B
»/litiga-
toribus
a i qu2
ni. hase
haturacongruenter viüére: quorundamStpicorum,vii>-
tutetn requi.Anftotel.es in honéftate, ac virtu'ce Ijimmijrri
bonum collocauit.Hæ luntferè omniüfèntentiæ.In tanta
diuèrfitate quem fèquïmur ? cui credimus?P are ftih om-
nibus ari&oritas.Sieligere polffinhis,quod eft mèlius;iam
non eft philoïbphia nobis neceflaria ; quia làpien tes iarrt
fut»us,qui de lapientuiu ftntentijs iudicemu£ Gum verb !
difëendx (gpienrixcaufavëniamusi quî pofliimus iu d ic a - :
re,api nodura lapere cceperimusîmaximecùm prçfto aflit
acaqemicus,qui nos pallio retrahat,ac v ete f cüiqüàmerè-
derc;necrainenafferatipIp,quodIequamuf<
1 ,r ' Defutnmo bono >& an'tmi & corporis volupta-
• * tibw,&virtutCi
1 . G À P ,T V l l l i
/ " \ V id ergo lupereft ,a riifi vt pmiffis* ligationibùs fu-
V^friofisy ac perrinacibus, y éniamfts ad iudicem ilium ,
fcilicet-datorc-infimplicis, & quietae laftiehrix?* qui non
tantum fornrare nosjaçinducerein vianvpoflit;verùm et-
iarn dé controuèrfijs iftôrum ferre fentenriam.* H ic nos
d ocet,quid-fit hominis veruiti, ac fummü boriu m.dc quo
prius.quànidicereincipiojillæorhnes fententiç (ùntrefel-
lendæ > vtappareat, neminemillorum fuifle fapientem.
C ù ih d c officio hominisagatur;oportet fummum fummi
anipaalisbonum in eo donftitui,quod commune cum c x -
teris animabbus elle non pô flît.Sedv t féris dentes,armen?
risçornUa,Wùcribuspennx,propiiafuntific hommiali-
quidfuum debet adferibi, line quo rationeth fuæ conditionis
p ra ftat.Qui vqluptatem cum honeftate iunxerumïcömunionëmhadëffiigerev
repugnans bonum ;quoniam quivoluptatideditus èft,honeftate
c a r e a t ,n e c e f le e fe ju i honeftäti ftudetjvöluptate.
Peripateticorübonuninkhium m ultiplex,exceptis animi
bonis,quje ipfe quajfintymagna contcntio eft : cohimune
cum bêlluis poteftVidéri.i^am corporis bona,id eftjfnco-
lumlUs,indolenria,valetndo,n6 minus liint mutis^quam
hominineceflaria;3C nelcio,an etiam magis.quia hbmo &
medelis,& minifterijs fubleuari poteft,muta non poffunt.
Item,qua: appellant fo r tun * bonae bona?nam ficut homi-;
ni opibus adVitam tuen dam,*itaillis pneda,&pabulis eft
opusUta inducéndo b rifiSm,quod non fit in hominis po-
teftate>tótum höminé alienWditioni fubiugarunt. Audiä-
mus e tia b ZenoneiUinam is interdumvirtutfcm fomniat.
Summum,inquit,eft bonum,cumnatura confentaneè vi-
uèré. B^lluarum igitur ripfjis moré viuendum eft. Nam
qmeabefïè debent ab homine,in his*omnibus dtprehen-
duntur. voluptates appetunt, m etuunt,fallunt,infidian-
turmecidunt;&yqudd.adrem m axitnèattjnet, D,eum ne-
feiunt. Q u id ergo me döce t,v tyiu am le.cdndum natura;*
jquiaipfa in dëtërips prpna eft; & quibufdamblandimen-
- tisIbnioribusin vitia prajeipität ? * Sedvfi aliammutorums
alianïhominis d iciteflenaturam ; quod homov ad virtu-
tem fit genitus : dpnmhi.l d ic it: fed tarnen non erit defihi-
tió iumm i boni.qpia nullum e ftanimal, quod non lecun-
dum namram fuaffi'yiuar. Qiu'fciehtiam fummuffi b.p-
n um ftem aliquid hoir.mi proprium dediti fed feientiaiu
alcerius reigratiahomines appetunt ^non propteripfam.
