisam^a^Tu'àsborifub&rnefentimoftifeÉaSlibidiriü
’ ' ' ' * volüptâtesnônâppètererit:l deniq^|eipros magni arftimaren^
Priamus quidemlöngaïerie. fedauifto^es qöidaih tr^dur'.
Dar danurn, & Iafium C oriti filiös fu iflè,n on Iöüis. iN e c
eni_m,fi ïtafuiflèt, äd vfus impudicos Ganymedem prone-
pötem fuum habere pötuiflet* Ita'parenribusjillorum,
q u o s fuprahotfcinaüii fi congruenter annps diuidas, nü-,
merus conftnfciet. A b e ^ id io ä u t em T r o ia n i vrbis cql-
ligunturanniMxpccLxx.Exhabtemperumi:atiQhemani<
fe ftunie ft, ante ahnos non amplius quam md ccc. natum
efte Saturnum,qui delatorOmnium^DepfcumfuifeNon erg
o ifti glorienturlacrOrum vetuftate t quorum d i örigoidc^
r a t io ,& tempora dèprehenfa^dht;Re{hntadhu|:|fiqua, ^
quEeadarguendasreligionesfalftsplurimumvalentï^Sedjnarnenliuicimpietatihominum po flèc y cn ia co n c ed ifio -
atq;intëUigerent,plüsëflè in hOmitiè, qüâm Vide^
tftirscuius vim, cO nditi onerrtqjnp n alter *po(lè retinerijni-
»fi t i l l t uni yen pare n tis fui d ep oilta prauitâte j fuFceperinr.
pquidem,fiçii.t oporret, de Fummayerunïiipenumero co-
gitafts,ädmirärimleo>maieftatem Dei fingiilatis, quæ co-r
tinet^egitqVo'mniaiin tantàm yeriîfle öbliuiönem; vtquæ
Fol'âcôlidëbeat^lôlapotiifimùmn^lfgatur;hbmtnesau-
temiprps^adjantàmcàéçîtatemeljft^duOtôs.j-yt v e r o ,à c
viuo D eo mortuosbriferant,terrenosautemi interraque
(èppitos, ei præponant, qui fi^idator ipfius terræ fuit. Et
al iuaoi-
ftates. mm - ( 'al. ;p,ofGül*
iam finem façerelibro decreuijne modum excedat. Ea e-
nim plenius tunt exequenda j'vt omnibus refiitatis^ ^quaé
veritati videnturobftare,Homines,q u ibonorumignoruh-
tia vaganturincerti, ad religiortëm yeram poflimusi ïm -
bueré. Pri mirs autem fapientiægraduseft,,/alfa S te llig e -
re^fecundjus, vèra cognofcere. Ergcfapud quem hæc pfi-
mainfticutiohoftraprofecerit, qua falfadete^imus/exdi-
tabitur ad fe c i cognitionem, qua nulla eft homini iucun-
^ dio r voluptas: &erit iam fapien tia cæleftis difeiplinæ
: dignus,qui ad cognolcenda cætera lib
e n s , aepatatus accef- - ’
• ■ ie rir... ; *
ÿ •
m n ino ab ignöräntiadiuini nqmi’flis yeniret hic error.cum
vero iplos deorum cultores ftepeVideamus Deum fummü
& cönfiteri,‘& praedieare:quaiif fibi veniam fperarepoifint
impietatis (ile, qui non agnofeun t cul t um eius ,q u c p ro r -
fuaigrforariab ho'minefas non eft ? Nam 8icumiu'rarit,dc
cum Optant; de chm gratias ^gutit: non Io'Uem, aut Debs
m ult OS) (ed ß e u mn onvin an ti adeo jp fa v eritas , cogente
h§tura>etiam*ab inuftis peOloribüs erurhpit,qiiod quidem
h ö n fa a u n t inpro'fperis rebus.Nam tum maxime Deus ex
memoria homihumelabitur)'Cum benefieijs eiusjfruen-
tes, honorem dare d iu in i indulgentia: deberent. A t vero
fi qua neceflicasgrauis prefterit ttunc Deum recordantur.
fi be lli terrördnf rem tien t, fi morborumpeftifetavjs Incu-
buerit, fi alimenta irugibdS longa ficcitas denegauerit, fi
fieua tempeftas,fi grando ingruerit:ad Deum * confugiüc,
a Deopetlturauxiliü,|DeUs,vt fubueniat, oratur.fiquisin
mari vento fieuiente iailatür: huc inuocat. fiquis aliqua vi
affli£tatur:hunc protinus implörat. fiquis ad extremam
mendicandiheceifitatem dedtt(5lus,viä:unipi^ecib. expp-
fcit:Deum folum obteftatur» di per eius diuinum, a tquev -
riicüni f numen hominum fibi mifericordiam quxrir.
