al. po ter ir.
al. ingraüs
B
a igMir.
i
al. incxtri-
cabilts.
236 L.Coelij Laffantij) defalfa Religions^
cendio in orbem m iffo ,q u a le iam fuiflèTub Phaetonte \ re p ro iedo s ,d on e e eonfirmatis néruiS raou'erefe, locum- I
d id cur: vel d iluuio aquarum, qa alelubDetica lion etra- quemutarepoffenr.qüodvixintraVniusannHpatiumïïe- j
ditur, cum prater vnum hominem genus omne delerum I riporeft. lam,vide v trum n ein fan s 'eö d èmm od o,& eó - I
I. --0 - . .» « ä- . I lr t r r t r tiin p ft^lFiiiîu.eft. Q u od d ilu uium fica fiiaccid it, pro fedopo tu itaCci- . ■ ■ w-ar« n .» mnUxl.
xlcre,'vr&vnusil]c,quifupcrfuit,interirct; Si autem di-
.uin xprouidenrishutii,quod negari non po te ft, ad repa-
randoshomines referuatuseft: apparet, inDeipoteftate
efle vel viram^vel intcritum generis humani. q u o d fi po-
teftocciderein rotum: quiaper parres occidic: apparet*
aliquanddcfleorrum: &vrftagilitasinirium, ficdeclarat
Sc terminum. Quae li vera funt: non *potuitdefendere
Ariftoteles, quo minus habueric &mund u s ipfeprinci-
piurni quod li Arifto.teli P la to , & Epicurus extorquent:
6c P la to n i, Sc Ariftoreli, qui femper fore mundum puta-
uerunt, licet fine eloquences, * ingrace ramen idem Epicurus
eripiet, quia fequi tur, vr habcat 8c finem. Sed haec
in vlrimo libro pluribus exequemur. Nu n c ad hominis
. originem recurramus.
,, G R i C O R Y M L A T I N A I N -
T ER PRET ATI O.
, Sec. i. Imago eft homo mea rationem reclam habeas.
De animantium ortu, & hominum.
C A P V X X I . .
Alunt, certisconuerfionibus cadi, &aftrorum rhori-
bus macuritacem quandam extitille anitnalium-fe-
rendorum; iraque terram nouam femen genitaleretinen-
tem , folliculos ex fe quofdam invterorum firailicudinem
prorulifle. de quibus Lucretius;
1 dem lo c o , quo efteffufiis, iacere per multoshienfes va-
lüerit. An non humore illo terra* .quod alimenti gratia
mmiftrabat, & f i ii corporis purgamencis in vnnm miftrs
obru tus , corruptu/qUe morerecur ? Itaque nullo m ode
fieri po te ft, quinaha liquofueriteduca tus. nifi forte ani-
malia-omnia non teneranara funt,Ted excreta, quod vt
dicerent, nunquam venit illis in mentem. Omnisergo
ilia ratio impoffibilis, & v a n a e ft : fi ramen ratio dici p o te
ft, qua'idagitur, vtnu lla fitratio. Q u i cnim d icitom-
niafuafponreeflènara : nihilque diuincè prouidèntïje tribuit
: hie p ro fed o rationem non aflerit,fed euertir.Quód
fineqnequicquam fieri l}ne ratione, nequenafei poteft:
apparet diuinam efte prouidentiam: cuiuseftproprium *
quod diciturratio. Deus igitur rerum omnium machina-
tor fecit hominem: quod C ice ro quamuis eiepers cade-
ftiumlicerarnm, vidittamen; qui libro de Legibtis primo,
hoc idem tradidit, quod prophets:, cuius verba fubieci:
Ho c animal p rouidum, fagax, multiplex, acutum, mentor,
plenum rationis, & con filij,qu em vocamus hominem,
praclaraquadam conditionegenerarum eflèa fiirn-
m oD e o : folum eften im ex tot animantium generibus,
atque naruris, pardeeps rationis, & cogitarionis, cum c e tera
fint omnia expertia. Vidésne hominem quamuis
lqngèaveriratisnotitiaremotum; ramen, quoniam ima-
ginem lapientiae tuebatur, intellexilfe non nifi i D eo hominem
potuilfe generari ? Sed ramen diuinis opus eft
reftimoniis; nc minus humana lufficiant. Sibylla hominem
Dei opus effeteftatur: • ,
• °Of fisve's ctxgeivmf
. Av-rti 4’ M e # TVTn/pgeQfc’ fu pm m , | '
Av1gs'if*i^s(pvfit Tmvrm yfattjs fiió-nia.