Q^is enim fcke contentüs eft,pon expetensaliquem frutemus,
amittat.Nam qu odv iu end i^u t generandicaufacla- ^ . . .
©lueruf}t;fed e ffeceiunt
tum eft omnibus ; e ftquidem bonum naturale, fummum i 6fcum fcientlæ îA r te s ideo diléüntur^y;texerceantuf,exer-
tamennon eft; nili qu ode ft vnieuiquegenenptoprium. centuràutem vel ad lûbfidia v it*,.ÿehàd voluptatem, v cl
S ap kn s e rg on o n fu it, qui lurnmum bonum credidit ani- adgloriam. N o n e f t jgîtùr fuiriroam bonum., quod non
mivoluptatémjquoniâmillaluiefecuritas, fiuegàudium | propter fè expetitùr* Q u id ergo ïntereft- , .vtrum fçieri-
eftjCommuhis eft Omnibus. Ariftippo nerelpondendum ftiam fummum bonum putetnusj an ill^ipfa, qffiefeientia
quidem ducojquem in corporis temper voluptates-ruen- ex le parityideft, viétum, gloriam, volüptatëm ? q u x noh
tçmmihilquealiudquàraventri.&VeneriferuientemjBe- ilu n th pm in i prp pria , & ideoneffiumijïa quidpm pona.
minidubium eft,hominë.mnon fiflte.fic enimvixit;vt ni- Narn volupta tis, & vûftus appetentia non hôihiniîblüm,
hilintereum ,-pecudemque3 iftaret-,nili vnum; quô'dlo- led etiam mûris irie-ft. Q u id cupiditas glpriæ t bonne in
quebatur.Quôdfi afinp,aiit càni,aut fui facultas loquen- j equis deprehendrtur,cum v id pre s exultant, v i& i dolent?
ditribuatur,qusërâfâaeâb his,quid fibivelint,cùmfoemï- j Tan tus amor laHdurtiitantd eft vittoria curai
nas tamxabidè confedantury vt vix diuelli queant, cibos . Necimmeritofummus poeta experiendum elle ait, ^
etiam,potumquenegligarit;cur àuc alios mares violehter “ E£quùcutquedolor vtfio,qu&gloriapàbn&..
abigant,aut ne vi&i quidem àfeliftantjlèd àfortioribus 1^- : Q u o d fi ea,quæ pariefciçnri^,communia lu n f cum alijs a
pe côtriti, eo magis inledentur;cur nee imbres,necfrigo- j nimalibus noit eft’ergo lummum bonùm fçîentidrPrîter-
ra .pertimefcant;laborem fiifi:^>iant;pçriculum non reçu- eanPriinediocrefc huiiiS* difpptatiPmxèftyitium , quod
iènt:Q u id alïud relpondebunt,nifi fummum bonum eflè feientia nudaponitur. Incipient en im .^ ’béàtiofei^vfderi;
corporis voluptatem earn le appeterë,vtafficiantur liia- qui artçm aliquam I ç ie r in t, immo^veio qui & res màlks
uimmisfenûbus;eolque elle tanti,vt alfeqüendpmm eau- Içierint,vt tapa beatus fit,qui venéna didieéïit temperate,
fa,nec laborcm fibi vllüm,neç vulnéca, nec mortêjplàm quàm qui mederi. Q u » ro ig itu r , ad quàin rem ïciemîâ
reeufandam purent. Abhisneigiturpfæèeptayiuendipe- j referenda fit? lia d caufas réramnaturàlium; quaj-Beatimantibus
qui h o c idem fentiu nt,qnod ahimç ratfcnis exper-
tes? Aiunt Cyrenaicijvirtutem lplamex eo eflèlaudadam,
qupdfic'efficjens voluptatis. Verum inquîc obfccenus ca-