Nunquam igitur Dei m eminerunt,nifi dum in malis fuhr.
Poftquam metus deferuit, &jpericuia receflerunt: tum
vero al acres ad Deorum teaapla concununt,his libant,his
al. coni*
facrifican tihos corönant. Deo aürem, quem in ipla hecef- j^ftmttlachra : quæ àuç mortuorùm, aut abf^ntium moni-
fitate implorauerant; ne verbo quidem gracias agunt, ad- I menta funt ? Nam omninó fihgendaium fimilitudinum
eoexrerum'piofperitatelüxuria^exluxdria&verOfvt vitia^ ratioiccitco abhominibusihuentaeft , vt poflet eorum
omnia,;fic impictasaduerfus Deum nafcitur. _QüananT- f f inemoriaretineri ,• qui v el rtiorte fiibtfaifti ; vel abfcntia
iftud e x caufafierï puternus ? vnüi éfle aliqu¥i^perBerfiihi fuerant fepaiativ Depsigiturin quorum numerorepone-
^poteftatem,qu%verkatis;fit feihper inimicâ|q£tæ hümaniÿi
’erroribusgaudeat, cuivhicum, acOërp.ejuumfitqpu s ; *
effunderç tenebraSjdihommum fcicare mehte^ne luceöi
videant,rie d.fniquein cæium afpipdnt,acp^tufam i co.r-
poris fui feruent j Oui.us originei^ fuo loeó.naiTabimuS:
nuncfallacias arguamus.. Narp cum eîéteræ anima'ntes
p r o nis cptp o rit) us ih hümüm fpè<fteik, q^ a ra tip hem ,â b
iapien d àm n dh a'ccepéVuntjnobisaütemftat^srcâiuslùb-
limis vultus ab artifice Deo datus'fît: apparet;iftas religip-
hesdèorumnoneÏÏèrâtionishuman^quïaôdràanccæie-
fte animal ad venerandaterrena. Parens enim noftenilléf
vhüs&Tedus-,-curnfingerethom.inem;f. animal incellrgesf
& ratioîlisxapaX: c ^ enirnüerp ëx humo * fubleuauitsàd
contemplationèm fui artifici^ërexiR qu od optimè in gV
niofus poeta iignauic. '5 ' ' #
F r o n aoe cum jp é â fa am m ^
Os h om in ifié li^ ^ iC a lùm ^ v id e r e
Iußit, & erectosadfider* tollers vultm.
Hinc vtiqûe ZïS-çutt?!/ Graeciappellafunt, quOd fiirfîim'
fpeâet/lpfiergD^^iibi'renunciàftt,feque boiîfinàmnpnfih^
abdi can t ,q u in on furfii m afpiciu nt, fed d eorfum, ni fifo r -
rèidipium, q u o d r e d i fumus j finecaufahomini accnbu-
tum purant. (pectare nos cælum Deus voliiic, vtique non
ftuftra. n a m ; & y i d é r £ j
ie«^nobispjopriëdatumeftcBümEigidis,âôftahn
ti^xii y t reiigipnemibi quærarpu^ y tD c um , cuius fedès
mur-, q u o d b r ö fe ^ a n O f ïfe it i quires, àutIfpidem ,qüæ
func fertena,ve¥eraçùr, eft âittpm prauÿfiîmiîm, eùmratipr
corporiyreifa fir.qpod eft cemppralelipfiim ye4è,ànk0ûV.
qui eft æcernùSjHumile m.fien; cùm f ig u c a ^ iteruSpibii
liud fignifieenfyhifi ndçtttem hpmîhis eo fpeiftaTë_opoïtè
re,qu o vultum; &animum ram r.cOtu JpxIïèd^eberèfquaRii
cOrpiisj ^ n e id, çui dominâridepët)itnltêwir.V enim KO-1
,mines diîhomihisfdi, & rauÔnisbblitijoailcis iùosàb al-
tod e iJ cH in r^ fo lp q u è tle figün tja tq u e^ pp eràdigu .