Eadem fa n d * lite r* continent. Delis ergo veri patris o f ficio
fundhis eft. Ipfe^corpus effinxit: ipfeanimam, qua
fpiramus-, infudit. Ulius eft to tum , qtiicquid funnis.
Q u om od o id fecerit, fi nos oporceret feire, docuilfer, fi-
cut docuit cajrera, qtra cogfiitionem nobis &,priftini er-
roris, Sc veriluminis attulerunt.
S c ft 0 l t A . '
a QuofnOdo aucem ] Legitur in libris imprefil. qu omo do
igitur, hdbétvterqueeodexfancliSaluatoris,cutncltiibu6 tres
codices Vatïcani concordant, quod mthïprobatur, quiahac eft in terrogate
qttedam ipftus Lattanttj, cut fubnefiit rejponftoncm de
fententia Epicureorum.
G R Æ C O R V M L A T I N A
T E R P R ET A TI O .
I N *
Crefcebantvteri teruradicibus apti.
eofque,cum matiiraflcnr,naturacogente ruptos anima-
liateneraprofudiflè. Deinde terram'iplam humore quo-
dam , qui eflec ladli fimilis, exuberalie : eoque alimentO/
animantes eftenutricos. a Q u om od o ^autem vim frigo-
ris,- autcaloris ferre, aur vitarepotuerunt: aur omnino
nafei , cùm fol exurcrec, frigus aftringeret ? N o n e ran r, \
inquiunt, in principio mundi hyems, & æftas, fed perpétua
temperies,& ver æquabile. Gur ergo nihil horum fieri
etiam nunc videmu$ ? Q u ia femel,aiunr, fierîn ecelîi-
rium fuir, vt animalia nafeerentur. poftquam verb efte
coeperuntj conceflàhisfacultategenerandi, ôcterraparère
dcfiit , & temporis conditio mutata eft. O quam facile
eft, mendaciaiedarguere! Primùm, quod nihil poteft
efte in ho c,mund b, quod non fiepermarieat, ytcoepic.
-necenim loi & luna, & aftra tunc non erant t aut cùm eT
fenc, meatus non habebant, autnondiuina moderatio ,
quæcurfuseorum tempérât, &guberna t,cumipfisfimul
coeperir. Deinde, quod fi ita lic, vtdicunt;prouidcnria'm
efte, necelTe eft, Sc in idipfum in cidunt, quod maxime fu-
giunc. Nonduiri enim natis animalibus, aliquis vdque
prouidir,vr nafeerentur; neorbis terras defertus atque in-
culrus horrerec. v t aucem de terra line officio p*reutum
nafeipolîent,necélïè eftmagnaradoneelleprouilum : deinde
vt humor die concretus de terra in varias imagines
corporum fingerctur; item vc è folliculis,~quibuscege-
bautur, accepta videndi, fentieiidique ratione, tanquam
exaluo matrum profunderentur. Mira, ^inexplicab^lilq;
prouifioeft, fedputemus id qu oqu e Cafu accidilfe ; ilia
cerre, quæfequuncur, fortuita efte non poflunt; vt terra
continuo laófcemanaret: vtaetis temperijcs efletsequalis.