nis,au#fusilleJutufencus:Änam ideo cum aduerfario fumtudp
erit mihi proppfitâ, ftfciéro vnde Nilu soriatP r, vél
quicquid de céèlo Phyftçi délirant ? Q u id , qu od eatufti
return n o n eft feientia, léd * opinio; quæ pro ingçnijsivar
ria eft? ReftatjVt feiènria bonorurh,ac malorum ffimmpni
rri^yirium contentione depugno,vt virtus mca^ariat mi- bonum fit* C iir ergo Icienriam nîaluit,qùàm ipla-m lapi-
hi yoluptàtem;cüiusexpefs fimnecefle eftyii viétus ab lceP i entiam fummum bonum diceré ; cum fit vtriufquè ngrii-;
ferp. A b h is ergofap ere di fee m u s, qu o sape cudibus, ae j ficarip£&: vis eadeffi?Nemo tamen vfqueadhutfummum
belluts non Icncentia, led lingua difeernir ? Priuarionem-: bonum dixit,elle lapiehriam. qu od melius d iti pPtiiit.
doloris fummum bonum putare,non plane.Pcripatetico- j Nam feientia parutn eftad bpnum fu,fcipiendum,malum-
rum i ae Stoieorum, fed Gynicorum philofophorum èft. i que fugiendum, nifi accedat & tirius; Multi enim philo-
Qu^iscnim non intelli^aty ab ægrotis, & in aliquo dolore | lophorum , cùm de bonis,malifque diflereient ; aliter ta-
p^Plitis efté hod difputariim?Quid tarn ridieulum,quàm id j men,quàm loqùebântur , nacura cogènte yixérunt r quia
haberoprofummobohb,quod,medieuspoffitdare? D o - j:virtutecaruefunti Virtusautem cum feientiacoriiuïiifta,
lendum'eftergo.iVtfruàmurbonoj'&;q'iiidémgrauitér^ac I eftfapienffa.Sûpereft,v t c ^ e t iam rèfcllamus,quiyirtu-
iæpe;vt:fit poftea,non d plerc, jùcundius^ Milerrimusëft ten} lammum bonum putalierunr,in qUa.opirtiorte éri.am
igitur, qumuuqüàmdoluit * quia b o h o ca ïè t. quemffios J M . T ulliu s fu i t ', ,in quo multurii iricphfideratffueriint.
reliciffimumputabamüs,quia'malp C-aruit.Ab hacvanita- I non enim vktus ipfaeft fummum Do.uumjlèdelfeâriXjfië
,tenonlon^è abfui:t;qui;;^mnino nihilid:t)lcre, lummum Iraaceteft lummib on i ; quoniam peruétiiri àd illud fine
bonum dixit: Nampr’^ e i ^üod^orini’e animal doloris eft 1 virtute non poteft. ;Vtrumque inteileiftii eft fàçile:Qu«éro'
fùgiens^quipotefc&bi hoc bonum'præftare, quod nobis enim,vtrumnead prseclatum illüd bonum facile perue-
vteueniat,nihilalhrd p o '^ h u s quàm optare ?: Summum nici •pucent ; ah .ehm difficultate, ac labore? Expédiant
autem bonum nonppteft efficere quenquam beatuih^niQ acumen fuum» erroreniquc defendant. Si facile a‘d iiludy
fempërfuer-iE inipfiiispotëlfcaté.hocautem^^ph^Virtusho- ac fine labore peruèniri poteft ; fummum bonum non
mini,non do6trina,non labor,-fed naturaipla cundlisani- | eft.quidenim noS cruciemus.quid Corificiamus enitendo
dîèbus
pcom;^|
fèiiM'
diebiis, Schobtibus .#uandoquidem täm ih promptu id ,|
qupd qua’ rim’tis, iaGet;v|illud(pilibet<i fine vllappViten-.