torum füdrûm-quâfi quicquarheflepoffit artifice füb
iüSi '
S; p i« ö l ï. a . .
a :Coriftantihe Imp’ërator.Jsirwt iriprificipiojliXitß ß jh d u iß '
buslibris fa n â t SaluàiorUy&ïnquïn^ ŸMcanis, eaverba non ha-
hentur, fed paruin refèïtfjïaddantâr, modo fftamus qüid in anùquis
codicibusreperiatur.
b J Cotpoxisfu?feruent,.euiusprigmemfuo loço nàrraui-
mus v1 u n;cïal|àei|s,arguam us<-]* Uanc pofteriorem cîaûfUlam
addit codex antiquus: qua, quia elegâüs «/?,<£* cum rede q u i agitur
aptecongniit\të.itè mifnaddita videiur.;, ■ ' ;
c E’nitnuero exdiümp fubleuauit & adjco n ré mp 1 ati o-
v fr à ex hump fift>Ieüatum adeon-
templatione m , habent anùqu tis, p i i codices Vatictftti,qÜod
m ib ip r à ^ tu ffq t^ e x f^ e r j^ ^ e o ^ h ti^ fiife 'iM M em '^ tum '
necejjarium fuit.vti perbofubleuauït,&adiérecopulam & i
DefimtiUchns, & veto Detßmklachro & >
cultu, y ' ; ;v
V - T ; . I L
QVlÆ igitufàmentialîft, au^pa fingerë^
modu miti ïnSantjaut timete, q uæririxçr yi r r N b u i^
(a, in qu iunt, timemus, lèdeoS; ad quorum imagi.nem fi-
d a , & qu tirum norninibus cön fëcrttajfunr.^NenTpetid e o ‘'
timecis, quod eôs eflê ihïcatlô àrbitràftu^x ^ f b i | e i^ p , fi-
dij fuhr , aliter fieri poteft. ’ Cur igitur ocuios iiraelum
npUi.tollitis î, & adaocatis deoruni nominibus , in aper-
to facrificia cclebi-atis.? Ç u r ad parietes; &; ligna, & lapi-
de/potiflimùm, quàm illô fpcâ:atis,:vbi eoseUe^edifisJ
mus?y SiinmoftuorüiTi rqu is tam ftuftusi v tco la t ? Siiti
^roientium: cpl®hdf ergo h ö n fim t; fi nec vident qua fa c i-
; mus-neeaUdiunt; quae precamur. S i autem dii ablentes
; efle'choh j^pftbnr* qui, qu oniam diu i n i fiin t, in quacunque
^mundip^r.eßierintjvident^&audiunt vniucifäifuperua-
i cuaergoiuntfimulacluä^ 'illis vbiqueprrelentibus; cum
^fatisfit%üdientiumnominaprecibusadupCar£i Atpnim
" prsefcntesnpnnifi äd imagines fuas ad fun t. It a plan e; qu 6-<
l ädm oaupi' vudgus exiftiffiat mprtu oru m animas cirfa turn
u jo s , & £ p fp drum.fitptum reliquias oberrare. Sed tarnen
poftquam Deus Ille pr^fto eflOccrpitjiäm fimulaehrb
i m opus ßöptft^ Qusero enim, fiqijis imäginem bomi-^
nisperegre conftituri coniempleturlarpius, ? v te x e a fo -
iatiuni capiat aoientisfm um idem fänits eile videatur, fi eo
reuerlöjätqiie prajie'ütrb , in eontemplanda iraagine per-
feueretfeaqUepotiifc,quarfyipfiushominis aipeOlu, frui
velit ?f Mihrrob pqrfe^ö. * Etenim hominis, imago ne-
ceflariä tuitfyi detur,-c,um pro cp 1 ^»e ft;(uperuacua futura,
cum pf*ftÖ eft.: De i au te m,- cuius fpiri tus ac n u men . vb i|v
>qpediffulum, abefie nunquam.pdteftj ftmper vcique i-
magö fuperüacua eft,ied yere-Utur, n e urnnis eorüip, reli-
gipiDanisfi r^ & y ä n a, fi qihii in prxJenti videänp, quod a^,
dorent;&ideoiimula chra con ftitu unt, quee quia mpr- *
tuorumfuppimägines:fimiliä mbrtuis iunr. omni enim
fenfu carent. Dei aurem in ajt'ernum viuentis yiuum , &
lenfibiledebec efleiimu/achrum. quod fi aii militudine id
nomen accepir; quomodo pollim t iftafimulachra Deo.fi-
[milia iu;^icafi,v'q u « ? .mibil fenqunr,necmoucm Ita-
que firoulachrpm Dei non illudeft, quod digiris hominis
Ppxl^ide; aur ^re,aluve.rnateria>fabricatur y led ipfe ho?