Quæficpnftat iccirco e-lïè fa(fta,vt.animaliarecenscdita
vel haberent alimentum, v elnonhaberentpericulum:
necefle e ft,.vt aliquis diuina nofcio qua ratione prouidç-
rir. quisautem poteft prouidere, nifi Deus ? Videamus L -
mcn,an id ip fum,quoddiCl:itant, fieripotuerit: vt homines
nafeerentur e tenra. Si confiderec aliquis, quamdiu
^ C‘ Q ÿ f à 11* ef t Dens,creator inuiäus exiftens, Ipjèau-
tem firmauitfigurant forma, homtnumfc Ipfe miftuit uaturam
omniumgeaeràtionis vita.
De hominis ortu, m orte, calo & terra, &peccatoprimorum
parentiifn, & annis, & menfibue.
CV u ergo marem acffimilitudinem fuam primüm
finxiflet.cum etiam fcenjinamconfigurauit adipfius '
hominis effigiem / v tdu o inter feperniifti fexus propa^a-T
re fobo lemp oflenr, & omnemVerram multitudine op-,1
plere.Inipfiusauferahominis fidhone,illarum duarum f ai.matc-
materierum,quas inter fe diximus eile contrarias, ign is ,& natura-
aquÄ Conclulit, perfecitqfierariortem. pidloenim corpore
infpirauit ei animam de vitali fonte Ipiritus lui, qui eft
perennis, v t ipfius mundi ex consrarijs coiiftantis elemen- [
tisfimilitudinem ge rer et. Conftatenim ex anim'a', & corh,
I— : — —— -----» ---- - - nclcias •
ßncülouant diuinartim, Liber Ï !..
nefeias vtrjimne intetpoetas,an interpfiilofqphos nume
r e s ,q n p d dp K tum naturà verlibus icrrpfit, vt aprftd R o manos
Lucretius, & V arro : quatpor elemen ta cdnftituit, I
id.eft,Ignem^ Aerem,Aquamj&; Terram, fortafte,Ti‘ilme- i
giftuiAfecucus,qui npjlra corporaexbis quatuqxeiefnen- J
fis conftiçura elle dixit à Deo. 'hatferc namq.ue in.fe ali- ;
qpid ignis,aliquid aefis,aliquid aquae,aliquid terra: Sc ne- ’
que'ignemefle,neque aercm, n equeaquaui, nequeter- I
tarn, quæ quidemtalfà,non liait, ^ am terrasratipincarne
e ft: humbris,in languine : acriSjiiilpirit,u : ignis,in ca-
lore vitali. Sed n equeianguisacqrpotefeecrnipoteft,li- !|
c u t iium o fà terra, neqpepalopvuansalpituu;, lia i t ignis :
ao here. adeo rerun) pmnujm^iuo lolâ^repermutur elc- 1
menta | quorum oilinis ratio m noltn corporis fidione
conplufaeft. Ex rebus igitur diperfis, ac.repugnantibus |
homo fadtus eft, ficutiple mundusexiucc,.accenebfis,ex 1
v ita, & morte, quæ duo inter iê pugnare in horn in tpiçce - \
pit : v t fi anima fupefauerit,quæ ex Dpo o ritur, fit iminor-
talis,'& in perpétua luce verfetut: fi autem corpus vicerit
animam, ditionique lubiecerit ; fit in tenebris fempitèr-
nis, Sc in morte. Cuius non ca vis eft,vtiniuftas animas
extinguatqmnino , fed vt puniar in æcexnum. Earn poe- ,
nam,fecundam,niorcemnominamus: qpæ e ft& ip fap er- j
petua ficut Sc moftalitasi Erimam fic definimus;: Mors J
eft naturae animantium diflblutip. vel ita: Mo ts eft corporis,
animæqpe fedu&io. Secunda verb,fic : Mors eft as-
ternfdoloris perpeftio. vel ita : Mors eft animarum pro
roeritis ad æternaruppliciadamnàtio. Hæc mutas pecu-
def-non attingit- quarum animæ non ex Deo cou liantes,
fed ex communi aere, morte loluuntur. In hac igitùr fo-
cietate cæli, atque te rra , quorum effigies in homineex-
prcllà eft, fuperiorem partem tenent e a , quæfunt Dei, a-
jiimafcilicet , quæ dominium corporis habet: a iifferioié
àutem ea, quæ lùnt diaboli, corpus vnque. qu odq uia ter-
renum eft: animæ débet eflè fubiedium, ficut terra cæl,o.