tione anim}.Mepretienrddt. Sed fi commiine qu oqu b, a c j
mediocre quodhbet bonumnoh nifi laboVc alßqüimur;
quoniam bofibrum natura in\rdub:pdllEäeft,'malbJruni'
inpraecipiti':.fummb igifur lab ble fimmium boniim alle—
qui necefle eft.vquod li VQriffifiiutn e ft: ergo'altera virtute
opus eftjVtperueniamusad^eam’virtutc, q u x dicit ur fum-
mumb onum,quod <|tYncohgruens? &abfixrd'um; ^t vii^';
tus per feipfamperuenia c ad feiplaiii..' S in o n potent a d V K
lum bonum nmperlabprem perueniri-rapparetvirtütem
eile,per quamperueniacur: quoniaminfutcipiendis,per-
rei^ndilque laDpribus,Yis, ofljeium qtxe virtutis eft. _
Armmuitf,Bohtfm non poteft eile i d * re propter quod >iier <
ce.lfe'eftjd^liudpemehiri..^<«]lr> c u tn / g h o f^ n t^ u id
efficeretiyirtuS;, aiftfquo tenderly:.} hbn^ftiusaiitemnthil
reperirent :^ :^ IpB ferii^ hip0B S-v ir^ tisd öm t^ ^vaft6
nulloprbpofitoemoliimenxo,appetehdamclledixeiunt«
.«hönumtlj^cMihtuenini,.qtfbd'^iibiä(digerefitrAn-i':!
ftpteles al^IjshQn’lpnge receffitTquiyirtucim cum h eme-
ftate fiimmum bonum putaujt^qualivlla virtus ppfltmel1,
fe in hon efta jac n o n , ft quid hahuerit tfirpitu'din«,virtus
eile definatvfedvidit fieri p o ^ v t de vircut6 prauoiudicio
maleleiitiatur, & 'idepe x iftim a c iö n ih om in üm ^
dumputäüif. q ü o d q Ä F ^ it, arecto, bbno^ue difeedit.
quianoneftiiiffibfträ;pö;teftat , vtViftusproffiisimericis l
honeftetur. Nam3quiH euhmieftas,h'ili honouperpe^u us,
adaliquem IccpriffiD populi r^ o räM eM u s ? Q u id ergo.
fiet,fierrorc,acprauitatehominum,malaexiftimaxio;fubabinfiplencib^
isiudicetur?C^iquohiaminuidiaprcm
ac|rexaripoteft;'V.tfitipfum propriiim , acperpetuum bri-
hum', nullo extrinfecusadiiimentoindigeie d.ebec, quin
filisf per-fe viribus nitatur; Scconfteti Iqique n'ec vllumei
ab homme böiium fperandum eft^’nec vlliim malum re-
cufandum.
Nifi vt omiflis litigatori‘bus furi.olfs3 kgendum efiexomnibtu
^ fioipimfyus conimiofis loquitu
r, nondecontentiombm ipßs, nec delitfgatibtttbus, vtefiwltbr'is
impreßis. ;• i
t f^ I u iu s difputatiohis^ legitur in codmbiu impreßis. huius
defiriiripnis eft virium^
;^ e t^ u i^ p r a n u lU m d ifb i t t ^ n m i , e ^ ^ a t M ^ n u d m
fentenuant}qudm biedefinitione appeUat:fcüntiäeßefummu bonu.
c B ^ ü 6 x c ^ ^ ^ ^ b d . ^ ^ ü ^ e ß t ^ ü m % ^ . i i o a ^ c s
vidcti'ilegoex anttquo codice team uisaltj cum hbrtsimpreßt< con-
:u enM '}NAmb tC jnm ^Hum d a m m it fa tm dm y fß d ßn p iic k .