mb: quohifm ^ fe n tit, & n iöuctur|&mülfas:magnäfque
-ä(ä^onesh:äb et.Hec,iätel ligut uotniues ineptifilmiyflupd
file n tire fim ulaynrä^&ai^bpen pp ifen t; y ltio adoraturä
homines fuifienr,a v' quibuslunrexpolica: q me client auc
inculfUs, & horfidis lapis j-aur materia informis' rudis; ;
nifi futflent äb-hofnine fpcmata.Hdm o.igitttr illbru quafi •!
parens putandus eft, per cuius manus nata (unt, per quem i
jp ceiemffigu ram, pplcliritüdihem habere .Caeperunt. E t j
ia eo meliöreft,qui fecit,quam illa,qua:fadlaliuir. Ec ta-
men ft(ftofbm ipi'um nemp * dufeipit , aut^veretur. qu^
Jfe<ft,’tiinet, taaqpam plus poflit eile in opere rquam ih o.-.i
► pificl. Raffte jg itü r Seneca in libris morahbus: Simula-
phräjinquit,deorum venerantur:iUis-fupplicant genu po-
fitöyilläadqrahti illis pet tqtum aflidentdiem, autaftöit;
illis ijipem iäciuht, viCTiraas cjedunt^& cum hsec tantope-
refiufptciant:febros|quiilia fecere,contemnunt. Q u id inter
fe tarn co ntrari um, q dam ftätüarium deipieere.itatuam
addräre; & e ’um n e in cbnui(ftum quidem admittere , qui
tibi debs faciat? Quam ergo vim, quam pbieftatem habe-
■ |e pbitunt;eum ipfe* quifecifilla,non habeat? Sednelucc
quidemjJare his potiut, qme häbebdt} viderej audire; lo-
qui- rnpueri. Quifquamne igitur tarn inepcuseft,vtputet
äfiquid ef^infiraulächio-Deijin’quo nehominisqüideni
qiTftqfiam eftp'rater v'mbram ?"fed h i c nemo confiderac.
In ^ E i fpnt eifimperfiiafione: ac rnentes eoru m penitus
fu cu ftiftpititii i* perbiBerunr; AqoraPtergowfehfibilia,
q u i ^ntiunt^ irraiibntbilhi, qui fap,iüntivexanima, qui vi-
iiUbr,ierrcna,qui oriuntuye Iuuat.ejgd,velu;tin ali-
qua fublimilpecula confiirutum, vnde vmuerfi exaudii^
illpd^roclar|iafe, '
I faleßfton inanes.
CsUimpdnusihtuemiuh^deuiuSlpe^tacuIum vös^ex-
cilau)t4 jle?'aitife.x^4 erusDeusJneyQbisfub'limetnvul-
tum iJeditiyos in:f%i^mcuruammi:iA)s altasmentes, &
äd iA , oät.tem füum cum.cQmönbus iuiseretftas, adinfe-
rrora deptimitiSi tahquam vos peeri^ar, iion quaarupe-
des efle natps4. Fäs notj e ft, cxlefteanimal cum terrenis,
Q iiid fib i tèmpla ? quid a r i v o lu n tf' quid detlique ipfa \ ind^rramquer:yergentibus * vertan, quid.vos beneficijs
~ ■ ~ 1 • v ? ■ ' c; v ■ /cælel!;i“
-r- Æ
E
al.8c
al & tarnen.
1 «/.nee.
§ G f
«/.homine
aLcpio.
«/.fulpicir.
H
«/.fuccum
«/.veftcr.
«/parentcm.
a l COX-
quad.