t 'E fteh im quali vafeuhim, qüo tanqùam domicilio tem-
pbrali fpiritus cæleftis vtatur : vtnufqj officia luut,vt hoc,
quod e lle* cæ lo,& D e o , imperet: îllud verb.qupd ex ter-
r a * eA , diabol'o leruiat. Q u p d quidern n o n fu g it homi-
p#m neqtfam Salluftium, qui ait.: Sed omnis nottra vis in
an imo , Sc corporefita eft. animinnpeno, corporis lerui-
tio , magis vtimpr. Redtè, fi ita vixiilèt; vt locutus eft. Ser-
uiuit enim foediflitnis voluptatibus; luamque ipfefenten-
tiamvitæprauitate.diflbluit. Q u o d fi anima ignis eft , vt
oftendimus : in cælum debet em ti, ficuti ignis, ne extin-
guatur, hoceft,adimmortalitatem, quæ in cælo eft. Et ficut
ardere, aeviuere non poteft ignis, nifi aliqua pingui
matéria teiieatur, m qua habeat alimentum ; fie animæ
materia, Sc cibus eft folâ iuftitia, qua tenctar ad vitàrh.
Poft hçcDeushominem,qua expolui ratione generatiim^
pofiiitinParadifo,id eft,imhortofoe^cundiffimo, déamoe-
hîffimo : quern in partibus Orientis omni genere ligni,ar-
|confue-'% orumque ^ conferuit) vt ex earum variis h u d ib u s alere-
| j tur,experfqiieomniunilaborum,Ded patrifummadeuo
tione féruiret. T um dédit ei cerca mandata : quæfiqbfer-
I uàlfet,ïinmOrtalîs maneret: fitranfeendiflèt,morteaffi-
berètur. Id autem praçeptum fuit, v te x arbore v n a , quæ
fuit in medib Paradifi^non guftarec: in quapofueratinteT
ligentiam boni, & mali. Tumcriminator iîleinuidens 0-
peribus'Dei, ortihesfallacias, & callidirates.fuas ad dèci-
piénàiim hominem intendit : vt ei adimeret immortalka-
te,m. Et primo nîulieremdolpillexic, vt vetitum cibuni
ftimeret : Sc per eam ipfi quoque homini perfuafit.vt tran-
feenderet Dei legem. Pèrcepta igitur feientia boni, & ma-
lifpâdere effihnuditatis fùæ coepit, abfconditqùe le à fa-
cie Dei; quod antcanon lolebat.c * Tum Deuse ie cit hominem
de Paradilbjfenténtiain peccatofcs lata,vt v idum
hccatorc.MbiJabore conquiterent: ipl'umque-Paradifum igni cir-
Kciccit g umuailauit,~ne homopoflèta cccdere: donee fummum
» faciat.in te.rra ; Sc iu fto f viros cultorès f'uos jn
' ' eiindeffi locum rcuoiæt morteTublata ; ficut facra litera
db cen t,& Sibylla Erythæa,cùm diçit i
«i S'îJ*«»’ ■ nfttlrrt! ffààwfeilr ,
’ KÀUftftftin r i» <iiS»esjgi»*» ùvrtl
àix iirif ■ xugflà'ftait * r,7rw. .
Verùm quoniam hæccxtrema furie,in extrema opeus hu - ]
iuSqiartetradabimus. N u n c ea , quæprimaiiint, explice- I
mus. Mors itaqtiefecuta eft hominem fccundum D êi fen- 1
tenriam. quodetianlSibyllain carminefuo docet,dicens: !
IJ? Tam ,
pens fen-j
fentia
uijpamp ’mtshutB-çiii $tS tri où tu!;,
a>rt 'BJh&ptiatii eaXiw; swi poï^-j dn> ûcir ,
Tu ü-urctTx wSrir.Ti À *£fh Ttr&y.Sri.