terdoc$t necejfitrio quifckntiariifumnuih
beatifintAppellxti. . ■:
P Sinevllaahimicontentione comprehendat]/^c»//»»i
eß e x omndiuscofacdmwartußrtä /tutpn^eprebendat. qiiia
»amid viiitMerWquta per virtiitemdßfutäntßih $nuin;perti&i~
ginonpoteßiquiit bit nuiiacdttfaftgmficatur. .
iyeßummo bono,& etdtu D eiven. ’~ ■
... G c. a p v t t lX .-
■ feflionunc ad^vet«fapientig fummum boiiumicuius
naturalfbc modo determinancla e ft : Prim,umjyffo-
liiis hominbfir,neccadat in vllumaliudi^nimal: Q einde;
vtfo liusficanimb nec communicari pbffit-cun^|o'rpQ^,
Poftremo, v t non ppfficcuiquam f. uefcientia5\&. virtii:te :
epnttngere. cirjEUipfi:tip'öo.l|a» ointnesvfeiTfentias
cxfeluditiap:lbluit,^eorumeuim>^qnfdixerunt,hmiltale’
eft; Dicatii nunc, q u id lit : v td o c e am f quod inftitui^phi-v
lofbphpsottine'S expos,arqiieinlipientes fuillb; 4ui,quod
efthomihi fummumbonum conft; cutum,necvidere-,nec'
iiitelhgcre,neefufpicarialiquai>do potuerunCvAnaxagb-
ras,ciuhab eo quxreretur., cuiusreicaula:natus eilet, rebmhes,
ac|ihiloIqphodignamiudicaht.Ategoiinncputo
•!ftbninuémehtëmquîdrefponderet,effiid!lïehocpamm,
ne tacerèhqup dqu id ém <ecum,fiIapiehsTuilIeri -cbm-
mentatuhij'& meditatum1iaberedebuit;quia fi quisràti-
^nemiüiheft}at,npnYhomofitqüideih>ftdlpum.m^ilon
ex tempore d id ü n y illud effufum. Vîdcamus, 'in tribus
/verbis qup.t, & qu an ta peccauerir; Prinuim, quod-ornhc
hominis officium in lolis bbulispofuk, hihil^ad men tern
référé ns, led ad[|prpus omhia. < ^ ia f i cæcusfuilïèc? offi-
biumhehoffiihisamitteret;qLfod;heri iî^pc ca fiiàn ima î
(nphpbteft ? Q u i d cæteræ co r p or is p ar ceF? * b annpeare-
huiit;ffiis *^q}iqqup/muheribuS(? Q ^ d , quod pliiseft in
^tifibubqüamoculis fitum ? quodiàm Scdodtrina,, & là- I
-piBîtiàpërcïp^auribus ffi pP te ft, mcttlis fo l« hbppo-
teft.Goeli,ac§plis1videndi caulà’riatus esîî'Qu is te in hoc
ffie £tàcü 1 u m iri d.u xi t ? au t qu i dtecel o, rer um qu e hat u rx y i-
h o tuaebnfért^Nirr}irumyt.hbçimmenffim j:& àdmirâ-
bileopus làudës.Gonfiteréergorerum omnium elïècon-
ftitutorèm D eum .- quite in hgnc muridüm quafi têftem,
-laüdàtdremquëtanrifi^operisinduxitiMagnumeffie'cre-
. dis,yidereGoslum,ap’Splem. cùr ergo gràtias non agis ei,
q u ihu i u s b e n éficij a ubtor éft pon.ipfius'virtutem;
^pfbuidentlam,pôteftatëm m etirisa|iimq,cuiuspperami-
raris ? etenimnecelle eft, vt niulm^iramliptfif-, qui mira-
biHâ pcrfecit.-Si teqùifp}amvbcaffiecadcoenamdhéaquë
lopdmèacceptus elles :*n on inlànusviderere/fi pliiris la-
ceres ipfam voluptatem,quàm voluptatis audorem? A d -
|CO philofophiadcorpus.omnia referunt, nihil prorfiisad
[rnehtem : necyideiftamplius,(^ianj;qimdfubh^
I nir . A rqui rernotii o m nib us office s cÉtppri S jfir fo l a meniç
Ippneiidaefthomrhisratip.Iÿqiif^ggoidco naftimuL'jvtëa,
quxffiintfadàjvideaiïïus • f ^ v c iplumfadqfeni r&rumio-
mhi unifconf^n plénui r,id eft> m e n cg eer nam ri s. Quarefi
qttis homin;em,qiiivei'èlapir, intenoger, cuïus rëigracia
lnatus-fit:rel^ndbbitintrqpid.usyacpatàt;us^cb,lehd^
'uire aiicem.Deo,nihilaliud eft, quàm bonis operibus'ihc-
ri;&conlèrüare iriftitiam.SedillejvtKomodiuinardrilre-
rumi m petit us,re'm maximam reâ^Mt ^qminimrim,;qup
lSla'*deligens, quælibl-dicerct nic^L^ncTa. ..Qiiod.fi na-
tun\fe eflè dixiflèr, yt mLihdümuitûéi£tm; : .quÿhquar.i
iémfiia comprehenderet •; .ac^jiajpri vÈpr^tùr fuîto^
cameri nomunpléflçthoih|nis officiunT^quia^quauto plu-
iis eft anima, quàm cot p os : tan ro plu ris eft Deus, quàm
mundus : quiamundüin Dèusfecic , & régit.) N on çrgb
in undus o eulis, qu la vr r um que c ft cqipu's,lcd D eus aui n? a
cohtëmplandus^ft rtjùiaDeus’V-vt’èftiple immdicalis, fie
fioêft,venerari,:tofeoIerecomrnuxiemparentéiU.gé^|7S
humani.îQuodii à philotbphi&abfuic proie^iqueiin ter-
î^mfuerùntdiuina i^iiorando : .eXiftimandus eft 4jna^a«4-
gorasad éa;ad quæ videnda nacum le elfe dixit , nec.ccelü
yidiflè.necSoicni.Expedirâeftj'git'ur’hbmimsca rib^là-
piat, cuiuspropriaclthumanitaS. nâ iplaluinianicasquid
eft,nili iu^iria?quideftiuft!ria,nifi piecas?pietasautérn ni-
hilaliudeft,4}i|iqE)eipaièritisàgniti'o.
.. .4 , , • ^ Sc.r^ptXA.' igflHffl
a ; Eorum enimp’quæ dixeruntj habet vterquecodex fanfti
Sàluator'Uy&dÿo codices Vauçatn]fenfm vero ejl^nthiieorum, qua
.illidixeït!i!rèjjïfa>n nw$n ‘b £ ^ :
i, . A n n e care bu ne (bis quoq ; muneribus]babent libri un-
pre/i.num carcbunr fuis quæqiie m u riëi ib us,/iÿe«rftf w; e/I e.v'
omnibùs am ^ u j^ d f^ u s:-
tentia. .. ' ■ , : j
jyèjuimio U n o ,f? n lig io n e ,& hominis .
fiuutra &pecuduin. ) ,
^ ^ ; ; . G A P V T X .
Summum igifur bpnum hominis ÿj. foîà.religiqne eft.
nam cxtera, eriamquæpu t^tu r efle homini propria,
incæcèn^quoque animalibusref)eriuntur. Gùmetpmfu-
as vocesproprijs intèr lè riptis dilccrnunt , atque djgtiof-
cunt; colloqui videhtur,ridéndi * quæ ratio àppàret în his
1 aliqu a,. j
al. num
"quçqae
'•qtfoqu(