Sic fadat hominis vira eft temperantia, fed tamén lónga -,
quæ in to ille annos propagarctur. quod diuiois literis !
proditum,&per omnium ftientiam publicatum cùm Var-
ro non ignoraret : angumentari riixusrft, curputaréntur I
an riquimilleann osvidita lle. Ait enim, apudÆgyptios 1
proaonis menfes habe ii, vt non Solis per x n . ligna cir- j
cuitiis faciat annum, fed luna, quæ orbem ilium ligniferü
x x x . dierum Ipaeip illuftrar. quôd'-àrgumentum pérlpi- |
cuèfalfùm eft. Nemo enim tune milleiimumannü franf- !
grefl'us eft. Nu n c veto qui ad centefimü p er u eni u n r, q u o d|
fitlæpiffime: mille cette, acducentis menfibus vinunt.Et i
audores idonei tradunt, ad x x . annos perueniri folere; i
Sed quia fgnorabat V affo, cur, aut quando v ita hominis
çlïet diniinuta : ipfe dimin'uit': cùm feiret mille Sc qua-
dringentis menfibus^poflè viuere hominem.
S c h o L i- a .
a îrçfèriorem autem ea quæ funt d iaboli, corpus v tiqu e j î
boclocoapertejpirttum refertad Deum, & corpus addiabolÜïquod,
fi benigmus voltimus ïnterptetarï -, pretfertim ami antea Laâariiius
clan dixerïtomnia a Deo effe creata, dtcérepoJfumus,pro corpore in-1
ielligi partem illam fenfittudm, in qua f ornes eftpeccdn, quam etiam
propterea Apofiolus nominatpeccatum : quo quidern ïpfo nomme ad
diabolum referenda efi, cum Deus nullius peccatifit auttor. Veldice-
re pojfumus, loquï hic Laâantium quemadmodum filprafecit,
cum Deo attnbuit orientent, diabolo occidentem : & ita
etiam hicfacer e vtdetur, ad hoc tantum, vtofiendaî corpus animo
efte detenus, quocunque lumen modo eum defeudamus, mihi hic modus
loquendi nullo modo placet, & notandum hune locumputo, vt
erroretn caueamus.
IT Eftenim terraquafi vafeulumJfegctafttri«librüimprefiû,
eftenim quafi valculüm, habetanttquuscodex, & deefiterra:
quod mihi probatur. quia referendum eft ad corpus, quodeft, quafi
vafculum, quo tanquam dotnicilio temporali ftiiritus vtatur, vt ipfe i
commenter adtungtt.
c t uni Deus fententia in peccatorem lata , eiecit homi-
neradeParadilo, v tv id um lib i Jabbre conquireree]legen- ]
dum eft auäoritateantiquorum codicum. in hac emm oratione po- J
niturpriusid,quod re veraprdceßit,fcilicetlatamfutjfefcntentiam, !
ob quam homo deParadifo tieäusf u i t cum inJingulari dicat ho- i
minem, non poter at dicere pçccatores iprafertm cum per hominem
vterque fexus commode ititelligatur.
G R Æ C O R V M L A T I N A I N -
T E R P R E T A T I 0.
ii S i S ec. i jQ u i autem Deitm honoramverum, femptternam vti-
que vit am lureditario iurepoßtdeHt, perfault tempus ipfi habitantes
paradifum aquè peramoenum hortum.
LfyShtip. Sec. i. Hominem formatant è Deijnanïbus.quem etiam
[eduxit ferpcnsdolosè, vt ad fatum accéder et mortis, notionemft ac-
ctperet boni & mali.
«>§(:)$«*
DeiJoep &curfibus fyderttm, & ortu falfarum
v religionUni.
C A P’ V f X I I I .
DÈus autem poftea, cùm vider<«*orb'cm rèrrætnafi-
t ia & feeleribus opplctum, ftatuit humanùm genus
diliiuioperdere -fed tarnen ad mulfitudincmreparandam
delegit